ایلنا گزارش می‌دهد:
چالش‌های روستاییان؛ از طرح‌های بی‌ثمر و اقدامات تبلیغاتی تا تاثیر رانت‌های سیاسی در استخدام
به گفته عضو نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها اگرچه در حال حاضر مناطق محروم بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما این توجه بیشتر به صورت قانونی و توسط سازمان‌های شهرداری و دهیاری اعمال می‌شود و تأثیر چندانی از سوی خود مناطق دیده نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مناطق محروم و روستاهای ایران به عنوان نقاطی با پتانسیل‌های بالقوه و غنی فرهنگی، در عین حال با چالش‌های متعددی روبرو هستند. این چالش‌ها شامل کمبود زیرساخت‌های اساسی، محدودیت‌های اقتصادی، دسترسی ناکافی به خدمات آموزشی و بهداشتی و نیز نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی است.
محرومیت‌ها در این مناطق نه تنها بر کیفیت زندگی ساکنان تأثیر می‌گذارد، بلکه به تبعات بلندمدت اجتماعی و اقتصادی نیز منجر می‌شود. در این گزارش در گفت‌وگو با نمایندگان استان‌ها در شورای عالی استان‌ها پیشنهاداتی برای بهبود شرایط زندگی در روستا و مناطق محروم ارائه شده است:
آمار مهاجرت از روستا به شهر همچنان رو به افزایش است
«فاروق اعظمی» نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا به تعدد سازمان‌های خدمات‌رسان به روستاییان اشاره کرد و گفت: برای خدمت‌رسانی بهتر به روستائیان، مناطق محروم را باید در دل همان مناطق روستایی تعریف کنیم و در توزیع اعتبارات، شاخص‌های مناطق محروم را به وضوح بیشتری بیان کنیم.
اعظمی به موضوع فاقدین شناسنامه در این استان اشاره کرد و گفت: این مسئله یکی از چالش‌های جدی است که بر تحصیل و آینده کودکان تاثیر مستقیم دارد. اگرچه ممکن است مناطق محروم نسبت به این موضوعات ورود نکنند، اما نادیده گرفتن این واقعیت‌ها به معنای از دست دادن نسل‌های آینده است.
وی در ادامه درباره تخصیص بودجه به روستاها تاکید کرد: معاونت توسعه روستایی باید بر این اعتبارات نظارت داشته باشد و نظرات خود را در خصوص تخصیص آن‌ها اعمال کند. به ویژه در بحث دهیاری‌ها، واریزی‌هایی که از محل ارزش افزوده به دهیاری‌ها و شهرداری‌ها اختصاص می‌یابد، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد.
این نماینده سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: اگرچه در حال حاضر مناطق محروم بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند، اما این توجه بیشتر به صورت قانونی و توسط سازمان‌های شهرداری و دهیاری اعمال می‌شود و تأثیر چندانی از سوی خود مناطق دیده نمی‌شود. به ویژه در زمینه اشتغال، به نظر می‌رسد که طرح‌های معاونت مناطق روستایی در ایجاد شغل موفق نبوده و در سیستان و بلوچستان نمونه‌های موفقی وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه بررسی اقدامات فعلی معاونت توسعه روستایی نشان می‌دهد که آمار مهاجرت از روستا به شهر همچنان رو به افزایش است و مناطق حاشیه‌ای شهرها به معضلی جدی تبدیل شده‌اند، اظهار داشت: بسیاری از آسیب‌های اجتماعی نیز در این حاشیه‌ها متمرکز شده است. این نشان می‌دهد که برنامه‌ها و اقداماتی که تاکنون انجام شده، به اندازه کافی مؤثر نبوده‌اند و نیاز به بازنگری و بهبود دارند.
اعظمی با تاکید بر اینکه در حال حاضر هماهنگی کافی بین دستگاه‌های مختلفی که تحت چتر معاونت مناطق محروم فعالیت می‌کنند وجود ندارد، گفت: هر وزارتخانه و دستگاه به صورت مستقل کار می‌کند. دولت‌ها و سازمان‌ها باید به جای فعالیت‌های مجزا، بر روی یک مدل یکپارچه کار کنند که بتواند به توسعه روستاها و مناطق محروم کمک کند.
نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها در ادامه گفت: در گذشته، وزارت جهاد سازندگی با رویکردی فعال و متمرکز در زمینه کشاورزی و زیرساخت‌ها، تغییرات ملموسی در روستاها ایجاد می‌کرد. همچنین بودجه‌های لازم به طور مستقیم به فعالیت‌های توسعه‌ای در مناطق روستایی تخصیص یابد و نه اینکه تنها در اختیار وزرا باشد.
اعظمی گفت: اگر واقعاً سیستم حکمرانی کشور اراده‌ای برای حل مشکلات محرومین و روستاییان دارد، باید این اراده در عمل دیده شود. برنامه‌ریزی برای مهاجرت معکوس و کاهش مهاجرت از روستا به شهر باید با یک سیستم هماهنگ و منسجم دنبال شود.
چرا با وجود تعدد دستگاه‌های مسئول، هنوز مشکلات در روستاها رفع نشده است؟
«یوسف مغروری» نماینده خراسان شمالی در شورای عالی استان‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره مشکلات روستاییان گفت: اکنون این پرسش مطرح است که چرا با وجود دستگاه‌ها و نهادهای مسئول متعدد، هنوز مشکلات در روستاها وجود دارد. بخش عمده‌ای از این مشکلات به این دلیل است که در گذشته شاید اقدامی عملیاتی در این زمینه انجام نشده است. به‌ویژه در مقاطعی ما شاهد مهاجرت بسیاری از روستاییان از روستا به شهر بوده‌ایم، که دلیل آن، دغدغه‌های اقتصادی و معیشتی روستاییان بوده است. این مسائل معیشتی آن‌ها را مجبور به مهاجرت به شهرها کرده است.
به گفته وی، برای اینکه افراد در روستاها بتوانند با استفاده از حرفه و توانمندی‌های خود، مشکلات معیشتی و اقتصادی را حل کنند، برخی موانع و ایرادات وجود دارد. نخست، مطالبه‌گری برای احیای اقتصاد روستاها به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب و حمایت کافی، به سختی انجام می‌شود. دوم، برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در دفاتر روستایی و معاونت روستایی ریاست جمهوری به‌طور مؤثری وجود ندارد و این باعث می‌شود که اقداماتی برای احیای اقتصاد روستاها انجام نشود.
نماینده خراسان شمالی در شورای عالی روستاها در ادامه خاطرنشان کرد: همچنین، عدم تناسب نیازها با منابع نیز یک چالش جدی است. برای مثال، در روستاها برای احیای کشاورزی و دام‌پروری نیاز به زیرساخت‌هایی مانند راه‌های دسترسی مناسب داریم. اما این نیازها به‌دلیل‌عدم همخوانی با تخصیص بودجه و مشکلات اقتصادی همواره نادیده گرفته شده و منجر به عقب ماندگی شده است. در نتیجه، این مسائل باعث تداوم مشکلات اقتصادی در روستاها می‌شود.
مغروری با بیان اینکه این مشکلات باعث شده که وضعیت کنونی روستاها بدتر شود و ما شاهد اوضاع نابسامان‌تری باشیم، گفت: در مناطق هدف گردشگری، مانند برخی روستاها که بنیاد مسکن و میراث فرهنگی در آن‌ها فعال شده‌اند، وضعیت مالی و گردش اقتصادی بهبود یافته است. اما این موضوعات هنوز به‌طور کامل تفکیک نشده‌اند و نبود امکانات و تجهیزات لازم باعث ادامه مشکلات می‌شود. بدون فراهم کردن زیرساخت‌های مناسب، اهداف احیای اقتصاد روستا محقق نخواهد شد.
وی با اشاره به اینکه برای ارزیابی واقعی عملکرد معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم، باید معیاری مشخص و قابل اندازه‌گیری تعریف کنیم. به‌عبارت دیگر، باید کمبودها و قوت‌ها را شناسایی کرده و برای رسیدن به شرایط ایده‌آل برنامه‌ریزی کنیم. این فرایند نیازمند اقداماتی عملی و مداوم است تا به بهبود واقعی در روستاها منجر شود.
مغروری در ادامه اظهار کرد: وقتی که بهبود وضعیت روستاها به‌ویژه در شرایط کنونی مشاهده نمی‌شود و حتی برخی موارد بدتر شده است، این احساس به وجود می‌آید که عملکرد دستگاه‌های مرتبط با روستاها بیشتر جنبه شعاری داشته است.باید اقداماتی اساسی و زیربنایی انجام شده باشد که خروجی‌های آن در بلندمدت قابل مشاهده باشد.
انتقاد از اقدامات تبلیغاتی در روستاها
این نماینده خراسان شمالی گفت: اگر عملکردها در راستای اهداف خود نباشد و به‌عبارتی در مسیری غیرمرتبط حرکت کند، می‌توان نتیجه گرفت که این عملکرد صرفاً تبلیغاتی بوده و هیچ تأثیر واقعی در بهبود وضعیت نداشته است. این به این معناست که اقدامات فقط در چارچوب شعارها و وعده‌ها باقی مانده و به واقعیت تبدیل نشده است.
به گفته وی، اگر طرح‌های توسعه به‌طور مؤثر اجرا شده باشد، باید شاهد افزایش مشاغل و بهبود وضعیت اقتصادی در روستاها باشیم. اما در صورتی که این تأثیرات مشاهده نشود، می‌توان گفت که این طرح‌ها نتوانسته‌اند به اهداف خود دست یابند و بهبودی در شرایط معیشتی مردم ایجاد کنند.
این نماینده خراسان شمالی در بررسی اقدامات دولت‌ها بر ایجاد اشتغال، گفت: در برخی موارد، موفقیت‌هایی مشاهده شده است، به‌خصوص در روستاهایی که توانمندی‌ها و ظرفیت‌های آن‌ها به‌درستی مطالعه و ارزیابی شده است. اگر امکان‌سنجی طرح‌ها و منابع به‌طور مناسب در نظر گرفته شود و با نیازهای واقعی روستاها سازگاری داشته باشد، می‌توان شاهد افزایش رونق اقتصادی و گردش مالی مشابه به شهرداری‌های شهری بود.
وی با بیان اینکه یکی از چالش‌های اصلی در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها در روستاها، فاصله بین تصمیم‌گیرندگان و افرادی است که در میدان عمل یعنی در روستاها فعالیت می‌کنند، گفت: این فاصله می‌تواند باعث ناهماهنگی در تخصیص منابع و عدم تطابق برنامه‌ها با نیازهای واقعی روستاییان شود. با برقراری ارتباط مستقیم و مؤثر با روستاییان، از جمله دهیاران و شوراها، می‌توان نیازها و اولویت‌های آن‌ها را بهتر شناسایی کرد و برنامه‌ریزی‌هایی انجام داد که با واقعیت‌های محلی سازگار باشد. این نوع تعاملات نه تنها می‌تواند به تسریع در اجرای برنامه‌ها کمک کند، بلکه باعث افزایش اعتماد و مشارکت روستاییان نیز خواهد شد.
این نماینده خراسان شمالی تصریح کرد: تأکید بر رونق اقتصادی در روستاها نه تنها می‌تواند به بهبود شرایط معیشتی روستاییان کمک کند، بلکه به کاهش مهاجرت به شهرها و حل مشکلاتی مانند حاشیه‌نشینی در کلان‌شهرها نیز منجر می‌شود. مهاجرت معکوس و بازگشت ساکنان به روستاها به معنای ایجاد فرصت‌های شغلی و اقتصادی در این مناطق است.
به گفته وی حمایت از روستاها تنها وظیفه یک نهاد خاص نیست و نیاز به همکاری و هماهنگی بین چندین وزارتخانه و نهاد مختلف دارد. با به اشتراک‌گذاری داده‌ها و ظرفیت‌های هر یک از این نهادها، می‌توان یک رویکرد جامع برای توسعه روستاها ایجاد کرد. این همکاری می‌تواند به بهبود معیشت روستاییان، ایجاد اشتغال و تقویت ارتباطات بین روستاها و شهرها منجر شود.
مغروری گفت: توجه به اقتصاد روستاها می‌تواند به‌طور مستقیم بر اقتصاد کلان کشور تأثیر بگذارد و بسیاری از چالش‌های اجتماعی و اقتصادی که اکنون با آن‌ها مواجه هستیم را کاهش دهد. به‌عبارتی، توسعه پایدار در روستاها نه‌تنها به نفع روستاییان است، بلکه به نفع کل جامعه و کشور خواهد بود.
بیشتر طرح‌های توسعه روستاها در حد شعار باقی مانده است
«خداداد خارایی» نماینده کرمان در شورای عالی استان‌ها اظهار کرد: بیشتر طرح‌های توسعه روستاها در حد شعار باقی مانده است در حالی که گفته می‌شود این کارها انجام می‌شود، متأسفانه اقدامات عملی صورت نگرفته است.
وی افزود: تنها می‌گویند که دهیاران مربوطه هر روستا، هرگونه درخواستی در زمینه تجهیزات داشته باشند، می‌توانند ارائه دهند. همچنین در مورد کارهای پایدار مثل گلخانه و درآمدزایی که خود دهیار داشته باشد، وام‌هایی از طریق اداره کل روستایی به آن‌ها داده شود، به‌طور کلی سطحی شده است.
خارایی با بیان اینکه بحث مهاجرت از روستا به شهر به دلیل‌عدم دستیابی به امکانات لازم افزایش یافته است، در حالی که طرح‌های توسعه روستایی وجود دارد، گفت: افزایش مهاجرت این سؤال را به وجود می‌آورد که چرا با وجود این طرح‌ها، وضعیت تغییر نکرده است. یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت در نگه‌داشتن روستاییان در محل خود، کمبود آب شرب در برخی مناطق، مانند روستای پشک در حوزه قلعه گنج است.
تصمیم‌گیری‌ها در تهران انجام می‌شود بدون در نظر گرفتن نیازهای واقعی روستا!
این نماینده کرمان در شورای عالی استان‌ها تصریح کرد: به نظر می‌رسد نداشتن مشاور روستایی در کنار روستاییان به این مشکل دامن زده است. تصمیم‌گیری‌ها غالباً در تهران انجام می‌شود بدون در نظر گرفتن مشاوره و نیازهای واقعی روستا. اگر مشاوران روستایی در کنار مسئولین باشند، می‌توانند موانع را شناسایی و برطرف کنند.
وی عملکرد دولت در پیشبرد طرح اشتغال‌زایی در روستاها را بسیار ضعیف ارزیابی کرد و گفت: این طرح‌ها نتوانسته به نیازهای واقعی پاسخ دهد. به‌ویژه، در منطقه جنوب، مشکلات بیشتری وجود دارد. برخی از این مسائل می‌تواند به رانت‌های سیاسی مربوط باشد که در استخدام و ایجاد فرصت‌های شغلی تأثیرگذار است.
خارایی در ادامه خاطرنشان کرد: در حال حاضر، از لرستان، قلعه گنج، جازموریان، و رودبار جنوب، فرصت‌های شغلی کافی وجود ندارد. در مناطقی مانند رفسنجان، گل‌گهر، و سیرجان، افراد از قلعه گنج پذیرفته می‌شوند، اما وقتی با شورای شهرستان تماس می‌گیرید، می‌گویند فقط رفسنجانی‌ها و سیرجانی‌ها را استخدام می‌کنند. این نشان‌دهنده نادیده‌گرفتن نیازهای منطقه است.
به گفته وی، با وجود اینکه آقای پزشکان به عدالت در مدیریت خود توجه دارد، اما افرادی که در زمینه توسعه روستایی فعالیت می‌کنند، عملکرد ضعیفی دارند. به نظر می‌رسد بزرگ‌ترین نقطه ضعف معاونت توسعه روستایی، نداشتن ارتباط مؤثر با روستاییان و آشنایی با مشکلات مردم روستا باشد. پیشنهاد من این است که رسانه‌های خبری با حضور میدانی و بازدید از مناطق مختلف روستاها، به شناسایی مشکلات و فرصت‌ها کمک کنند.
خارایی در پایان تاکید کرد: به نظر می‌رسد که یکی از دلایل‌عدم موفقیت معاونت توسعه روستایی، نبود ارتباط مستقیم با معتمدین محلی و روستاییان است. مشارکت مستقیم این افراد از هر استان در حوزه‌های عشایری و روستایی، می‌تواند بسیار مؤثر باشد و به عنوان پل ارتباطی بین مسئولین و روستاییان عمل کنند و مشکلات واقعی مناطق روستایی و محروم را به مسئولان منعکس نمایند.
