ایلنا گزارش می دهد؛
زمین‌های حاصلخیز فارس گرفتار شوری و تلخی آب شدند/تشدید بحران کشاورزی استان با آب شیرین کن‌ها
شیوه برداشت آب و تخریب خاک باید متوقف شود
زمین‌های حاصلخیز فارس که روزگاری پرآب بودند، حالا با شوری و تلخی آب‌های زیرزمینی دست و پنجه نرم می‌کنند و پوشش گیاهی آنها ناتوان از ادامه حیات است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، در میان این شرایط، دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن به عنوان راهکاری فوری برای تأمین آب کشاورزی وارد صحنه شده‌اند، اما این راهکار کوتاه‌مدت، به جای حل بحران، با پساب شور و شوری خاک، ریزگرد و تخریب تدریجی زمین‌ها، مشکلات تازه‌ای ایجاد می‌کند.
هر قطره آبی که از عمق زمین تصفیه و مصرف می‌شود، تنها چند سال امکان بهره‌برداری محدود فراهم می‌کند و هزینه‌های انرژی و نگهداری آن فشار اقتصادی بر کشاورزان را تشدید می‌کند.
این وضعیت نشان می‌دهد تنها با حفاظت از خاک، اصلاح الگوی کشت و استفاده از گیاهان مقاوم به شوری می‌توان امید داشت که طبیعت و کشاورزی فارس دوباره جان بگیرند.
کیفیت آب به سمت شوری و تلخی پیش رفته است
عضو شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی استان فارس، با اشاره به برداشت بی‌رویه و بی‌برنامه از منابع آب زیرزمینی، گفت: کیفیت آب به سمت شوری و تلخی پیش رفته و استفاده از این منابع برای کشاورزی به شدت محدود شده است.
رسول حاجی‌باقری در گفت و گو با ایلنا افزود: در چنین شرایطی، استفاده از دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن به‌عنوان راهکار فوری مطرح می‌شود، اما بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که این راهکار بیش از آنکه پاسخ پایدار باشد، می‌تواند مشکلات تازه‌ای در محیط زیست، اقتصاد کشاورزی و منابع طبیعی ایجاد کند.
حاجی‌باقری نخستین پیامد جدی این فناوری را تولید پساب شور دانست و توضیح داد: بخش زیادی از املاح و نمک‌ها در فرآیند شیرین‌سازی وارد پساب می‌شوند؛ اگر این پساب به‌طور اصولی مدیریت نشود، وارد خاک و سفره‌های زیرزمینی می‌شود و شوری خاک و آلودگی منابع آب را افزایش می‌دهد.
وی تأکید کرد: این وضعیت می‌تواند خاک‌های کشاورزی را حتی با آب شیرین‌شده نیز از حاصلخیزی اولیه محروم کند.
عضو شورای هماهنگی تشکل‌های محیط زیستی فارس با اشاره به اینکه دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن، به ویژه در مقیاس آبیاری، انرژی قابل توجهی مصرف می‌کنند، تاکید کرد: هزینه‌های بالای سرمایه‌گذاری، نگهداری، مواد شیمیایی ضد رسوب و تعمیرات تخصصی، وابستگی فنی و مالی کشاورزان را افزایش می‌دهد.
اثرات زیست‌محیطی و انتشار گازهای گلخانه‌ای
حاجی‌باقری گفت: استفاده گسترده از آب‌شیرین‌کن‌ها با مصرف بالای انرژی، به‌طور غیرمستقیم موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و فشار بیشتر بر محیط زیست می‌شود.
وی تأکید کرد: این رویکرد که در ظاهر برای مقابله با بحران زیست‌محیطی است، خود در مقیاس کلان می‌تواند تشدید تغییرات اقلیمی را به همراه داشته باشد.
توهم وفور آب و ادامه الگوهای کشت پرمصرف
وی همچنین به پیامد پنهان دسترسی به آب شیرین‌شده اشاره کرد و گفت: این امر می‌تواند کشاورزان را به ادامه الگوهای کشت پرمصرف و غیرسازگار تشویق کند و به جای اصلاح الگوی کشت، توسعه گلخانه‌ها یا حرکت به سمت گیاهان مقاوم به شوری، همان مسیر پرریسک گذشته ادامه یابد.
حاجی‌باقری خاطرنشان کرد: هرچند آب‌شیرین‌کن‌ها در مقیاس محدود و به‌عنوان راهکار اضطراری می‌توانند بخشی از نیاز کشاورزان را پاسخ دهند، اما در مقیاس وسیع کشاورزی، پیامدهای منفی آن – از تخریب خاک و آلودگی منابع زیرزمینی گرفته تا هزینه‌های سنگین و اثرات جانبی زیست‌محیطی – بسیار بیشتر از منافع کوتاه‌مدت است.
وی تصریح کرد: این فناوری، بدون ملاحظات اکولوژیک و سیاست‌های مدیریت پایدار منابع، نه‌تنها راه‌حل بحران آب نیست، بلکه خود عاملی تازه در تعمیق این بحران محسوب می‌شود و مدیران باید نتایج کوتاه‌مدت را قربانی پیامدهای بلندمدت و غیرقابل بازگشت نکنند.
تنفس مصنوعی کوتاه‌مدت برای کشاورزی فارس
معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست فارس نیز درباره استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها گفت: برداشت آب شور و تلخ از عمق زمین و تصفیه آن، تنها تنفس مصنوعی کوتاه‌مدتی برای کشاورزی ایجاد می‌کند.
نبی‌الله مرادی در گفت و گو با ایلنا افزود: املاح و نمک‌های حاصل از این فرآیند پس از تخلیه در سطح زمین یا حوضچه‌های تبخیری، مجدداً با تبخیر آب به خاک باز می‌گردند و باعث افزایش شوری، کاهش کیفیت خاک و تشدید پدیده گرد و غبار می‌شوند.
وی ادامه داد: استفاده از آب شیرین‌شده موجب تشویق کشاورزان به ادامه الگوهای کشت پرمصرف و غیرسازگار با ظرفیت طبیعی آب می‌شود و تنها چند سالی می‌تواند به بهره‌برداری ادامه‌دار کشاورزی کمک کند، اما راهکار اصلی توقف برداشت بی‌رویه آب و اصلاح الگوی کشت است.
مرادی تأکید کرد: بهره‌وری آب باید افزایش یابد بدون آنکه سطح زیر کشت گسترش یابد و آب باید صرف تغذیه سفره‌های زیرزمینی شود تا منابع آبی پایدار باقی بماند.
وی با اشاره به دوره‌های خشکسالی تاریخی ایران گفت: مصرف بی‌رویه آب در شرایط کم‌آبی، آسیب جدی به طبیعت و کشاورزی وارد می‌کند. کاهش مصرف آب و واردات محصولات آب‌بر می‌تواند نقش مؤثری در کاهش فشار بر منابع داشته باشد و تا زمانی که این مسیر اصلاح نشود، استفاده از آب شیرین‌کن‌ها تنها راهکار موقت خواهد بود.
معاون محیط زیست فارس درباره وضعیت برداشت آب از رودخانه‌ها و منابع محلی توضیح داد: کشاورزان با مجوز جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای از منابع بهره‌برداری می‌کنند، اما ادامه شیوه فعلی فشار بر منابع آبی را افزایش می‌دهد و امکان کشاورزی پایدار کاهش می‌یابد.
وی همچنین به پروژه سد بشار در تنگ سرخ اشاره کرد و گفت: بهره‌برداری کامل از این سد می‌تواند به تأمین آب شرب و کشاورزی استان کمک کند، اما تا زمان بهره‌برداری، وضعیت بحرانی آب و خاک استان ادامه خواهد داشت.
بهره‌برداری بی‌رویه آب‌های زیرزمینی کشاورزی و محیط زیست را تهدید می‌کند
وی، با اشاره به وضعیت بحرانی منابع آبی و خاکی استان، تأکید کرد: برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی، موجب شوری و تلخی آب و کاهش کیفیت خاک شده و ادامه این روند کشاورزی را در معرض خطر جدی قرار داده است.
مرادی افزود: برداشت آب‌های زیرزمینی بیش از ظرفیت طبیعی سرزمین باعث شده است که آب‌ها به سمت شوری و تلخی حرکت کنند و خاک‌های کشاورزی، به دلیل تبخیر آب‌های شور، غنی از نمک و گچ شوند و به تدریج کیفیت خود را از دست بدهند.
معاون محیط زیست فارس خاطرنشان کرد: این روند باعث کاهش کیفیت خاک، متلاشی شدن ساختمان خاک و از بین رفتن ظرفیت زراعی زمین‌ها شده است.
وی افزود: خاک‌های تخریب شده و آلوده به نمک و املاح، اجازه رشد گیاهان را نمی‌دهند و کشاورزی به تدریج از دست می‌رود.
شیوه برداشت آب و تخریب خاک متوقف شود
مرادی با اشاره به پدیده گرد و غبار و خاک‌های متلاشی شده با کوچک‌ترین وزش باد، تبدیل به ریزگرد شده و هوا را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند،تأکید کرد: توصیه اصلی کارشناسان محیط زیست این است که ادامه این شیوه برداشت آب و تخریب خاک متوقف شود و از آسیب بیشتر جلوگیری گردد.
مرادی به وضعیت برداشت آب در اطراف شیراز و مسیر جاده شیراز-کازرون اشاره کرد و توضیح داد: مناطقی که پیش‌تر کشاورزی گسترده‌ای در آنها انجام نمی‌شد، اکنون با انتقال آب از رودخانه‌ها و منابع بالا‌دست، به صورت محدود زیر کشت قرار گرفته‌اند.
وی افزود: این برداشت‌ها، اگرچه برای کشاورزان شغل ایجاد می‌کند، اما پایدار نیست و بازار محصولات نیز تحت تأثیر واسطه‌ها و شرایط نامناسب فروش دچار مشکل می‌شود.
معاون محیط زیست فارس با تأکید بر اهمیت مدیریت آب و اصلاح الگوهای کشت گفت: بهره‌برداری از آب‌های شیرین‌کن‌ها به تنهایی نمی‌تواند راهکار مؤثری باشد و تنها موجب مصرف ادامه‌دار منابع و افزایش شوری خاک می‌شود.
وی افزود: کاهش مصرف بی‌رویه، تعریف مشاغل جایگزین برای کاهش فشار بر کشاورزی و افزایش بهره‌وری آب بدون گسترش سطح زیر کشت، از ضروریات مدیریت پایدار منابع آب و خاک استان است.
وی در پاسخ به پرسش درباره تأثیر آب‌شیرین‌کن‌ها بر وضعیت آب استان گفت: استفاده از آنها با وجود تصفیه خانه‌ها و امکانات موجود، تأثیر محدود و موقت دارد و آمار دقیق این موضوع توسط آب منطقه‌ای و جهاد کشاورزی ثبت و پیگیری می‌شود.
مرادی درباره سد بشار و تنگ سرخ بیان کرد: بهره‌برداری کامل از این پروژه می‌تواند بخشی از نیازهای آب شرب و کشاورزی فارس را تأمین کند، اما تا زمان بهره‌برداری، مشکلات فعلی آب و خاک ادامه خواهد داشت.
وی تأکید کرد: اصلاح شیوه‌های برداشت و مصرف آب و جلوگیری از تخریب خاک، تنها راهکار واقعی برای حفظ کشاورزی و محیط زیست استان است و اقدامات فعلی مانند استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها تنها راهکار موقتی هستند که بدون اصلاحات اساسی، بحران‌های آتی را تشدید خواهند کرد.
