جای خالی اجرای دقیق قانون برای حفاظت از میراث فرهنگی

به گزارش خبرنگار ایلنا، در میان تمامی اخبار بدی که این روزها در حوزه میراث فرهنگی به گوش می‌رسد، ثبت جهانی شوش و منظر فرهنگی میمند خبر بسیار خوبی برای همه مردم  دوستدار فرهنگ و تاریخ  ایران است که روز گذشته منتشر و موجب شد تا تعداد آثار ثبت شده جهانی در کشور، به 19 اثر برسد.

با ثبت جهانی یک اثر، یونسکو به تمام جهان اعلام می‌کند که این آثار بی‌همتا هستند و می‌توانند؛ مقصد خوبی برای گردشگران باشند که این مساله علاوه بر اینکه یک افتخار ملی است، می‌تواند عامل موثری برای توسعه فرهنگی و اقتصادی در کشور نیز باشد.

اما آنچه نگرانی‌هایی را به همراه دارد، شیوه حفاظت و مدیریت ما برای این آثار ثبت شده است، زیرا هنوز چندسالی از ماجرای ساخت یک برج در حریم نقش جهان و یا برگزاری مسابقات اتومبیل‌رانی در حریم تخت جمشید نگذشته است و همه این موارد مردم را نگران می‌کند که آیا ثبت جهانی به تنهایی می‌تواند؛ ضامن حفظ یک اثر باشد یا لازم است که اقدامات دیگری نیز در این زمینه انجام شود.

نباید از بی‌قانونی حمایت شود

مهدی رهبر باستان‌شناس باسابقه کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا تغییر در نگرش مسئولان را از جمله مهمترین عامل برای بهبود وضعیت حفاظت از میراث فرهنگی ثبت شده می‌داند و عنوان می‌کند: شاهدیم که گاهی مسئولان شهری میراث فرهنگی را از خودشان نمی‌دانند، هرچند که وظیفه دارند؛ به حکم قانون بازوی توانای سازمان میراث فرهنگی باشند. یعنی حتی اگر این سازمان خطایی کرد، آنها مدعی باشند، در حالی که می‌بینیم اکنون گاهی این خود شهرداری‌ها و استانداری‌ها هستند که مشکلاتی را به وجود می آورند، برای نمونه در داخل عرصه بیستون که یک اثر ثبت شده جهانی است، در حال ساختن ساختمان شهرداری هستند.

وی ادامه می‌دهد: همه پروژه عمرانی را می‌شود به نقطه دیگر برد، اما آثار باستانی را که نمی‌توان تغییر داد. آثار تاریخی هویت ما از نظر تاریخی و فرهنگی هستند و همچنین از نظر جذب توریست نیز می‌توانند؛ در اقتصاد کشور بسیار تاثیر بگذارند، برای نمونه اکنون ترکیه از همین طریق نسبت به سال‌های پیش بسیار پیشرفت کرده است.

 رهبر با اشاره به اینکه برخی ساخت وسازها در حریم و یا عرصه آثار تاریخی ناشی از تفکر غلط جامعه ایرانی و مسئولان است، می‌افزاید: حتی اگر مردم بخواهند؛ اشتباهی مرتکب شوند، قانون باید جلو آنها را بگیرد اما گاهی شاهدیم که خود مسئولان به این افراد کمک می‌کنند تا تخریب صورت بگیرد. برای نمونه اکنون در طاق بستان که باید به ثبت جهانی برسد، در حال کشیدن مونوریل در حریم اثر هستند. مسئولان باید بتوانند جلو سودجویان بایستند، اگر آنها از بی‌قانونی حمایت نکنند همه چیز درست خواهد شد.

نبود حمایت‌های قانونی، بزرگترین چالش میراث فرهنگی ثبت شده

حمیده چوبک، رئیس پژوهشکده باستانشناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور نیز کمبود حمایت‌های قانونی را از بزرگترین چالش‌هایی می‌داند که آثار ثبت شده با آن درگیر هستند وی در این باره به خبرنگار ایلنا، می‌گوید: در مورد آثار تاریخی، قانون به صراحت می‌گوید که  ضوابط در حریم آثار ثبت شده باید رعایت شود. در قانون مشخص شده که برای نمونه شورای اسلامی شهرها باید از آثار تاریخی حمایت کنند، اما شاهدیم که گاهی در این زمینه  کوتاهی  می‌شود یا زمانی که سازمان میراث فرهنگی یک اثر را ثبت می‌کند و به دستگاه‌های مختلف مانند استانداری، شهرداری و...اعلام می‌کند که باید در حفاظت از آنها بکوشند، این امر محقق نمی‌شود.

وی با بیان اینکه اگر کسی کوتاهی در حفاظت از آثار کرد، باید برخورد قاطع قانونی با وی صورت بگیرد تا از تعداد تخلفات کاسته شود، می‌افزاید: هنوز در حوزه میراث  فرهنگی این درک به وجود نیامده که برخورد قاطع با متخلفان صورت بگیرد، بنابراین لازم است؛ جلسات متعددی  با قوه قضاییه در این زمینه داشته باشیم تا اگر نقصی در قانون است، که بعید می‌دانم باشد، رفع شود تا شاهد حمایت‌های قانونی کافی از آثار تاریخی باشیم.

مردم مهم‌ترین نقش را در حفاظت از آثار دارند

رئیس پژوهشکده باستانشناسی اظهار می‌کند: من معتقدم در حفظ میراث فرهنگی  مهمترین نقش را مردم به عنوان کسانی که باید بر آثار نظارت کنند، دارند و باید  با تشکیل NGO  ها و انجمن‌ها نگذارند که برخی، برای منافع مادی زودگذر این آثار را به خطر بیاندازند. دستگاه‌های قضایی ما نیز باید به درستی در این زمینه عمل کنند و بر اساس قانون، حمایت‌های لازم را از این آثار داشته باشند، زیرا بدون حمایت قضایی و قانونی، سازمان میراث فرهنگی به تنهایی قادر به حفاظت آثار نخواهد بود.

کاوش‌های باستان‌شناسی در شوش متوقف شده‌ بود

او در ادامه، ثبت جهانی شوش را اقدام فرخنده‌ای می‌خواند و می‌گوید: در گذشته  ثبت آثار متمرکز بر آثار ملموس و یا بناهای خاص و شاخص بود، در حالی که ثبت محوطه باستانی که نشانگر توسعه و پیشینه تاریخی هستند، نیز می‌تواند؛ یکی از مهمترین برنامه‌ها برای حفاظت و مدیریت آنها باشد و اکنون با ثبت محوطه باستان‌شناسی شوش که شامل منظر فرهنگی و گستره وسیعی از آثار هستند، اتفاق بسیار خوبی افتاده است. زیرا سبب می‌شود که به طور مستمر پایش، محافظت و کاوش در آن صورت بگیرد.

چوبک ادامه می‌دهد: امیدواریم اکنون بتوانیم این مجموعه را مدیریت و صدماتی که به دلیل بی‌توجهی در سال های گذشته  به شوش وارد شده، جبران کنیم تا فعالیت‌های باستان شناسی در آن تداوم داشته باشد،  زیرا در سالهای گذشته فعالیت‌های باستان‌شناسی در شوش متوقف شده بود. امیدواریم پژوهش‌ها دوباره با سرپرستی باستانشناسان ایرانی و حضور باستان شناسان اروپایی مجددا آغاز شود، زیرا بسیاری موارد ناشناخته در شوش است که باید به آن پرداخته شود.