افزایش سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی؛ دغدغه اصلی جامعه علمی

علی‌باقر طاهری‌نیا، دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی، در حاشیه این جلسه در جمع خبرنگاران اظهار کرد: در این جلسه گزارشی جامع از وضعیت تولید علم در ایران ارائه شد و آن را در مقایسه‌ای نقادانه با کشورهای منطقه، از جمله کشورهای رقیب و شریک، تحلیل می کرد.

وی با بیان اینکه جامعه علمی کشور دغدغه‌ای مشترک و عمیق درباره سهم بسیار پایین بودجه تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی دارد، اظهار داشت: سهم فعلی بخش تحقیق و توسعه از تولید ناخالص داخلی کشور، در بهترین حالت به ۰.۶۷ درصد می‌رسد و هرگز به رقم ۲ درصدی سهم دولت که در اسناد بالادستی و فرامین مقام معظم رهبری سال‌ها پیش تکلیف شده، نرسیده است. در مقابل، کشورهای رقیب و حتی کشورهایی که با ما در تعارض سیاسی و امنیتی هستند، بیش از ۶ تا ۷ درصد از منابع ملی خود را به این حوزه اختصاص می‌دهند.

دکتر طاهری‌نیا هشدار داد که تا زمانی که این سهم در همین حد پایین باقی بماند، جهش علمی و فناوری ممکن نخواهد بود و این وضعیت، گره اصلی مسائل ساختاری علم و فناوری در کشور محسوب می‌شود. وی افزود: جامعه علمی انتظار دارد دولت با فداکاری واقعی، این تکلیف را یک‌بار برای همیشه اجرا کند. اگر سهم ۲ درصدی دولت از تولید ناخالص ملی به بخش تحقیق و توسعه اختصاص یابد، جهش علمی ایران چنان خواهد بود که همگان را خیره و متحیر خواهد کرد.

هوش مصنوعی مولد؛ فرصتی برای پیشرفت، نه جایگزینی برای انسان

وی ادامه داد: در بخش دوم جلسه، بسته پیشنهادی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با عنوان دستورالعمل استفاده مسئولانه از هوش مصنوعی مولد مورد بررسی قرار گرفت. دکتر عاملی، مسئول گروه تدوین این بسته، گزارشی از چالش‌ها، ظرفیت‌ها و ضرورت‌های استفاده از این فناوری در حوزه پژوهش ارائه کرد.

دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در این بخش، بر این نکته کلیدی تأکید شد که هرچند هوش مصنوعی مولد ابزاری قدرتمند برای تسهیل فرآیندهای پژوهشی، تولید محتوا و تحلیل داده است، اما نباید جایگزین انسان پژوهشگر شود. اعضای جلسه بر این باور بودند که اصالت علم، صحت پژوهش و مسئولیت اخلاقی، تنها در حوزه ذهن خلاق و وجدان آگاه انسان قرار دارد و هوش مصنوعی باید به‌عنوان ابزاری کمکی، نه جایگزین، مورد استفاده قرار گیرد.

طاهری نیا بیان کرد: پس از بحث‌های تخصصی و گسترده، اعضای جلسه به این جمع‌بندی رسیدند که این دستورالعمل نیازمند بازنگری و غنی‌سازی در فضایی گسترده‌تر و مشارکتی است. بر این اساس، تصمیم گرفته شد که یک سمینار علمی یک‌روزه با میزبانی دانشگاه تربیت مدرس برگزار شود.

وی اضافه کرد: این رویداد با فراخوان عمومی و با هدف دعوت از طیف وسیعی از ذینفعان حوزه هوش مصنوعی از جمله جوانان متخصص، اساتید دانشگاهی، پژوهشگران، فعالان فناوری، نمایندگان بخش خصوصی و سازمان‌های دولتی همراه خواهد بود. تأکید ویژه‌ای بر مشارکت نسل جوان شد، چرا که این گروه بیشترین تعامل و آشنایی را با فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوش مصنوعی مولد، دارند. هدف از این سمینار، تدوین چارچوبی جامع برای استفاده اخلاقی، معتبر و مسئولانه از هوش مصنوعی در پژوهش‌های علمی است، به‌گونه‌ای که اصالت، صحت، صداقت علمی و ضوابط اخلاق حرفه‌ای در تمامی مراحل پژوهش رعایت شود.

دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: در ادامه جلسه، بر لزوم تعامل موثر با شبکه‌های بین‌المللی هوش مصنوعی تأکید شد. اعضای جلسه خاطرنشان کردند که ایران باید در فرآیندهای جهانی تدوین استانداردها و اصول اخلاقی هوش مصنوعی حضور فعال داشته باشد. به‌ویژه، همکاری با سازمان‌ها و مجامع نوپای بین‌المللی که در حال تأسیس هستند از جمله سازمان همکاری‌های جهانی هوش مصنوعی — می‌تواند زمینه‌ساز تبادل دانش و تجربه‌های بین‌المللی با حفظ استقلال علمی کشور باشد.

طاهری‌نیا گفت: جهان آینده به دو دسته تقسیم خواهد شد: کسانی که از هوش مصنوعی برخوردارند و کسانی که از آن بهره می‌برند. ما باید در مقتدرانه در گروه اول قرار بگیریم. هوش مصنوعی در تمامی حوزه‌های اقتصادی، صنعتی، معدنی، سلامت، آموزش، امنیتی و دفاعی حضور دارد و سیاست‌گذاری در این زمینه باید بر پایه منطق، قانون، مشارکت نخبگان و هم‌افزایی نیروهای جوان باشد.

در پاسخ به پرسشی درباره تغییر رویکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی نسبت به سند ملی هوش مصنوعی، دبیر ستاد تأکید کرد که شورا همچنان متعهد به پیشبرد این سند است و تنها رویکرد آن، تقویت آن با مشارکت گسترده‌تر و تطبیق آن با تحولات سریع فناوری است.

وی افزود که پس از تکمیل فرآیند مشورتی و برگزاری سمینار مذکور، نسخه نهایی دستورالعمل به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه خواهد شد و در صورت تأیید، به‌عنوان سند راهبردی کشور در حوزه هوش مصنوعی اجرایی خواهد شد.