در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
افزایش اختلالات روان در سطح جهان و ایران/ هشدار درباره بروز استرس مزمن ناشی از تغییرات اقلیمی
مدیر دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت گفت: داده‌های بسیاری حاکی از آن است که مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی، از جمله آلودگی‌ها و حوادث طبیعی می‌توانند به عنوان عاملی برای ایجاد استرس مزمن، منجر به تشدید اختلالات سلامت روان، از جمله اضطراب و افسردگی شوند.
محمدرضا شالبافان، مدیر دفتر سلامت روان، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در خصوص دلایل افزایش اختلالات روان در سطح جهان گفت: براساس گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی در سال‌های گذشته، به‌ویژه در زمان کووید-۱۹، اختلالات سلامت روان در دنیا و تقریباً در تمام کشورها که به‌طور جدی با این موضوع درگیر بودند، افزایش یافته است.
وی افزود: پس از پاندمی کووید-۱۹، برخی از کشورها به سمت کاهش رفتند و تا حدی وضعیت‌شان بهتر شد، اما عموماً با توجه به اینکه جمع‌بندی‌های شیوع‌شناسی اختلالات سلامت روان در دنیا بر اساس آمارهای سالانه نیستند، نمی‌توان انتظار داشت که این تغییرات به سرعت در آمارهای جهانی بازنمود یابند. زمان هر مطالعه از زمان طراحی، انجام، تحلیل تا انتشار ممکن است چندین سال طول بکشد و همچنان بسیاری از آمارهایی که در داده‌ها وارد شده‌اند، آمارهایی هستند که در زمان پاندمی به‌دست آمده‌اند و به همین دلیل ما هنوز نمی‌توانیم اطلاعات دقیقی درباره وضعیت سلامت روان دنیا پس از پاندمی ارائه کنیم.
شالبافان در ادامه خاطرنشان کرد: به طور مثال آخرین پیمایش سلامت روانی که در کشور ایران انجام شده، مربوط به سال ۱۴۰۰ است که در سال دوم پاندمی انجام شده است. ما در حال حاضر نتایج به‌روزتری از این مطالعه بعد از پاندمی نداریم. البته مطالعاتی در حال برنامه‌ریزی است؛ به هر حال وقتی نتایج منتشر نشود، به‌ویژه درباره چگونگی وضعیت، نمی‌توان اطلاعات دقیقی داد.
به گفته وی از طرف دیگر، متأسفانه در سال‌های گذشته در بخش‌های مختلفی از دنیا شاهد اتفاقاتی بوده‌ایم که در زمره بحران‌های روانی-اجتماعی قرار می‌گیرند، از جمله جنگ‌ها، حوادث طبیعی و امثالهم که به‌طور مستمر و طولانی‌مدت رخ داده‌اند. بحران‌های اقتصادی نیز می‌توانند تأثیرگذار بر شدت اختلالات سلامت روان باشند و اخیراً در بخش‌های مختلفی از دنیا، مطالعات متعددی جهت بررسی تاثیر این بحران‌ها بر سلامت روان جوامع انجام شده است.
تشدید اختلالات سلامت روان در اثر تغییرات اقلیمی
مدیر دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت تصریح کرد: در خصوص اثر تغییرات اقلیمی و شیوع اختلالات سلامت روان، داده‌های بسیاری حاکی از آن است که مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی، از جمله آلودگی‌ها و حوادث طبیعی، می‌توانند به عنوان عاملی برای ایجاد استرس مزمن، منجر به تشدید اختلالات سلامت روان، از جمله اضطراب و افسردگی شوند. این تأثیرات به‌ویژه بر افرادی که بیشتر در معرض خطر قرار دارند، مانند جوامع آسیب‌پذیر، مشهودتر است. بنابراین، توجه به بهداشت روانی در کنار اقدامات کاهش تغییرات اقلیمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
وی با بیان اینکه در دوران کووید-۱۹، شاهد اوج گرفتن خودکشی‌ها در دنیا بودیم، گفت: اما طبق گزارشات و با اقدامات انجام‌شده و همچنین کاهش اختلالات روانی پس از اوج‌گیری کرونا، عملاً در دنیا با یک شیب بسیار ملایم شاهد کاهش خودکشی‌ها در سال‌های پس از کووید بوده‌ایم. اما درباره اینکه بتوانیم جمع‌بندی دقیقی از دلیل اصلی این موضوع ارائه کنیم، هنوز اختلاف نظر وجود دارد. برخی از محققان بهبود کیفیت خدمات بهداشت روانی و افزایش آگاهی‌های اجتماعی را از دلایل این کاهش می‌دانند، در حالی که دیگران بر این باورند که شرایط فردی و اجتماعی مخاطبان نیز نقش قابل توجهی دارد. این موضوع نیازمند تحقیقات گسترده‌تری است تا بتوانیم به درک بهتری از این پدیده برسیم.
به گفته وی، برخی معتقدند تغییراتی که در وضعیت جهان پس از کووید-۱۹ رخ داده، دلیل وضعیت کنونی است. عده‌ای دیگر بر این باورند که برنامه‌های جهانی و مؤثر در مقابله با خودکشی و انجام اقدامات جامع، تا حدی بر این موضوع در بخش‌های مهمی از دنیا تأثیر گذاشته‌اند. همچنین باید به این نکته توجه کنیم که بخش‌های قابل توجهی از دنیا همچنان از نظر آمار اختلالات سلامت و آمار خودکشی، دارای ابهام هستند و این یک سؤال جدی به شمار می‌آید.
در برخی کشورها آمار دقیقی در حوزه سلامت روان وجود ندارد
این مقام وزارت بهداشت در ادامه تاکید داشت: به‌عنوان مثال، در برخی کشورها آمار دقیقی در حوزه سلامت روان وجود ندارد و در بعضی از کشورهایی که ثبات در آن‌ها پایین است و دولت‌ها اولویت‌های دیگری دارند، یا اصلاً دولت مستقر ندارند، با وجود اینکه ممکن است شیوع اختلالات در این کشورها بالا باشد، بر اساس ارزیابی‌ها آماری از آن‌ها نداریم و در گزارش‌ها عموماً نیامده است. همچنین در برخی از کشورها نیز مطالعات میدانی مستقل وجود ندارد و این مسأله می‌تواند چالش‌های جدی برای تدوین سیاست‌های مؤثر در حوزه بهداشت روانی ایجاد کند.
مدیر دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت اظهار کرد: به‌طور مثال، در برخی از کشورها آمار اختلالات سلامت روان حدود ۴ تا ۵ درصد گزارش شده است. این آمار نسبت به آمارهای جهانی بسیار پایین‌تر است و شاید یکی از دلایل اصلی آن این باشد که در این کشورها به‌خاطر ساختار سیاسی و اجتماعی، مطالعات مستقل توسط گروه‌های علمی و دانشگاهی بر روی جمعیت عمومی انجام نشده و این آمارها عمدتاً توسط سیستم‌های دولتی به‌دست می‌آید. در کشور ما، همواره مطالعات به‌صورت مستقل انجام شده و افراد دانشگاهی بدون مداخله نهادهای غیرعلمی، به‌راحتی مطالعات خود را انجام داده و گزارش‌هایشان را منتشر کرده‌اند.
شالبافان در خصوص موضوع سلامت روان در کشورمان گفت: دولت صرفاً از این مطالعات حمایت کرده و این موضوع به‌واقع شامل پیمایش‌های مختلفی است که در دو یا سه دهه گذشته توسط نهادهای علمی و دانشگاهی در کشور ما انجام شده است. این رویکرد به ما این امکان را می‌دهد که به تصویر بهتری از وضعیت سلامت روان در کشور دست یابیم و اقداماتی مؤثرتر در این زمینه انجام دهیم.
به گفته وی بر اساس آخرین مطالعه‌ای که در سال ۱۴۰۰ انجام شده است، شیوع اختلالات سلامت روان در کشور ما نسبت به قبل افزایش پیدا کرده که متأسفانه نشان‌دهنده یک روند نگران‌کننده است. همچنین، این آمار نسبت به آمار کشورهای منطقه نیز تا حدی بالاتر رفته است. با این حال، باید تأکید کنم که در منطقه، آمار و اطلاعات ممکن است به دلایل ذکر شده، دقیق نباشند.
شالبافان در پایان تاکید کرد: به هر حال، در کشورهای مختلف منطقه با شرایط متفاوت ممکن است داده‌هایی که به منظور تحلیل‌های جهانی منتقل می‌شوند، چندان دقیق نباشند. این موضوع این واقعیت را نشان می‌دهد که نیاز به مطالعات و آمارهای بیشتر و دقیق‌تر در حوزه سلامت روان در این کشورها به شدت احساس می‌شود تا بتوانیم تصویر واقعی‌تری از وضعیت پیش رو داشته باشیم و بر اساس آن اقداماتی مؤثر انجام دهیم.
