یادداشت سید جواد حسینی به مناسبت روز جهانی عصای سفید
۲۵۴ هزار نابینا و کم‌بینا تحت پوشش بهزیستی
در حال‌حاضر ۲۵۴هزار و ۵۱۵ نابینا و کم‌بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند که از این تعداد،۹۳هزار و ۲۶ نفر زن و ۱۶۱هزار و ۴۸۹ نفر مرد هستند. سازمان بهزیستی براساس اهداف و شرح وظایف خود، همواره در تلاش است تا با سنجش دقیق سطح نیازهای افراد دارای معلولیت بینایی و انطباق نوع خدمات با سطح عملکرد و میزان محدودیت‌های این افراد، فرآیند خدمت‌رسانی به افراد نابینا و کم‌بینا را طبق نیازهای روز آنان گسترش داده و به‌سهم خود زمینه‌ٔ توانمندسازی و تلفیق اجتماعی این افراد را در عرصه‌های مختلف فراهم سازد.
به گزارش ایلنا، سیدجواد حسینی؛ رئیس سازمان بهزیستی کشور به مناسبت روز جهانی عصای سفید (نابینایان) یادداشتی نوشت که در آن آمده است: ۲۳ مهرماه مصادف با ۱۵ اکتبر، روز جهانی عصای سفید نام دارد. این مناسبت بهانه‌ای است تا مسائل پیرامون افراد دارای معلولیت بینایی بیش‌ازپیش مورد توجه قرار گیرد؛ فعالان امور نابینایان نیز تلاش می‌کنند این مناسبت را به‌عنوان سمبل هویت اجتماعی این افراد معرفی نمایند.
روز عصای سفید در حقیقت وام‌دار مطالباتی است که افراد نابینا و کم‌بینا مطرح می‌سازند. این مطالبات نه‌تنها در «قانون عصای سفید» که در اوایل دهه‌ٔ ۱۹۴۰ توسط سازمان ملل به تصویب رسید، بلکه در سایر قوانین مرتبط با معلولان نیز مطرح گردیده و از دولت‌ها خواسته شده است تا با پایبندی کامل به مفاد این قوانین، زمینه‌ٔ احیای حقوق نابینایان و دستیابی آنان به کیفیت زندگی برتر را فراهم سازند.
مهم‌ترین مطالبات افراد نابینا و کم‌بینا از جمله حق دسترسی کامل به امکانات آموزشی، بهداشت و سلامت، تردد ایمن در فضای شهری و مشارکت فعالانه در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی، در «کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت» و «قانون حمایت از حقوق معلولان» صراحتاً مورد تأکید قرار گرفته و دولت مکلف است با تکیه بر ظرفیت‌های نظارتی «کمیته‌ٔ هماهنگی و نظارت بر اجرای قانون حمایت از حقوق معلولان»، تمامی دستگاه‌های کشور را به اجرای این قوانین و تأمین حقوق نابینایان مکلف سازد.
سازمان بهزیستی کشور به‌عنوان متولی دولتی پیگیری حقوق افراد دارای معلولیت، از جامعه‌ٔ معلولین بینایی نیز همواره تمام تلاش خود را در چهارچوب دبیرخانه‌ٔ کمیته‌ٔ مذکور، جهت رایزنی با دستگاه‌های اجرایی و نهادهای نظارتی برای طرح مسائل نابینایان و پیگیری خواسته‌های آنان به‌عمل آورده و می‌آورد.
بدون شک عزم ملی برای ساختن زندگی بهتر برای این افراد مستلزم همکاری تمامی بخش‌های جامعه و اجرای صحیح قانون عصای سفید، کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت و قانون حمایت از حقوق معلولان است.
در حال‌حاضر بسیاری از افراد نابینا و کم‌بینا با تکیه بر مهارت‌ها و تجارب خویش، به ظرفیت‌های لازم برای مشارکت فعال در عرصه‌های شغلی و اجتماعی دست یافته‌اند؛ لیکن مکرراً شاهد آن هستیم که فرصت‌های شغلی موردنظر این افراد در پسِ کم‌توجهی دستگاه‌ها از بین می‌رود و افراد دارای اختلال بینایی، به‌رغم توانمندی‌های ارزنده‌ٔ خویش، از دستیابی به شغل مناسب محروم می‌گردند. بنابراین پیام اصلی روز عصای سفید «شنیدن صدای نابینایان و درک مطالبات برحق آنان برای دستیابی به یک زندگی سالم، پویا و شکوفا» است.
توانمندسازی و تلفیق اجتماعی افراد دارای معلولیت بینایی از مهم‌ترین اهداف سازمان بهزیستی به‌شمار می‌رود که بسیاری از خط‌مشی‌های سازمان در تأمین منابع اعتباری و تدوین طرح‌ها و برنامه‌های توانبخشی براساس آن ترسیم گردیده است. انعکاس عملکرد سازمان در ارتباط با این گروه از افراد دارای معلولیت، ضمن آگاه‌سازی هرچه‌بیشتر جامعه پیرامون روند خدمت‌رسانی به افراد معلول، تأثیر بسزایی در ایجاد زبان مشترک و هم‌سویی اقدامات موردنظر در بخش‌های مختلف سازمان خواهد داشت.
در حال‌حاضر ۲۵۴هزارو۵۱۵ نابینا و کم‌بینا تحت پوشش سازمان بهزیستی قرار دارند که از این تعداد، ۹۳هزارو۲۶ نفر زن و ۱۶۱هزارو۴۸۹ نفر مرد هستند. سازمان بهزیستی براساس اهداف و شرح وظایف خود، همواره در تلاش است تا با سنجش دقیق سطح نیازهای افراد دارای معلولیت بینایی و انطباق نوع خدمات با سطح عملکرد و میزان محدودیت‌های این افراد، فرآیند خدمت‌رسانی به افراد نابینا و کم‌بینا را طبق نیازهای روز آنان گسترش داده و به‌سهم خود زمینه‌ٔ توانمندسازی و تلفیق اجتماعی این افراد را در عرصه‌های مختلف فراهم سازد.
با عنایت به ضرورت پیشگیری از انواع معلولیت‌ها، بخشی از تلاش‌های سازمان به اجرای برنامه‌های پیشگیرانه اختصاص یافته است. اجرای طرح «پیشگیری از تنبلی چشم» با همکاری سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تدوین و اجرای برنامه‌های آگاه‌سازی درخصوص پیشگیری از انواع معلولیت‌ها در سراسر کشور در قالب فیلم‌ها، جزوات و کارگاه‌های آموزشی، و به‌ویژه توسعه‌ٔ برنامه‌های مشاوره‌ٔ ژنتیک در مراکز تخصصی در مناطق مختلف، از مهم‌ترین این برنامه‌ها به‌شمار می‌روند.
برنامه‌ٔ کشوری پیشگیری از تنبلی چشم در کودکان ۳ تا ۶ ساله که از سال ۱۳۷۵ توسط سازمان بهزیستی آغاز شده است، در سال ۱۴۰۳ به پوشش ۸۶درصدی دست یافته است از ابتدای اجرای این برنامه تاکنون، ۶٬۲۳۹٬۰۰۶ کودک مورد غربال بینایی قرار گرفته‌اند که از این تعداد، ۲٬۰۱۰٬۰۱۵ کودک دارای انواع اختلالات بینایی و ۴۱۱٬۵۳۰ کودک دارای تنبلی چشم شناسایی و جهت انجام اقدامات درمانی ارجاع شده‌اند.
به‌طور مشخص در سال ۱۴۰۳ تعداد ۳٬۵۲۶٬۰۴۵ کودک (معادل ۸۶درصد جمعیت گروه هدف) از نظر بینایی غربال شدند که از این تعداد، ۶۳٬۰۳۰ مورد دارای انواع اختلالات بینایی تشخیص داده شدند و ۱۳٬۳۴۲ مورد نیز دارای تنبلی چشم بوده‌اند. لازم به یادآوری است که با هدف کمک به سلامت و بهداشت چشم سالمندان با همکاری بی‌نظیر انجمن اپتومتری ایران و در قالب طرح «سلام» (سلامت اجتماعی محله‌محور)، غربالگری و معاینه‌ٔ چشم این گروه نیز به‌صورت رایگان انجام می‌شود.
توانمندسازی فرد نابینا مستلزم ارائه خدمات توانبخشی بلافاصله پس از تشخیص آسیب، متناسب با نیازهای اوست. از این‌رو، اراِئه خدمات مشاوره روان‌شناختی به فرد نابینا یا کم‌بینا، آموزش مهارت‌های روزمره زندگی مانند تحرک و جهت‌یابی، و مهارت‌های پرورش حواس جایگزین در دستور کار قرار می‌گیرد که در مراکز خانواده و کودک نابینای زیر شش سال و سایر مراکز تخصصی توانبخشی ارائه می‌شوند.
همچنین ارائه‌ٔ خدمات آموزشی در زمینه‌ٔ مهارت‌های زندگی روزمره، بریل‌آموزی، مهارت‌های استفاده از امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری گویا و بریل، و کار با وسایل الکترونیکی از دیگر خدمات این مراکز به افراد نابینا و کم‌بینا است. کاهش محدودیت‌ها و افزایش سطح عملکرد افراد آسیب‌دیده‌ٔ بینایی مستلزم بهره‌گیری آنان از تجهیزات کمک‌توان‌بخشی متناسب با نیازهایشان است. از این‌رو، با اجرای برنامه‌های نیازسنجی در سراسر کشور و تعیین نوع و میزان تقاضای افراد نابینا و کم‌بینا، وسایل کمک‌توان‌بخشی از قبیل عصای سفید، ساعت‌های گویا و بریل، تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مانند رایانه، برجسته‌نگار و نرم‌افزارهای مربوطه در اختیار افراد نابینا قرار می‌گیرد.
در سال ۱۴۰۳ از مجموع ۵٬۰۰۰ میلیارد ریال اعتبار تجهیزات کمک توانبخشی، مبلغ ۵۰۰ میلیارد ریال (معادل حدود ۱۰درصد کل اعتبار وسایل کمک توانبخشی) برای تأمین وسایل کمک توانبخشی بینایی هزینه شده است. طی همین سال، تعداد ۲۳٬۹۰۹ فقره انواع وسایل کمک توانبخشی تأمین و در اختیار نابینایان و کم‌بینایان واجد شرایط قرار گرفته است.
در طرح توانمندسازی افراد نابینا و کم‌بینا با رویکردی متفاوت به مسائل این افراد تلاش شده است تا نیازهای واقعی آنان در زمینه‌های آموزش، اشتغال، مسائل روان‌شناختی و مناسبات اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و برنامه‌های آموزشی متناسب با این نیازها اجرا گردد.
در همین راستا، با همکاری انجمن‌های غیردولتی فعال در امور نابینایان در سراسر کشور، برنامه‌هایی با محوریت آموزش مهارت‌های ارتباطی و ارائه‌ٔ خدمات مشاوره‌ٔ روان‌شناختی مدنظر قرار گرفته است. برگزاری دوره‌های آموزشی «چگونگی کار با فرد نابینا» در آینده‌ٔ نزدیک، ویژه‌ٔ مشاوران و روان‌شناسان برای ارائه‌ٔ خدمات مشاوره و روان‌شناختی مؤثر به نابینایان و کم‌بینایان نیازمند، از جمله‌ٔ این برنامه‌هاست.
افزایش میزان استقلال افراد نابینا در انجام فعالیت‌های روزمره، منوط به متناسب‌سازی محل زندگی و امکانات موردنیاز آنان است. پرداخت کمکهزینهٔ مناسب‌سازی محل زندگی این افراد جهت رفع موانع، ایمن‌سازی و بهینه‌سازی محیط از نظر برخورداری از نشانه‌های لمسی–شنیداری، و ارائه‌ٔ وسایل مرتبط با فعالیت‌های روزمره‌ٔ زندگی از جمله خدمات این بخش محسوب می‌شود.
از سال ۱۴۰۳ تمام کودکان بهره مند از خدمات مراکز روزانه آموزشی و توانبخشی خانواده و کودک مبتلا به اختلالات بینایی از پوشش ۱۰۰درصدی یارانه برخوردار بوده اند (یارانه پرداختی به ازای هر فرد بین ۴۴۵۰۰۰۰۰ ریال تا ۵۰۰۰۰۰۰۰ریال متناسب با درجه ارزشیابی مرکز است) شایان ذکر است در حال حاضر ۷۸۷ نابینا و کم بینا از خدمات مراکز ارائه خدمات توانبخشی در منزل استفاده می کنند و ۵۹۷ نابینا و کم بینا هم از خدمات مراکز مراقبت در منزل بهره مند هستند. دسترس پذیری فضای مجازی و برنامه های مورد استفاده در این فضا برای افراد نابینا و کم بینا دارای اهمیت بسیار است.
از این‌رو، رایزنی‌های متعددی با شرکت‌های دانش‌بنیان و تولیدکنندگان نرم‌افزارهای مختلف صورت گرفته است تا تولیدات و خدمات نرم‌افزاری این شرکت‌ها متناسب با نیازهای افراد نابینا و کم‌بینا ارائه شود و آنان بتوانند با استفاده از امکانات گویا و بریل از این خدمات بهره‌مند گردند. تلاش جهت استانداردسازی سایت‌ها و درگاه‌های اینترنتی نهادها و شرکت‌های مختلف نیز در همین راستا دنبال می‌شود و نشست‌های مشترکی نیز در این رابطه برگزار شده است.
در سال ۱۴۰۳، تعداد ۷۹۰ نفر از افراد دارای آسیب بینایی از مناسب‌سازی مسکن و تجهیزات فعالیت‌های روزمره زندگی بهره‌مند شده‌اند.
ارتباط مستمر سازمان بهزیستی با سازمان سنجش و آموزش کشور، برگزاری نشست‌های مشترک با این سازمان، ایجاد شبکهٔ واحد بین بانک‌های اطلاعاتی هر دو سازمان، و تشریح شرایط داوطلبان نابینا و کم‌بینا برای برگزارکنندگان کنکور، از جمله استفاده از منشی مناسب، اختصاص وقت اضافه و آموزش مسئولان شعب برگزاری آزمون‌ها، در مجموع شرایط حضور داوطلبان نابینا و کم‌بینا در آزمون‌های سراسری را تسهیل نموده است.
تشویق دانشجویان دارای رتبه‌های برتر، فراهم‌سازی منابع علمی و تجهیزات موردنیاز آنان به‌صورت گویا و بریل، و ارائه مشاوره‌های تحصیلی و روان‌شناختی به این افراد و خانواده‌هایشان، مجموعه اقداماتی است که جهت بهبود وضعیت تحصیلی دانشجویان نابینا و کم‌بینا انجام می‌شود. بخش عمده‌ای از خدمات سازمان به افراد دارای معلولیت، از جمله آسیب‌دیدگان بینایی، در قالب خدمات توانبخشی مبتنی بر جامعه و با استفاده از ظرفیت‌های اجتماعی اعم از سازمان‌های غیردولتی، گروه‌های محلی خودیار و تسهیل‌گران فعال در شبکه خدمات شهری و روستایی ارائه می‌شود.
آموزش خانواده‌های ساکن در مناطق شهری و روستایی درخصوص اصول توانبخشی و مراقبتی، حمایت از طرح‌های خوداشتغالی مانند صندوق‌های مالی خرد و اشتغال استاد–شاگردی، توسعه برنامه‌های فرهنگی–ورزشی به‌ویژه ورزش‌های بومی، و ارتباط مؤثر با مسئولان محلی در سطح روستاها و شهرها جهت فراهم‌سازی امکانات موردنیاز معلولان، مجموعه خدماتی است که در این بخش به‌ویژه در مناطق محروم و کم‌برخوردار ارائه می‌شود.
این برنامه که از سال ۱۳۷۴ در کشور آغاز شده، اکنون بخشی از برنامه ششم توسعه کشور است و تاکنون توانسته ۹۴درصد از جمعیت شهری را تحت پوشش قرار دهد.
۷۳٬۱۶۰ فرد دارای آسیب بینایی (معادل ۱۴درصد از کل جمعیت تحت پوشش این برنامه) هر ساله خدمات مختلفی در زمینه سلامت، آموزش، معیشت، فعالیت‌های اجتماعی و توانمندسازی برای افراد دارای معلولیت در مناطق روستایی، با کمک بخش‌های دولتی و غیردولتی و اعضای جامعه دریافت می‌کنند.
در کنار ارائه همه خدمات تخصصی به افراد دارای معلولیت بینایی، توجه به معیشت این گروه از جامعه نیز در دستور کار است. از این‌رو، ۱۹۲٬۱۲۱ نابینا و کم‌بینا از کمکهزینهٔ معیشت توانبخشی (مستمری ماهانه) و ماده ۲۷ قانون حمایت از معلولان بهره‌مند هستند.
شایان ذکر است که علاوه بر مستمری ماهانه، ۷٬۷۷۸ نابینا و کم‌بینا از حق پرستاری خانواده‌محور برخوردارند و به ۲٬۷۸۳ نابینا و کم‌بینای نیازمند کمکهزینهٔ ایاب و ذهاب پرداخت شده است. همچنین ۶۳۴ نفر با دریافت «سفرکارت معلولان ایران» (سماکارت) از تسهیلات بلیط سفر نیم‌بها استفاده کرده‌اند.
در موضوع کمک به تحصیل افراد دارای معلولیت بینایی نیز اقدامات مستمر و مؤثری در بهزیستی در حال انجام است که از جمله می‌توان به بهره‌مندی ۱۱٬۷۴۵ نابینا و کم‌بینا از کمکهزینهٔ تحصیلی اشاره کرد. همزمان، ۲۱۰ دانش‌آموز نابینا و کم‌بینای مستعد اما نیازمند، از محل تفاهم‌نامهٔ همکاری بهزیستی با بنیاد قلمچی، از خدمات این بنیاد بهره‌مند شده‌اند.
در حوزهٔ دانشجویان نیز، ۲٬۴۱۳ دانشجوی نابینا و کم‌بینا با ثبت اطلاعات تحصیلی خود، از خدمات حمایتی بهزیستی درخصوص شهریه دانشگاه و سایر امکانات آموزشی بهره‌مند بوده‌اند.
در پایان، ذکر این نکته ضروری است که علی‌رغم همه محدودیت‌های مالی و اعتباری، سازمان بهزیستی با برخورداری از پیشینهٔ عظیم مردمی، اعم از مشارکت و همکاری فردی، تشکیلاتی، غیردولتی و خیریه‌ها، بی‌وقفه در تلاش است تا پررنگ‌تر از گذشته برای رفع مشکلات پیش‌روی این گروه از جامعه گام بردارد.
