توجه به صنایع با فناوری بالا، عامل رشد اقتصادی ژاپن

به گزارش ایلنا، پروفسور کازوهیکو اوداکی، استاد دانشگاه نیهون ژاپن و عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، ‌تجارت و صنعت ژاپن، که به دعوت موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی و حمایت سفارت ژاپن در تهران  به ایران سفر کرده بود در سخنرانی با عنوان "جایگاه سیاست صنعتی در توسعه اقتصادی ژاپن" ، در جمع مدیران و اعضای هیات علمی موسسه، بر جایگزینی واردات و تشویق صادرات برای رشد اقتصادی و توسعه صنعتی کشورها تاکید کرد و گفت: امریکا و آلمان در قرن نوزدهم استراتژی حمایتی را برای رشد اقتصادیشان انتخاب کردند و ژاپن نیز در سال های 1950 تا 1980 میلادی با اعمال تعرفه بالا برای واردات از صنعت خودروسازی حمایت کرد.

استاد دانشگاه نیهون ژاپن با اشاره به سیاست صنعتی و تجاری اتخاذ شده توسط ژاپن در دوران بعد از جنگ جهانی دوم  گفت: این کشور توجه خاصی به مقیاس بالای تولید داشت چراکه صنایعی که تولید بالا دارند می توانند به سوددهی بیشتری نیز دست یابند.

اوداکی رشد و توسعه اقتصادی کشورها را نیازمند کشف استعدادهای نهفته هر کشور و تدوین راهبردهای مناسب از طرف دولت ها  برای تقویت این استعدادها عنوان کرد و افزود: ژاپن در مسیر رشد و توسعه اقتصادی خود از  تمرکز بر صنایع سبک به صنایع سنگین و صنایع با فناوری بالا حرکت کرده است. این نشان می دهد که ژاپن پای خود را جای پای کشورهای غربی مثل انگلستان آلمان و آمریکا  گذاشت.

وی عنوان کرد توسعه ژاپن از جهاتی منحصر به فرد بوده است بطوری که در آن زمان اقتصاددانان عنوان می کردند که  کشورها بر سه دسته اند کشورهای توسعه یافته ، در حال توسعه و ژاپن.

معجزه اقتصادی ژاپن از این جهت که توانست سطح معیشت مردم عادی ژاپن را افزایش دهد از جهاتی منحصر به فرد است. حتی امروزه هم  سطح نابرابری در ژاپن خیلی پایین  و بحرانهای اجتماعی در این کشور محدود است.

وی ادامه داد: پس از رشد اقتصادی ژاپن ، کشورهای تایوان،‌کره، مالزی و چین نیز از الگوی ژاپن استفاده و رشد کردند که این رشد به معجزه شرق آسیا شهرت یافت.

عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، ‌تجارت و صنعت ژاپن با اشاره به وضعیت اقتصادی ژاپن طی سال های 1945 تا 1954 میلادی افزود: در این زمان زیر ساختها و تجهیزات اقتصاد ژاپن بر اثر جنگ جهانی دوم نابود شده و سرمایه انسانی آسیب جدی دیده بود. شرکت هایی هم ورشکست شده بودند. همینطور در این دوره به دلیل کمبود غذا،‌ سوخت و تجهیزات پزشکی و اشغال ژاپن توسط نیروهای آمریکایی ، ژاپن با مشکلات اقتصادی فراوانی روبرو شد.

وی ادامه داد: از سال 1945 تا 1949 دولت برای حل مشکلات اقتصادی کنترل خود را بر اقتصاد بیشتر، تجارت بین المللی را محدودتر  و بیشتر کالاها را سهمیه بندی و قیمت ها را کنترل  کرد. در این دوره ژاپن شبیه به یک کشور کمونیستی بود. چرا که برخی از آمریکایی هایی هم که وارد ژاپن شده بودند چنین گرایش هایی داشتند.

اوداکی اظهار کرد: مثلا دولت برای اجرای سیستم سهمیه بندی 600 هزار نفر را استخدام کرد .اجرای این سیستم سبب شد دولت بر تعیین قیمت و عرضه کالاهای مورد نیاز مردم نظارت بیشتری داشته باشد. البته نظام سهمیه بندی موجب آثار منفی نظیر بهره وری پایین و فساد بالا و شکل گیری بازار سیاه و فعالیت های زیر زمینی هم شد.

در همین زمان در چارچوب سیاست صنعتی، تلاش شد منابع محدود  به بخش های اولویت دار اختصاص پیدا کند. مثلاً ابتدا بخشی از  فولاد موجود برای توسعه معادن تولید ذغال سنگ اختصاص یافت تا تولید ذغال سنگ افزایش پیدا کند و به نوبه خود باعث افزایش تولید فولاد در کشور شود. وی اجرای طرح اولویت دهی به برخی صنایع را با توجه به شرایط پس از جنگ تا حدودی موفق دانست  و این سیاست ها را مبنای سیاست های  هدفگذاری منتخب در دوره های بعد عنوان نمود و افزود: از سال 1955 تا 1973 میلادی دوره رشد سریع اقتصادی ژاپن فرا رسید که از آن به عنوان دوره معجزه  اقتصادی یاد می کنند.

استاد دانشگاه نیهون ژاپن گفت: درسال 1955 میلادی سطح تولید ژاپن به سطح تولید قبل از جنگ رسید و طی دهه 1960 میلادی میزان تولیدناخالص داخلی این کشور در طول 7 سال دو برابر شد. این در حالی بود که دولت هدف گذاری کرده بود که در طول 10 سال  تولید ناخالص داخلی  دو برابر شود.

وی ادامه داد: دوره رشد سریع اقتصادی ژاپن در طول تاریخ اقتصادی جهان غیرقابل پیش بینی بود. بنابراین، رشد حیرت انگیز موجب شد که به عنوان معجزه ژاپن شناخته و به دنیا معرفی شود.

عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، ‌تجارت و صنعت ژاپن از جمله دلایل رشد اقتصادی ژاپن را افزایش سطح تحصیلات نیروی کار عادی و همچنین توجه جدی به ارتقای بهره وری انرژی در محصولات و فرایندهای صنعتی بدلیل افزایش قیمت نفت خام خاورمیانه در آن  زمان دانست .در این دوره سرمایه و نیروی کار از  بخش های ناکارآمد اقتصادی  به بخشهای  کارآمد منتقل شدند.

 اوداکی تصریح کرد: در دوران رشد بالای اقتصادی، ژاپن نظارت اقتصادی بر تجارت و سرمایه گذاری های بلندمدت داشت بطوریکه شرکت های خارجی که تمایل به سرمایه گذاری مشترک در این کشور داشتند با موازین سرمایه گذاری ژاپنی مواجه می شدند که آنها را مجبور می کرد سرمایه گذاری مشترک با ژاپنی ها داشته باشند.

وی اظهار کرد: در سال های 1956 تا 1970 میلادی دولت ژاپن به صنایع خودروسازی، ماشین سازی و مخابراتی توجه بیشتری کرد در نتیجه، تخصیص ارز به اینگونه صنایع برای تامین نهاده های وارداتی افزایش پیدا کرد و منابع مالی از طریق  وام در اختیار این صنایع  قرار گرفت.

پروفسور اوداکی به مشکلات هدف گذاری صنعتی اشاره کرد و گفت: وقتی شما در شرایط حمایتی  از صنایعی حمایت می کنید در عمل با انبوهی از صنایع مواجه می شوید که تقاضای حمایت بیشتر و بیشتری دارند. معمولاً در شرایط گلخانه ای گیاهان زیادی رشد می کنند اما در شرایط گلخانه ای نمی توان درختان غول پیکری ایجاد کرد. ما این مشکل را در تجربه تاریخی ژاپن در صنایع پتروشیمی، صنایع هواپیمایی و صنایع دارویی داشته ایم . ما از این صنایع حمایت کردیم اما این سبب رشد بنگاههای ضعیف و کوچکی شد که نیازمند حمایت های بیشتر بودند. نکته من این است که سیاست گزینش صنعت و ارایه حمایت  می تواند موفقیت آمیز یا توام با شکست باشد. اجرای آن نیاز به هوشمندی در بخش دولتی و شرایط مناسب دارد . در غیر این صورت با توسعه  صنایعی مواجه می شویم که آسیب پذیر و برای همیشه نیازمند حمایت باقی می مانند.

استاد دانشگاه نیهون ژاپن با بیان اینکه درسال های 1974 تا 1985 میلادی نرخ رشد اقتصادی کاهش یافت و از 10 درصد به تدریج به سطح 5 درصد رسید گفت: علت این امر کمبود زمین و همچنین کاهش شکاف تکنولوژیک بین ژاپن و غرب و به عبارتی دیگر اشباع فناورانه بود که باعث کاهش رشد ژاپن شد. سایر عوامل از قبیل سیاست صنعتی ژاپن نیز در کاهش رشد صنعتی ژاپن موثر بود. در این دوره سیاست صنعتی به سمت انتخاب صنایع با مزیت رقابتی کمتر سوق پیدا کرد . قبل از این تاریخ سیاست صنعتی معطوف به انتخاب صنایع پیشرو و رقابتی بود اما در این دوره صنایعی نظیر منسوجات، تولید کودهای شیمیایی و کشتی سازی نیز انتخاب شدند و مورد حمایت قرار گرفتند. این سیاست صنعتی در واقع صنایع ناکارآمد و کوچک را  انتخاب  و حمایت کرد.  این  دقیقاً مصادف با دوره ای بود که کره ای ها تصمیم گرفتند از صنایع بزرگ خودشان حمایت کنند.

در این دوره از شهرها و صنایع مالیات اخذ می‌شد و همین منابع صرف  حمایت از مناطق روستایی می‌شد. به همین ترتیب سیاست های محیط زیستی  نیز در دستور کار قرار گرفت  و بخشی از این کاهش رشد را رقم زد.

در این دوران سیاست های محیط زیست محور، توجه به شرکت های کوچک، توجه به مناطق روستایی و سیاست کاهش برنامه تحصیلی دانش آموزان باعث کاهش تدریجی توان رقابتی و بهره وری ژاپنی شد.

وی تصریح کرد: از سال 1985 تا 1990 میلادی حباب دارایی ها در اقتصاد ژاپن اتفاق افتاد که برای اقتصاد ژاپن شرایط نامطلوب اقتصادی بوجود آورد. بخشی از این اتفاق به دلیل مقررات زدایی از سیستم بانکی بود که باعث شد بانک های ژاپنی پول زیادی جذب کنند که به افزایش نرخ ین  منتهی شد . به همین ترتیب  قیمت سهام 4 برابر و قیمت زمین در توکیو 5 تا 10 برابر شد و دوباره به قیمت سابق بازگشت. این خود یک فاجعه اقتصادی برای ژاپن بود اما ژاپن توانست از این مهلکه جان سالم به در ببرد.

عضو هیات علمی موسسه پژوهشی اقتصاد، ‌تجارت و صنعت ژاپن ادامه داد: بعد از ایجاد حباب دارایی ها تمایل به اخذ وام، سرمایه گذاری و ریسک در اقتصاد ژاپن کمتر و باعث شد که نرخ رشد اقتصاد ژاپن کاهش یابد و به حدود 1 درصد فعلی برسد که کمتر از نرخ رشد اقتصاد آمریکا و اروپاست.

وی  در ادامه سخنان خود به  مزیت های نسبی در برابرمزیت های پویا  اشاره کرد و  اقتصاد کنترل شده را در  مقابل اقتصاد بازار مطرح نمود و گفت: اگر شما همه چیز را به اقتصاد بازار احاله بدهید در این صورت خود را در معرض تقسیم کار جهانی قرار می دهید و آنرا بطور کامل می پذیرید. در حالی که با سیاست‌های هوشمندانه می‌توانید به استعدادهای نهفته خود پی ببرید و سرنوشت اقتصادی خود را بدست خود تغییر دهید و در تقسیم کار جهانی جایگاهی بهتر برای خودتان دست و پا کنید. ایشان ایجاد مزیت های رقابتی پویا در تجارت بین الملل و افزایش بهره وری صنایع از طریق افزایش تولید و انباشت تجربه ملی را از جمله راهکارهای مهم برای توسعه اقتصادی کشورها دانست. البته کار دولت ها در یافتن استعدادهای نهفته ملی کار دشواری است  و مستلزم هوشیاری دولت هاست.  برای اینکه دولت ها بتوانند استعدادهای نهفته ملی را کشف کنند خودشان باید از استعداد لازم برخوردار باشند.

نکته دیگری که پروفسور اوداکی مورد تاکید قرار داد این بود که در استفاده از تجربه کشورهای دیگر باید محتاط بود چرا که برخی از تجربه آنها در شرایط جدید جهانی قابل پی گیری نیست و یا در صورت پی گیری مفید نخواهد بود.