ایلنا گزارش می‌دهد:
نوجوانان کار؛ وقتی کار زودتر از بلوغ می‌رسد
مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس درباره عوامل موثر در پیدایش پدیده «نوجوانان کار» توضیحاتی ارائه کرد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، «نوجوانان کار» پدیده‌ای نوظهور و در حال گسترش است؛ ترکیبی از بحران اقتصادی، تحول سبک زندگی، گسترش رسانه‌های اجتماعی و تغییر نظام ارزش‌ها که کودکان دیروز را زودتر از موعد روانه میدان کار کرده است.
اما این پدیده تنها به کار فیزیکی یا مشاغل خیابانی محدود نمی‌شود؛ حضور فعال در فریلنسری، فروشگاه‌های آنلاین، تولید محتوا، یا حتی مشاغل پنهان و غیررسمی، اکنون شکل تازه‌ای از کار نوجوانان را رقم زده است. واقعیت این است که نوجوانان کار همیشه یک‌دست نیستند؛ برخی قربانی شرایط‌اند، برخی آگاهانه وارد این مسیر می‌شوند.
سؤالات بسیاری پیرامون علل، تبعات و آینده این جریان مطرح است؛ در این راستا «فاطمه محمدی» مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره عوامل موثر در پیدایش پدیده «نوجوانان کار» گفت: ما در ساحت اجتماعی-فرهنگی با جامعه‌ای مواجه هستیم که تحت تأثیر پدیده جهانی‌شدن و رسانه‌زدگی در ابعاد مختلف زندگی، تأثیر می‌پذیرد.از همین رو ما وقتی در قاعده کلیِ جامعه‌مان، نظام رفتاریمان دستخوش تغییر می‌شود، حتماً کودک و نوجوان ما نیز تأثیر می‌پذیرد.
وی ادامه داد: در نظام تعالیم دینی‌مان نیز اشاره شده که تعلیم و تربیت کودک و نوجوان به دست خانواده است. وقتی خانواده نظارتی بر خوراک و بسته رسانه‌ایِ اعضای خانواده ندارد و این‌قدر درگیر امرار معاش است که عملاً نمی‌تواند نظارت مستقیمی داشته باشد.
او افزود: دولت هم که فضای مجازی را رها کرده است، یعنی اصلاً احساس نمی‌کند که باید یک برنامه‌ای حتی تحت‌تأثیر شرایط سنی برای استفاده روزانه از اینترنت، یا فضای رسانه داشته باشد. طبیعتاً این فضا بر نوجوان ما نیز تأثیرات خود را خواهد گذاشت.
تاثیر «رویافروشی» در فضای مجازی بر نوجوانان
محمدی اشاره کرد: از طرفی توسعه‌ی زندگی‌های فانتزی و رویایی، که اصطلاحاً نام آن را «رویا فروشی» در فضای مجازی گذاشته‌ام، باعث شده که نوجوانان ما شدیداً احساس کنند نیاز به دریافت‌های مالی دارند تا نیازهایشان را تأمین کنند.
نوجوانان دنبال برآورده کردن خواسته‌های فانتزی خود هستند
او تاکید کرد: با توجه به بحران معیشتی جدی‌ای که مردم و خانواده‌ها با آن مواجه‌اند، طبیعتاً پدر خانواده یا حتی اگر مادری شاغل باشد، خیلی از نیازهای فرزندش را نمی‌تواند مهیا کند و چون او تحت تأثیر فرایند رسانه و پراگماتیسم رسانه‌ای قرار گرفته، ترجیح می‌دهد که در واقع خودش درآمدی داشته باشد تا خواسته‌های فانتزی زندگی‌اش را تأمین کند.
به گفته‌ی او اگر بخواهیم یک دختر نوجوان را در نظر بگیریم، هزینه‌های رسیدگی به ظاهرش بسیار بالا است و تقریباً می‌توانم بگویم از توان و اراده‌ی بسیاری از خانواده‌ها خارج است. پس او احساس می‌کند باید خودش دنبال یک منبع درآمدی باشد. که اتفاقاً فریلنسری، فضاهای آنلاین مانند آنلاین‌شاپ‌ها، یا حتی فروشندگی ساده‌ترین کارهایی است که او می‌تواند به آن‌ها روی بیاورد.
دانش‌آموز فکر می‌کند وقتش در مدرسه به بطالت می‌گذرد
مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس گفت: عامل موثر دیگر بی‌اهمیت جلوه دادن درس است. متأسفانه در سال‌های اخیر، نظام آموزشی ما آن‌قدر ضعیف عمل کرده که عملا دانش‌آموز فکر می‌کند وقتش در مدرسه به بطالت می‌گذرد.
او اضافه کرد: یعنی این نگاه میان نوجوانان در حال جا افتادن است. که به نظر من، حتی ممکن است در سنین پایین‌تر از نوجوانی نیز این اتفاق بیفتد. آن‌ها احساس می‌کنند که «از مدرسه چه چیزی قرار است نصیبمان شود؟» و نهایتش چیست؟
چالش جدی در تمایل پسران به ورود به دانشگاه داریم
وی یادآور شد: در حال حاضر ضعف جدی در تمایل پسران به ورود به دانشگاه داریم. اگر آمار امسال کنکوری‌ها را نگاه کنیم، واقعاً اسف‌بار است. دخترها دارند به سمت درس خواندن می‌آیند و پسرها تمایلی به ادامه تحصیل ندارند، چون احساس می‌کنند از درس پولی درنمی‌آید.
محمدی متذکر شد: این نگاه، کم‌کم دارد در جامعه گسترش پیدا می‌کند. در رسانه و سایر جاها هم این را می‌بینید. آن نوجوان نیز چنین احساسی دارد که «من از الان کارم را شروع کنم، وارد این فضا بشوم، حداقل یک آینده‌ای دارم».
سبک زندگی بلاگرها دارد روی مردم تأثیر می‌گذارد
او عنوان کرد: سبک زندگی بلاگرها هم دارد روی مردم تأثیر می‌گذارد. طرف می‌بیند که این فرد نه سوادی، نه تحصیلاتی و نه تخصصی دارد؛ صرفاً تظاهر می‌کند و یک نمایش از زندگی فانتزی و رویاییِ ساختگی‌اش را به مردم نشان می‌دهد.
وی افزود: درآمد ماهیانه آن بلاگر نیز حداقل ۵۰۰ میلیون یا حدود چنین اعداد کذایی است که نه مالیات می‌دهد، نه به کسی پاسخ‌گوست، نه اجاره‌ای می‌دهد. از این رو نوجوان فکر می‌کند: «من هم شروع کنم؛ شاید بتوانم مثل یکی از این‌ها بشوم.» لذا کار خیلی راحت در کشور توسعه پیدا می‌کند.
فرایندهای آسیب‌های اجتماعی را باید از دوران کودکی و نوجوانی متوقف کنیم
مدیر گروه آسیب‌های اجتماعی مرکز پژوهش‌های مجلس بیان کرد: علیرغم هشدار‌هایی که می‌دهیم که آسیب‌های نوپدید را در حوزه کودک و نوجوان جدی بگیریم، اما متأسفانه ما اصلاً اعتقادی به این مسئله نداریم که باید فرایندهای آسیب‌های اجتماعی را از دوران کودکی و نوجوانی متوقف کنیم.
وی افزود: یک نوجوانی را در نظر بگیرید که ولعِ دیده‌شدن دارد، ولعِ خوش‌پوش بودن، زیبا بودن و رسیدن به خواسته‌های یک‌شبه را دارد و نمی‌تواند تمییز بدهد، یعنی قدرت تشخیص بین خطر و غیرخطر را ندارد. سپس او را در فضای مجازی و رسانه، بدون نظارت رها می‌کنند.
محمدی ادامه داد: در حالی که بسیاری از خانواده‌ها به اندازه‌ی نوجوانان در فضای مجازی رشد نکرده‌اند. ما اکنون با پدر و مادرهایی مواجه هستیم که اطلاعات و دیتای مجازی ندارند، در حالی ک نسل آلفا و بتا کاملاً آگاهند.
وی تصریح کرد: در چنین وضعیتی با روحیه و روان این کودکان چه می‌کنیم؟ یعنی داریم او را به سمتی هدایت می‌کنیم که اطلاعات به ذهنش حمله می‌کند، و بعد پردازش آن بر عهده‌ی سواد کم و فهم غیر دقیق خودش است. او نمی‌تواند بسیاری از مسائل را حلاجی کند، جا بیندازد، و دچار بحران می‌شود.
پدیده‌ی بلوغ زودرس رو به افزایش است
او افزود: اگر این فضا را در خصوص نوجوانان ادامه دهیم، حتماً با بحران‌های هویتی جدی مواجه خواهیم شد. پدیده‌ی بلوغ زودرس در این سنین رو به افزایش است، برون‌داد همین مسئله است.
محمدی گفت: نوجوان وقتی وارد یک ارتباط نامعلوم در فضای مجازی می‌شود؛ کامنت ها، منشن‌ها، لایک‌کردن‌ها، دیده‌شدن‌ها و بسیاری چیزهای دیگر باعث می‌شود که یک نوجوان با ادبیات بزرگسال مواجه شود، در حالی که سن رشد بزرگسال را ندارد.
وی متذکر شد: ما در جامعه‌شناسی به این پدیده «بحران هویت» می‌گوییم. در چنین شرایطی نمی‌توان هویت آن کودک را، بعد از اینکه خودش در ذهنش چیزهایی تولید کرد، تغییر داد و چالش‌های جدی پیش روی خانواده‌ها قرار می‌گیرد.
او در پاسخ به این پرسش که پدیده نوجوانانِ کار باید محدود شود، یا اینکه قانون‌مند و حمایت‌گرانه هدایت شود، گفت: اصلاً مخالف این نیستم که نوجوانان را به لحاظ علمی، دقیق، درست و غنی به سمت پروسه‌های شغلی هدایت کنیم. معتقدم همان‌طور که هنرستان‌ها را تأسیس کردیم که البته آن‌ها را هم به‌درستی مدیریت نکردیم، اما به‌هرحال محیط کاری علمی و دقیقی توسعه دادیم.
وی تصریح کرد: از این رو اگر استعداد نوجوانان را بشناسیم و بعد آن‌ها را هدایت تحصیلی کنیم، حتماً می‌تواند اثر مثبتی داشته باشد. اما تأکید می‌کنم، هدایت تحصیلی یعنی با نظارتی دقیق، درست و هدفمند، آن‌ها را به سمت مشاغل درآمدزا هدایت کنیم.
او افزود: اما اگر بنا باشد به همین شکل که اکنون پیش می‌رود که اداره کردنش عملاً از دست ما خارج شده و نظارت ضابطه‌مندی هم وجود ندارد، حتماً مخاطرات زیادی خواهد داشت. ما نسلی باهوش داریم. من برخلاف آقای محترمی که در مورد این نسل آن جمله را گفتند، شدیداً مخالف چنین نگاهی هستم.
نوجوانان را به سمت محیط‌های امن، کارآمد و پُر حاصل هدایت کنیم
وی تاکید کرد: من معتقدم نوجوان‌های ما به‌شدت باهوش و توانمندند. اما این نوجوانان وقت خود را در محیط‌هایی می‌گذرانند که هیچ نتیجه‌ای برای آن‌ها ندارد، حتی اگر مدتی هم به درآمد برسند، آن درآمدی نیست که بتوانند به‌صورت مادام روی آن حساب کنند، یا درآمدی نیست که آن‌ها را به رشد برساند.
محمدی در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین، اگر بتوانیم در نظام حکمرانی، دسته‌بندی درستی برای این مسئله داشته باشیم و کاملاً هدفمند این نوجوانان را به سمت محیط‌های امن، کارآمد و پُر حاصل هدایت کنیم، حتماً می‌توانیم جریان‌سازی مناسبی داشته باشیم که هم آورده‌ای برای آن نوجوان و هم برای آینده‌ی این سرزمین داشته باشد.
