برنامه‌های احیای تالاب‌های استان از سطح کاغذ به مرحله اجرا برسند

انصاری وضعیت کنونی تالاب‌های این استان را «غم‌انگیز، نگران‌کننده و غیرقابل‌تحمل» توصیف کرد و آن را نمونه‌ای از شرایط مشابه در بسیاری از تالاب‌های کشور دانست و گفت: بدون درک محدودیت منابع آبی و اتخاذ تصمیم‌های سخت، احیای تالاب‌ها ممکن نخواهد بود.

معاون رئیس جمهور تأکید کرد: در طی چهار دهه گذشته، حق‌آبه‌های زیست‌محیطی تالاب‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند؛ به‌طوری‌که از وضعیت نسبتاً مطلوب تالاب بختگان در سال ۱۳۵۵، اکنون به وضعیتی بحرانی رسیده‌ایم.

انصاری به تناقض‌های موجود در اسناد بالادستی، به‌ویژه برنامه هفتم توسعه که از یک‌سو محدودیت منابع آبی را می‌پذیرد و از سوی دیگر گسترش سطح زیر کشت را توصیه می‌کند، اشاره کرد و این سیاست‌ها را عامل سردرگمی در حکمرانی منابع آب معرفی کرد.

به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، تغییرات اقلیمی و مدیریت ناصحیح منابع در گذشته، شرایط خشکسالی در ایران را تشدید کرده‌ است و تداوم این روند می‌تواند به وضعیت نامناسب‌تری در آینده منجر شود.

اغلب تالاب‌های کشور  دچار مشکلات جدی هستند

معاون محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این نشست سوءمدیریت گسترده در تخصیص و مصرف منابع آب را عامل اصلی نابسامانی تالاب‌ها در سراسر کشور دانست و هشدار داد که حتی تأمین آب شرب در برخی مناطق به‌دلیل توسعه بی‌رویه و برداشت‌های غیرمجاز با خطر جدی روبه‌رو است.

احمدرضا لاهیجان‌زاده اعلام کرد که اغلب تالاب‌های کشور، از شمال تا جنوب و شرق تا غرب ایران، به دلیل ضعف در مدیریت منابع آبی، دچار مشکلات جدی هستند.

وی با بیان اینکه در بسیاری از موارد، نمی‌توان تغییر اقلیم یا خشکسالی را عامل اصلی بحران‌ها دانست، گفت: در مطالعاتی که انجام شده، سهم تغییر اقلیم در حدود ۱۹ درصد برآورد شده و این یعنی عامل اصلی، عملکرد انسانی و مدیریت نادرست منابع است.

لاهیجان‌زاده با اشاره به استان‌هایی با بارندگی نسبتاً مناسب افزود: در یکی از این استان‌ها، با وجود قرار گرفتن در بین استان‌های با وضعیت بهتر، بارش تنها ۱۹ درصد کاهش داشته است؛ در حالی‌که میانگین کشوری کاهش ۳۸ درصدی را نشان می‌دهد، اما با این حال، منابع آبی به تالاب مقصد نمی‌رسد.

معاون محیط‌ زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: در مسیری به طول ۸۰ کیلومتر که رودخانه باید طی کند تا به تالاب برسد، در پنج سال گذشته بین پنج تا شش هزار هکتار کشاورزی جدید به‌وجود آمده است و در همین مسیر، هزاران هکتار اراضی دیگر نیز طی ۱۰ سال اخیر توسعه یافته‌اند.

وی افزود: تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که توسعه بی‌رویه کشاورزی چگونه منابع آبی را بلعیده و صدها موتورپمپ غیرمجاز در حال برداشت هستند. برخی استان‌ها حتی اعلام کردند قادر به برخورد اجتماعی با این مسئله نیستند. این موضوع دقیقاً مثل مکیدن خون از رگ‌های حیاتی کشور است.

لاهیجان‌زاده هشدار داد: اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، در مردادماه با بحران تأمین آب شرب برای شهرهایی با جمعیتی بیش از یک‌ونیم میلیون نفر مواجه خواهیم شد.

معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به جلسه اخیر با وزیر نیرو گفت: این جلسه از ساعت هشت صبح تا ساعت ۱۳ ادامه داشت، اما با وجود حضور دستگاه‌های مختلف، جمع‌بندی دقیقی حاصل نشد. 

لاهیجان‌زاده در پایان بر لزوم بازنگری فوری در شیوه‌های توسعه، مدیریت منابع، ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی و مشارکت واقعی جوامع محلی در مدیریت تالاب‌ها تأکید کرد و گفت: اکنون حتی در تأمین آب شرب نیز دچار مشکل هستیم، چه رسد به حفظ محیط زیست و خدمات آن.

 عدم رسیدگی به وضعیت دریاچه‌های استان چندین شهرستان فارس را تهدید می‌کند

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست هم در این نشست با تأکید بر لزوم اجرای مکانیزم‌های نظارتی مؤثر با مشارکت دانشگاه، سازمان‌های اجرایی و جوامع محلی، خواستار طراحی فرآیند پلکانی تخصیص حق‌آبه برای تطبیق تدریجی بخش کشاورزی با واقعیت‌های منابع آبی شد.

حمید ظهرابی با اشاره به تجربه‌های پیشین در حوزه کاهش آلودگی هوا در اصفهان، پیشنهاد ایجاد یک سازوکار نظارتی مستقل و چندبخشی را مطرح کرد.

وی تصریح کرد: در مراحل تدوین برنامه‌ها معمولاً عملکرد مطلوبی داریم، اما در مرحله اجرا دچار چالش هستیم. تجربه موفقی که در اصفهان اجرا شد، استفاده از یک مکانیزم نظارتی مستمر با حضور دانشگاه، سازمان‌های اجرایی و مردم محلی بود. این کنسرسیوم نظارتی باید عملکرد دستگاه‌ها را ارزیابی کرده و گزارش‌های شفاف و منظم ارائه دهد.

ظهرابی با تأکید بر اهمیت اطلاع‌رسانی به جامعه، گفت: گزارش‌دهی به مردم، بسیار اثربخش‌تر از مکاتبات رسمی است. وقتی مردم بدانند کدام دستگاه در انجام وظایف خود کوتاهی کرده است، خود به‌خود فشار اجتماعی برای بهبود عملکرد شکل می‌گیرد.

وی در ادامه به موضوع تخصیص پلکانی حق‌آبه نیز پرداخت و گفت: در خصوص رهاسازی آب برای تالاب‌ها، باید عدد پایه مشخص شود و به‌تدریج با شیبی منطقی به سمت میزان مطلوب حرکت کنیم. این روند باید به گونه‌ای باشد که بخش کشاورزی فرصت تطبیق و هماهنگی با شرایط جدید را داشته باشد.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست هشدار داد که عدم رسیدگی به وضعیت دریاچه‌های استان فارس، حیات چندین شهرستان نظیر نی‌ریز، استهبان، بختگان و خرامه را تهدید می‌کند.

به گفته وی، حرکت شورابه از بستر دریاچه به سمت آبخوان‌ها باعث شور شدن منابع زیرزمینی و نابودی تدریجی کشاورزی وابسته به این منابع شده است.

ظهرابی در پایان خواستار اختصاص یک جلسه مستقل در ستاد ملی تالاب‌ها برای بررسی دقیق وضعیت تالاب‌های استان فارس شد و تأکید کرد: دو تالاب اصلی استان در وضعیتی قرار گرفته‌اند که غفلت از آن‌ها تهدید مستقیم برای جان و معیشت مردم منطقه محسوب می‌شود.

تدوین نقشه راه جامع برای احیای تالاب‌های فارس

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس نیز در این نشست با اشاره به ظرفیت‌های آبی محدود استان و لزوم همگرایی دستگاه‌ها در اجرای سیاست‌های محیط‌زیستی، بر ضرورت مدیریت هوشمند منابع و تغییر نگاه به توسعه تأکید کرد و گفت: کاهش برداشت‌های غیرمجاز و اجرای برنامه‌های سازگاری می‌تواند سهم مؤثری در احیای تالاب‌های فارس داشته باشد.

محمود رضایی کوچی با اشاره به ضرورت هماهنگی و تصمیم‌گیری مبتنی بر ملاحظات محیط‌زیستی، اظهار کرد: در بسیاری از موارد، ملاحظات زیست‌محیطی در تصمیمات توسعه‌ای لحاظ نشده و این موضوع به تعارضاتی در اجرا منجر شده است. خوشبختانه در مواردی این تعارض به نفع محیط زیست تمام شده و از آسیب بیشتر جلوگیری شده است.

وی با تأکید بر تدوین نقشه راه جامع برای احیای تالاب‌های فارس گفت: این نقشه راه با راهبردها و اقدامات اجرایی دقیق، می‌تواند زمینه‌ساز برنامه‌ریزی منسجم برای حفاظت از تالاب‌ها باشد. سند تهیه‌شده برای برخی تالاب‌های استان هم‌اکنون در چارچوب مشخصی در حال پیشرفت است.

رضایی کوچی با اشاره به ظرفیت محدود آبی استان تصریح کرد: استان فارس با بارندگی حدود ۲۰۰ میلی‌متر در سال، حدود ۲۵ میلیارد مترمکعب آب دریافت می‌کند که پس از تبخیر، تنها رقمی در حدود هفت میلیارد مترمکعب باقی می‌ماند. از این میزان، حدود سه میلیارد مترمکعب در سدهای استان ذخیره می‌شود و حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب برای فعالیت‌های مختلف باقی می‌ماند. بنابراین، هرگونه تصمیم‌گیری باید مبتنی بر این واقعیت‌های اقلیمی باشد.

وی به اقدامات دستگاه‌های اجرایی در کنترل اضافه‌برداشت‌ها اشاره کرد و گفت: در برخی مناطق، کنترل هوشمند چاه‌ها اجرا شده و در برنامه‌ای که تا سال ۱۴۰۴ در نظر گرفته‌ایم، هدف کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی و افزودن حدود ۶۰ میلیون مترمکعب آب به تالاب‌هاست.

رضایی کوچی همچنین تأکید کرد: در برخی فرمانداری‌ها اقدامات مؤثری در زمینه کاهش بهره‌برداری از منابع صورت گرفته است، از جمله تعدیل پروانه‌ها در مناطقی که چاه‌ها بر وضعیت تالاب‌ها تأثیر مستقیم دارند.

معاون استاندار فارس بر اهمیت آموزش، اطلاع‌رسانی و اتصال جوامع محلی به بازارهای جدید تأکید کرد و افزود: اگر بتوانیم کشاورزی را در برخی مناطق با فعالیت‌های اقتصادی پایدار جایگزین کنیم، فشار بر منابع آب کمتر شده و امکان احیای تالاب‌ها فراهم می‌شود.

رضایی کوچی با اشاره به نقش دانشگاه‌ها و داده‌های ماهواره‌ای در پایش وضعیت گفت: توسعه سیستم‌های هشدار سریع و استفاده از اطلاعات مکانی دقیق، می‌تواند در تصمیم‌سازی‌ها و پیشگیری از بحران‌های زیست‌محیطی موثر باشد.

وی در پایان با بیان اینکه همکاری میان نهادهای اجرایی، دانشگاهی و مردمی، کلید موفقیت در احیای تالاب‌هاست، اظهار امیدواری کرد که با اجرای کامل برنامه‌ها، بتوان گامی مؤثر در جهت بهبود وضعیت منابع آبی و محیط زیست استان فارس برداشت.