شیراز زیر تهدید یک سد/ضرب‌الاجل دادگستری برای تعیین تکلیف تنگ سرخ/ فعال محیط زیست: سد را «آب‌بند» نامیده‌اند تا ماهیت پروژه پنهان بماند/ آب منطقه ای: سد به نوع تأخیری تغییر یافته است

به گزارش خبرنگار ایلنا، یکی از اصلی‌ترین انتقادات به سد تنگ سرخ، تبعات زیست‌محیطی آن است. فعالان محیط‌زیست و سازمان‌های مردم‌نهاد بارها هشدار داده‌اند که احداث این سد می‌تواند به نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه منجر شود. منطقه تنگ سرخ، واقع در مسیر جریان هوای پاک شیراز، نقش مهمی در حفظ کیفیت هوای این کلانشهر دارد. تخریب پوشش گیاهی و درختان منطقه نه‌تنها به کاهش کیفیت هوا منجر می‌شود، بلکه حیات‌وحش منطقه را نیز تهدید می‌کند.

علاوه بر این، دریاچه مهارلو، یکی از زیست‌بوم‌های حساس استان فارس، در معرض خطر خشک شدن قرار دارد؛ احداث این سد و کاهش جریان آب ورودی به این دریاچه می‌تواند به طوفان‌های نمک و مشکلات زیست‌محیطی گسترده در شیراز منجر شود.

از منظر فنی نیز سد تنگ سرخ با مشکلات متعددی نیز مواجه است. قرار گرفتن سد روی گسل فعال سبزپوشان و وجود لایه‌های گچی و مارن در منطقه، خطر فرار آب از مخزن و ناپایداری سازه را افزایش داده است. غارهای انحلالی که در اثر تماس آب با سنگ‌های منطقه تشکیل شده‌اند، به نگرانی‌های زمین‌شناسان دامن زده است. این مشکلات فنی، هزینه‌های پروژه را به شدت افزایش داده و توجیه اقتصادی آن را زیر سئوال برده است.

بهمن ایزدی، فعال محیط زیست و رئیس کانون سبز فارس، این طرح را فاقد توجیه زیست‌محیطی و خطری برای اکوسیستم منطقه می داند و خواستار توقف فوری آن است.

شرکت آب منطقه‌ای فارس  اما مدعی است که بازنگری جامع طرح، دغدغه‌های زیست‌محیطی و فنی را رفع کرده است.

موافقان این پروژه، که عمدتاً بعضی مقامات دولتی، برخی نمایندگان مجلس و شرکت‌های پیمانکار هستند، بر ضرورت آن برای توسعه منطقه تأکید دارند در مقابل مخالفان پروژه، شامل فعالان محیط‌زیست، سازمان‌های مردم‌نهاد، جوامع محلی و برخی کارشناسان، معتقدند تبعات منفی سد بسیار بیشتر از منافع آن است.

یک فعال محیط زیست با بیان اینکه سد تنگ سرخ در منطقه‌ای با ویژگی‌های زمین‌ساختی حساس واقع شده و جزو مناطق چهارگانه محیط زیست است، می گوید: منابع طبیعی از تیرماه سال گذشته هیچ اقدامی برای انتقال مالکیت انجام نداده است. غارهای گچی و آهکی منطقه با جذب رطوبت متورم شده و جابه‌جا می‌شوند، پدیده‌ای که زمین را بی‌ثبات می‌کند و احداث سد در این شرایط خطرناک است.

بهمن ایزدی در گفت و گو با ایلنا با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست از سال ١٣٩٠ با این پروژه مخالف بوده است، می‌افزاید: شهرداری شیراز بدون ارزیابی زیست‌محیطی از همان سال کارگاه را تجهیز کرده و این روند غیرقانونی ادامه دارد.

سد تنگ سرخ را «آب‌بند» نامیده‌اند تا ماهیت پروژه پنهان بماند

ایزدی توضیح می‌دهد که سد تنگ سرخ به بهانه تامین آب باغات قصرالدشت و ایجاد سایت گردشگری مطرح‌شده، اما برخی آن را آب‌بند نامیده‌اند تا ماهیت پروژه پنهان بماند در‌حالی‌که باغات قصرالدشت از ٣۵٠٠ به کمتر از ١٠٠٠ هکتار کاهش یافته و در وضعیت اسفناکی است.

وی ادامه می‌دهد: دوره‌های آبرسانی از ١٢ روز به بیش از یک ماه افزایش یافته و این بحران نتیجه برداشت‌های غیرمجاز است. آب تنگ سرخ و چشمه‌های جویک از گذشته باغات را سیراب می‌کرد، اما برداشت از سرچشمه‌ها این منابع را از قصرالدشت دریغ کرده است. این طرح منابع آب سنتی را نابود می‌کند.

خشکی مهارلو و بختگان ریزگردهای نمکی تولید می‌کند

ایزدی با اشاره به اینکه سد تنگ سرخ جریان آب به دریاچه مهارلو، زیستگاه فلامینگوها، را مختل می‌کند، تاکید می کند: کاهش آب مهارلو حیات اکولوژیک منطقه را تهدید می‌کند، ازطرفی خشکی مهارلو و بختگان ریزگردهای نمکی حاوی فلزات سنگین تولید می‌کند که بیماری‌های گوارشی، پوستی و سرطانی را تشدید می‌کند.

این فعال محیط زیست پیشنهاد می دهد به جای سد، فاضلاب شهرهای اقماری شمال غرب شیراز تصفیه شود تا نیاز باغات و رودخانه خشک تأمین شود و می گوید: فاضلاب صدرا تالاب‌های آلوده ایجاد کرده که پرندگان مهاجر را بیمار می‌کند. تصفیه فاضلاب و حفظ جریان تنگ سرخ حیات منطقه را حفظ می‌کند.

نظام رطوبتی شیراز مختل می شود

ایزدی معتقد است شهرداری طرح‌های بدون مطالعه را پیش می‌برد و هزینه‌های کلان برای پروژه‌ای که ١٤ سال متوقف بوده، نشان‌دهنده نبود نظارت است و می‌گوید: هدف سد تنگ سرخ تامین آب‌برای پارک ۵٨٠ هکتاری دراک و سایت‌های گردشگری است که به زمین‌خواری منجر می‌شود؛ شهرداری با ٤٢ هزار میلیارد تومان نقدینگی بدون حسابرسی هزینه می‌کند تا این پروژه را احیا ‌کند.

رئیس کانون سبز فارس هشدار می‌دهد که سد و پروژه‌هایی مانند تله‌کابین دراک نظام رطوبتی شیراز را مختل می‌کنند و می‌افزاید: تنگ سرخ کریدور هوای پاک است و احداث سازه‌ها آن را مسدود می‌کند. خشکی مهارلو درختان ٣٠٠‌ساله را نابود کرده و دمای شیراز را افزایش می‌دهد.

به اعتقاد وی، شیراز نیازی به تقلید از مدل‌های دوبی ندارد؛ دریاچه مهارلو و منابع طبیعی شیراز منحصربه‌فرد هستند و باید حفاظت شوند. طرح‌های مخرب هویت شیراز را تهدید می‌کنند و مسئولین باید به نظرات متخصصان توجه کنند.

ایزدی خاطرنشان می‌کند: در سال ١٤٠٢ با استاندار وقت مذاکره کرده و کارشناسان نظرات خود را تا اسفند ١٤٠٢ ارائه دادند. استانداری نظرات مخالفان را پذیرفت و پروژه متوقف شد، اما پیشنهادات جایگزین همچنان در دست بررسی است.

ضرب‌الاجل دادگستری به محیط زیست برای تعیین تکلیف سد تنگ سرخ

معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست فارس نیز از ضرب‌الاجل دادگستری برای تعیین تکلیف وضعیت سد تنگ سرخ و کوه قلات خبر می دهد.

قاسم نهاوندی در گفت و گو با ایلنا می گوید: این پروژه به دلیل الزام ارزیابی اثرات زیست‌محیطی و وجود موافقان و مخالفان، نیازمند بررسی کارشناسی در جلسه‌ای با حضور مسئولین ارشد، اساتید دانشگاه و دستگاه‌های مرتبط است  و تا ارائه گزارش جدید ارزیابی، سازمان محیط زیست اظهارنظر نهایی نخواهد کرد.

نهاوندی می افزاید: هر سدی در کشور مشمول ارزیابی اثرات زیست‌محیطی است سد تنگ سرخ از این قاعده مستثنی نیست و گزارش ارزیابی این پروژه هنوز ارائه نشده است.

وی با اشاره به اینکه شهرداری در حال آماده‌سازی این گزارش است، یادآور می شود که گزارش جدیدی در اختیار محیط زیست قرار نگرفته است.

برگزاری جلسه کارشناسی با حضور موافقان و مخالفان

نهاوندی با بیان اینکه تصمیم‌گیری درباره سد تنگ سرخ نیازمند اجماع کارشناسی است، می گوید: جلسه‌ای با حضور مسئولین بلندپایه و دستگاه‌های مرتبط برگزار خواهد شد؛ اساتید دانشگاه در مقام موافق و مخالف دعوت می‌شوند. در این جلسه همه نظرات مطرح می‌شود، هدف رسیدن به جمع‌بندی نهایی است. این جلسه مشخص می‌کند آیا احداث سد ممکن است یا خیر؟

معاون محیط زیست فارس با تاکید بر اینکه محیط زیست به هیچ عنوان اجازه تهدید شیراز را نمی‌دهد، عنوان می کند: جلسه کارشناسی حتماً برگزار می‌شود تا موافقان و مخالفان نظرات خود را مطرح می‌کنند؛ اجماع برای امکان یا عدم امکان پروژه ضروری است و تا تا دریافت گزارش جدید ارزیابی، اظهارنظری نمی‌کنیم.

سازمان محیط زیست اجازه ایجاد سد را نداده است

نهاوندی با بیان اینکه سال‌هاست با احداث سد تنگ سرخ مخالفت شده است، می گوید: سازمان محیط زیست اجازه ایجاد سد را نداده است؛ سال گذشته معاون وقت گردشگری استانداری فارس عنوان کرد هدف احداث بند است، نه سد. این ادبیات تغییر کرده است و موضوع همچنان در حال بررسی است.

معاون محیط زیست فارس با اشاره به اینکه متولی ایجاد سد وزارت نیرو است، عنوان می کند: به دلیل قرارگیری پروژه در محدوده شهر، تفاهماتی بین شهرداری و وزارت نیرو شکل گرفته است؛ این تفاهمات باعث ورود شهرداری به پروژه شده است و محیط زیست تا اقناع فکری و اطمینان از نبود خطر، موافقت نمی‌کند. هر پروژه باید به نفع شهر باشد و موضع فعلی محیط زیست عدم موافقت است.

موافقان طرح توجیهاتی مطرح می‌کنند که غیرقابل قبول است

نهاوندی با بیان اینکه نمی‌دانم چرا برخی بر احداث سد تنگ سرخ اصرار دارند، تصریح می کند: موافقان طرح توجیهاتی مطرح می‌کنند و این توجیهات برای برخی مقبول و برای برخی غیرقابل قبول است. افکار عمومی باید در جریان دلایل قرار گیرند.

وی با اشاره به اینکه تصمیم نهایی در جلسه‌ای با حضور مسئولین استانی گرفته می‌شود و ممکن است مسئولین کشوری نیز حضور یابند،خاطرنشان می کند: تلاش برای تصمیم‌گیری کارشناسی، معقول و منطقی ادامه دارد؛ محیط زیست تا اطمینان کامل موافقت نمی‌کند چرا که این تصمیم به نفع شهر خواهد بود.

آب منطقه ای فارس: سد به نوع تأخیری تغییر یافته است

شرکت آب منطقه‌ای فارس نیز در پاسخ به انتقادات اعلام کرد که طرح سد تنگ سرخ از نیمه دوم سال ۱۴۰۱ با ابتکار استاندار وقت و تشکیل کارگروهی تخصصی بازنگری شده است. از سال ۱۴۰۲، اهداف ذخیره‌سازی آب برای مصارف کشاورزی و احیای رودخانه خشک حذف شده و سد از مخزنی به نوع تأخیری تغییر یافته است.

در گزارشی که این شرکت نسبت به مخاطرات احتمالی ناشی از احداث سد تنگ سرخ شیراز در اختیار رسانه ها قرار داده است تأکید شده که این سد با ایجاد پهنه آبی ۷۰ هکتاری برای توسعه گردشگری، سیلاب‌ها را برای چند ساعت مهار و با دبی ایمن به دریاچه مهارلو هدایت می‌کند، بدون مداخله در رژیم طبیعی رودخانه.

ادعای رسوب ۵۰ هزار تن نمک سالانه و خطر تشکیل شوره‌زار منتفی است

این شرکت در پاسخ به ادعای رسوب ۵۰ هزار تن نمک سالانه، می گوید سازند گچساران در قلمرو فارس داخلی فاقد لایه‌های نمکی است و به سازند رازک با ویژگی‌های آواری تبدیل شده است. بررسی‌های زمین‌شناسی نشان می‌دهد این سازند شامل مارن‌های رنگارنگ، سیلتستون، آهک و مارن گچ‌دار بدون میان‌لایه‌های نمکی است، بنابراین خطر تشکیل شوره‌زار منتفی است.

شرکت آب منطقه‌ای فارس نگرانی درباره فرار آب و فرونشست زمین به دلیل طراحی دیوار آب‌بند با عمق ۵۵ متر و فقدان مجاری تخلیه در سازندهای آغاجاری و گچساران  را رد می کند و تأکید دارد که فروچاله‌های موجود در جناح راست مخزن در تراز بالاتر از سطح نرمال دریاچه قرار دارند و تهدیدی برای آب‌بندی ایجاد نمی‌کنند. نرخ انحلال لایه‌های گچی در سازند گچساران تنها ۰.۷ متر در سال است که حتی پس از ۱۰۰ سال به ۷۰ متر می‌رسد، در حالی که فاصله لایه‌ها تا نقاط رخنمون ۱۷۵۰ متر است.

در صورت هشدار هواشناسی، تراز مخزن تا ۵ متر کاهش می‌یابد

آب منطقه‌ای توضیح می‌دهد که سد تنگ سرخ با ارتفاع ۵۹.۵ متر، حجم مخزن ۱۱.۵ میلیون مترمکعب و سطح مخزن ۷۰ هکتار، در حوضه‌ای با مساحت ۱۲۷ کیلومترمربع قرار دارد که ۱۸ درصد حوضه آبریز ورودی شیراز را تشکیل می‌دهد. این حوضه به دلیل پوشش سطحی کم‌نفوذ و زمان تمرکز کوتاه (۳.۳۸ ساعت)، ۳۳ درصد دبی پیک سیلاب ورودی به شیراز را تولید می‌کند؛ مطالعات هیدرولوژی با مدل HEC-HMS نشان می‌دهد سد می‌تواند سیلاب‌های ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ ساله را در محل سد تا ۶۷ درصد و در ورودی شهر ۲۸ تا ۳۰ درصد تسکین دهد.

این شرکت اعلام کرد طراحی سرریز با دو آستانه روگذری در ترازهای ۱۸۱۸ و ۱۸۲۳.۵ متر، تخلیه خودکار سیلاب را تضمین می‌کند و در صورت هشدار هواشناسی، تراز مخزن تا ۵ متر کاهش می‌یابد که تسکین سیلاب را تا ۹۳ درصد افزایش می‌دهد.

ساختگاه سد تنگ سرخ روی گسل فعال قرار ندارد

در پاسخ به نگرانی‌های لرزه‌خیزی، آب منطقه‌ای اصرار دارد که ساختگاه سد تنگ سرخ روی گسل فعال قرار ندارد و نزدیک‌ترین گسل سبزپوشان در فاصله ۲ تا ۳ کیلومتری است. طراحی سد با ضریب زلزله ۰.۲۵ انجام شده که پایداری آن را در برابر زلزله‌های بزرگ تضمین می‌کند. احتمال زمین‌لغزش به دلیل بررسی‌های ژئومکانیکی منتفی است و حجم مخزن از ۲۸ به ۱۱.۵ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. سرریز سد برای ۱.۵ برابر سیلاب حداکثر محتمل طراحی شده و زمین‌لرزه‌های القایی به دلیل حجم کم مخزن ناچیز خواهند بود.

آب منطقه‌ای از منتقدان دعوت کرد در جلسات تخصصی شرکت کنند و اعلام کرد مستندات فنی آماده ارائه است.