کتاب رفتارشناسی هنری حافظ رونمایی شد

به گزارش ایلنا، معاون فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در این نشست، ضمن قدردانی از فعالیت‌های مرکز حافظ‌شناسی به‌عنوان یکی از برندهای استان فارس، به چاپ کتاب رفتارشناسی هنری حافظ اشاره کرد و گفت: این کتاب به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند که در آن سیمای پرشکوه حافظ شیرازی، با قلمی سنجیده و نگاهی ژرف به تصویر کشیده شده است؛ برگ زرینی در دفتر فرهنگ شیراز افزوده است.

حسن دهقان، به جادوی شعر حافظ پرداخت و گفت: شعر حافظ یکی از گران‌بهاترین گنجینه‌های ادبی و فرهنگی ایرانیان به شمار می‌رود که همواره مورد توجه و علاقه عام و خاص بوده و در زندگی مردم جاری و ساری است. از همین‌رو بایستی برای معرفی هرچه شایسته‌تر آن به مردم جامعه به‌ویژه نسل‌های جوان کوشید.

معاون فرهنگی اداره‌کل ارشاد فارس گفت: از هنر به‌عنوان بازویی توانمند برای معرفی ابعاد مختلف شعر حافظ بایستی کمک گرفت و با خلق آثار مختلف در قالب‌های گوناگون همچون داستان و انیمیشن و... آن را هرچه بیش‌تر به نسل‌های جوان و مردم جامعه معرفی کرد.

در ادامه نشست علمی و برسی کتاب رفتارشناسی هنری حافظ، با مدیریت دکتر سعید حسام‌پور، مدیر مرکز حافظ‌شناسی، با سخنرانی دکتر محمدرضا خالصی و دکتر منیژه عبدالهی و نویسندۀ اثر: دکتر خسرو قاسمیان ترتیب یافت.

بهره‌وری حافظ از همه هیمنۀ زبان فارسی رمز موفقیت او

محمدرضا خالصی، به‌عنوان نخستین سخنران بخش علمی نشست رونمایی از کتاب رفتارشناسی هنری حافظ نیز سخنان خود را در دو بخش ارائه داد.

وی نخست به چرایی و علل تأثیر شگفت دیوان حافظ در فرهنگ ایران و ایرانی او پرداخت و گفت: این متن به چندین صورت در عرصۀ زیست ما خودنمایی می‌کند: استشهاد به ابیات خواجه که توسط آحاد مردم، مورخان، منشیان، فرهنگ‌نویسان و بلاغیون؛ تقلید از شعر او به مثابۀ الگو و استاندارد شعر فارسی؛ تفأل؛ زندگی‌نامه‌نویسی؛ شرح و تفسیر ادبی؛ شرح و تفسیر عرفانی؛ قرائت‌های دینی _ مذهبی؛ خوانش شرق‌شناسان؛ متن‌پژوهی؛ ریشه‌یابی سبک و اندیشه؛ خوانش‌های مبتنی‌بر formalism , structuralism , construction , comperative و... یا قرائت‌ها culticulturalism؛  قرائت‌های identity یا قرائت‌های مبنی‌بر هویت ملی و... .

خالصی با طرح این پرسش که چرا دیوان حافظ چنین مورد اقبال قرار گرفته است، توضیح داد: اگر به هنجار دستوری حافظ بنگریم، شعر خواجه در این زمینه بر همان معیار و محور نحو و صرف فارسی شکل می‌گیرد، یا اگر به شعر خواجه از دیگرسو بنگریم، شعر از لحاظ محتوا نیز بیشتر مدیون محتواسازی پیشینیان اوست. در وزن و در قافیه نیز هنجارشکنی زیادی نمی‌کند.

وی رمز موفقیت حافظ را در شگردهای زبانی او دانست و گفت: حافظ شاعر بسیارگویی نیست ۴۷۹۰ بیت بیشتر ندارد؛ او را بسنجید با عطار با ۹۵هزاربیت با صائب که ۷۸هزاربیت یا بیدل با نزدیک صدهزاربیت یا بقیه شعرای فارسی زبان. پس دیوان او نیز دیوان کم‌حجمی است؛ اما آن چه شعر او را ممتاز می‌کند میان همگنانش، بهره‌وری او از همه هیمنۀ زبان فارسی است. چیزی که الیوت در the sacred wood  از آن به‌عنوان objective corrkative نام می‌برد.

خالصی در بخش دوم سخنانش به کتاب رفتارشناسی هنری حافظ اشاره و بیان کرد: دکتر قاسمیان بیشتر بدین موضوع پرداخته است و به قول نزار قبانی در کتاب «قصتی مع الشعر»، به اغتضاب العالم بالکلمات پرداخته است. از این‌سو می‌توان گفت دکتر قاسمیان تلاش خود را کرده تا مخاطب کتابش را به این عرصه نزدیک کند؛ هرچند تلاش در این راه نوعی کشف شعر چنانچه الیزابت درو می‌گوید هست؛ ولی نمی‌توان ادعا کرد که در شعر حافظ می‌توان به همۀ کشف‌ها دست یافت، پس طبیعتا کتاب نیز از این لحاظ قابل بحث‌هایی است.

رفتارشناسی هنری حافظ برکشف شبکه‌های تداعی معانی و روابط ایهامی شعر حافظ

 استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز در مراسم رونمایی از کتاب رفتارشناسی هنری حافظ، سخن خود را با این عبارت آغاز کرد که از حافظ سخن‌گفتن آسان نیست و توضیح زیباشناسی هنری حافظ در شبکۀ پیچیدۀ تداعی معانی و انواع ایهام‌ها و به‌گزینی‌های او دشوار است و کشف نکات تازه و بدیع از  بیان هنری یا مطابق عنوان کتاب، رفتارشناسی هنری حافظ و شبکه های هنری معناآفرین او دشوارتر.

منیژه عبدالهی،ادامه داد: این دشواری آن‌گاه که مجموعه‌ای قابل اعتنا از شرح و تفسیرهای بسیاری از سخن و شعر حافظ در دست است و بسیاری از این رفتارهای هنری از چشم شارحان نکته‌سنج پنهان نمانده، بیشتر می‌شود. به بیان دیگر تدوین کتابی در شرح و تفسیر ابیات حافظ (در این مورد ٤٣٠بیت از حافظ) که جلوه‌هایی جدید از وجوه هنری شعر حافظ را نشان دهد، بسیار باریک و دشواریاب است. 

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه، در ادامه سخنان خود با ذکر مطالب و نکاتی از کتاب رفتارشناسی هنری حافظ بیان کرد که نویسندۀ کتاب، در موارد بسیار از عهدۀ این کار دشوار برآمده و نمونه‌های شگفتی از شبکه‌های پیچیدۀ بیان هنری حافظ را پیش روی خواننده گشوده است.

عبدالهی گفت: اساس کار کتاب بر کشف شبکه‌های تداعی معانی و روابط ایهامی در شعر حافظ قرار گرفته است و نویسنده موفق شده است، گاه با آمیختن این دو شیوه، نکات ظریفی از بیان هنری حافظ دریابد.

وی ادامه داد:نویسنده کتاب برای کشف معانی جدید در شعر حافظ به اصطلاحات موسیقی، اصطلاحات نجومی و اصطلاحات پزشکی مندرج در متون کهن  و منابع پیش از حافظ و دوران حافظ مراجعه کرده است و تمام گفته‌های خود را به‌صورت بسیار دقیق و منسجم بر طبق این آثار مستند کرده است و آن را یکی از مزایای کتاب به حساب آورد.

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هم چنین نثر کتاب را روشن و روان و سالم ارزیابی کرد و شیوۀ تدوین آن را مناسب دانست.

مدرس مرکز حافظ‌شناسی سخن خود را با این مطلب به پایان رساند که گاه به نظر می‌رسد نویسندۀ کتاب رفتارشناسی هنری حافظ، در کشف و تبیین شبکه پیچیدۀ تداعی معانی و ایهام‌ها، بسیار دور رفته است و ممکن است تا این اندازه به عمق معنی فرورفتن و توضیح سطوح مختلف معنایی برای برخی از حافظ‌پژوهان پذیرفتنی نباشد؛ به بیان دیگر، بخشی از دریافت‌ها را می‌توان محصول سلیقۀ نویسنده و شیفتگی او به حافظ به حساب آورد، با این همه، مطالب گفتنی در کتاب چنان است که پژوهندگانی که به‌صورت تخصصی به مطالعات حافظ‌شناسی می‌پردازند، مراجعه به این کتاب و بازخوانی دریافت‌های نویسنده از ابیات موردبحث را بسی سودمند و راهگشا خواهند یافت.

نسخۀ غنی-قزوینی و حافظ به سعی سایه پیش روی چشم نویسنده کتاب رفتارشناسی هنری حافظ

نویسندۀ کتاب رفتارشناسی هنری حافظ نیز در آیین رونمایی این کتاب، ذوق شاعری خود را اولین انگیزۀ پرداختن به زیبایی‌شناسی غزل‌های حافظ دانست و گفت: باتوجه به اینکه در زمان دانشجویی‌اش پژوهش یا کتابی در زمینۀ زیبایی‌شناسی غزل‌های حافظ یافت نمی‌شده، از سال ٧٢مطالعۀ جدی خود را در این زمینه آغاز کرده است و برای تدوین این کتاب، ابتدا بیش‌از دوهزاربیت از غزل‌های حافظ برای بررسی و تحلیل انتخاب شده، اما درنهایت کار بر مبنای ۴۳۰بیت شکل گرفته است.

خسرو قاسمیان، افزود: این کار حاصل سال‌ها و روزهاست و برای هر بیت و هر واژۀ آن، ساعت‌ها وقت صرف شده است. پشتوانۀ این کار، ذوق و دریافت‌های شخصی بنده با تکیه بر منابع مختلف ازجمله فرهنگ‌های لغت، موسیقی، نجوم، طب و عرفان بوده است. در این کتاب نکته‌هایی مطرح شده که یا در منابع دیگر دیده نمی‌شود، یا کمتر به آن‌ها پرداخته شده است.

قاسمیان تأکید کرد: برای نگارش این کتاب، نخست نسخۀ غنی-قزوینی و حافظ به سعی سایه را پیش چشم داشته است.  

در پایان نیز با اهدای لوحی از سوی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس از نویسنده کتاب رفتارشناسی هنری حافظ تقدیر شد.

گفتنی است، کتاب «رفتارشناسی هنری حافظ» تألیف دکتر خسرو قاسمیان، شرح زیبایی‌شناسی ۴۳۰ بیت از غزل‌های حافظ است که از زاویه‌های گوناگون، بررسی و تحلیل زیبایی‌شناسانه شده‌اند تا با پرده‌برداری از برخی ظرفیت‌ها و پیوندهای ظریف و پنهان مانده در دیوان حافظ، دلایل دیگری از جاودانگی سخن او آشکار شود.