سلب آسایش مردم در برخی محلات به دلیل درگیر‌ی‌های خانوادگی/ شناسایی نیازمندان و بیکاران توسط هم‌محله‌ای‌ها/ ارتقای سلامت جنسی دختران و زنان در هر محله‌

«آرزو ذکایی‌فر» مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره راهبردهای اصلی سازمان بهزیستی در کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی با تاکید بر اینکه نگاه ویژه‌ای در اجرای برنامه‌ها بر پیشگیری از آسیب‌ها شده است، گفت: البته سازمان، مداخلات تخصصی و حمایتی لازم در سطح ۲ و ۳ را انجام می‌دهد که این مداخلات اورژانس اجتماعی و سایر مراکز تخصصی سازمان صورت می‌گیرد، اما مشخصا هدف ما از برنامه‌ریزی اجتماع محور این است که با رویکرد تقویت پیشگیری سطح یک و استفاده از ظرفیت جامعه محلی بتوان اقدامات پیشگیرانه را انجام داد.

تقویت پیشگیری سطح یک با استفاده از ظرفیت جامعه محلی

وی خاطرنشان کرد: تسهیلگران با کمک مردم اقدام به احصاء مسائل و مشکلات محلات کرده و به دنبال آن پروژه‌های محلی طراحی و اجرا می‌شود، در واقع نیازها از دل جامعه محلی و مردم شناسایی می‌شود. وظیفه تسهیلگر این است که کمک کند تا مردم بتوانند به این موضوع برسند که اولویت محله شان چیست. گام دوم نیز طراحی و تدوین پروژه‌های محلی برای رفع این نیازها است که ممکن است این برنامه‌ها در حوزه ارتقاء دانش و  آموزش باشد، یعنی گروه خاصی از مردم محل نیاز به آموزش داشته باشند. ممکن است در زمینه پروژه‌های ارتقایی و پیشرفت محله باشد به طور مثال نیازمند مشارکت دیگر سازمان‌ها باشند و کتابخانه در محله راه‌اندازی شود یا فضای سبزی در محله ایجاد شود.

ذکایی‌فر با بیان اینکه تسهیل‌گر همچنان با این گروه محلی می‌ماند تا زمانی که این گروه توانمند شده و یک گروه دیگر در محل تشکیل شود و به صورت مستقل کار خود را انجام دهد، ادامه داد: مطالعات متعدد در سطح دنیا نشان می‌دهد که بهترین روش و شیوه برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و ارتقاء سلامت روانی اجتماعی مشارکت فعال مردم در برنامه‌ها  است و همچنین برنامه‌ریزی توسط مردم و انجام پروژه‌ها با کمک مردم است تا شاهد باشیم در حوزه سلامت اجتماعی ارتقاء لازم را پیدا کنیم.

اجرای طرح پیشگیری از خودکشی و ارتقاء سلامت جنسی دختران و زنان در محلات

وی با بیان اینکه دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در حال حاضر دارای ۱۱۵۰ تسهیلگر میانی و محلی آموزش دیده و با تجربه در سراسر کشور دارد، گفت: در طول بیست سال گذشته یک بانک اطلاعاتی از تسهیلگران در سازمان بهزیستی ایجاد شده است، این تسهیلگران دوره‌های آموزشی متعددی را گذرانده‌اند و همچنین در اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های دفتر آسیب‌های اجتماعی و سایر برنامه‌های سازمان مشارکت داشته‌اند به طور مثال برخی از این تسهیلگران در سال گذشته به طور مشخص در فعالیت پیشگیری از خودکشی در محلات همکاری داشتند یا تعداد دیگری از تسهیلگران در بحث ارتقاء سلامت جنسی دختران و زنان سال گذشته آموزش‌های لازم را فرا گرفتند و در این زمینه در محلات فعالیت داشتند.

مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی با بیان اینکه تسهیلگران طی این سال‌ها آموزش‌های لازم را فرا گرفتند و در واقع ظرفیتی هستند که به سازمان بهزیستی برای ورود به محلات و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در محلات کمک می کنند و واسط بین مردم و سازمان هستند، تصریح کرد: این افراد نیروهای داوطلب و عمدتا مربوط به موسسه جمعیت همیاران سلامت روانی اجتماعی هستند که یک موسسه غیرانتفاعی و غیردولتی است و کار آنان به صورت داوطلبانه انجام می‌شود.

ارائه ۷۰۰ پروژه محلی برای کاهش آسیب در محلات

ذکایی‌فر در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه یکسری از برنامه‌های سازمان بهزیستی و دفتر پیشگیری از آسیب‌ها شامل برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌هایی است که بر اساس نتایج حاصل از رصد آسیب‌های اجتماعی صورت گرفته است، گفت: این برنامه‌ریزی‌ها بر اساس مطالعاتی که در دبیرخانه رصد اجتماعی هر سال صورت می‌گیرد و بر اساس تحلیل وضعیت استان‌ها تدوین و طراحی می‌شود.

وی ادامه داد: پروژه‌هایی که در سطح محلات طراحی می‌شود به سازمان ارسال شده و در کارگروه کارشناسی که در سازمان برای این منظور تشکیل شده، بررسی می‌شود و بر اساس این بررسی‌ها، شاخص‌گذاری صورت می‌گیرد و حمایت مالی از انجام این پروژه‌ها انجام می شود. سال گذشته فاز آزمایشی این طرح آغاز شده است و بالغ بر ۷۰۰ پروژه محلی را دریافت کردیم که تقریبا ۵۰۰ پروژه تصویب شد و بخشی از اعتبار لازم برای آنها تامین شد.

مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی با اشاره به پروژه‌های انجام شده در محلات گفت: برخی از این پروژه ها، آموزشی بود که بر اساس نیازی که مردم محله داشتند، آموزش‌ها برای آنها برگزار شد برخی از پروژه‌ها نیز از جنس توانمندسازی اقتصادی در محلات بود به طور مثال مردم محله تشخیص داده بودند که مشکل اقتصادی و بیکاری در محله مهمترین مساله است و ما در این مرحله افرادی را برای آموزش به سازمان فنی و حرفه‌ای معرفی کردیم و خودمان از آنها حمایت مالی کردیم. پروژه‌های اقتصادی در محلات همچنان ادامه دارد اما پروژه های فرهنگی و اجتماعی مانند برگزاری جشنواره و آموزش سال گذشته برگزار شده و در واقع اثربخشی آن نیز سنجیده شده است.

حمایت مالی از انجام پروژه‌های محلی

ذکایی‌فر با اشاره به تامین اعتبار پروژه‌های محلی تصریح کرد: مهمترین موضوع این است که ما بتوانیم حمایت مالی از پروژه‌ها و توانمندسازی در محلات انجام دهیم، چرا که این پروژه‌ها در محلات کمتر برخوردار و حاشیه‌نشین که عمدتا آسیب‌خیز نیز هستند، انجام می‌شود. برهمین اساس حمایت مالی از انجام پروژه‌ها بخش مهمی است که ما پیش‌بینی اعتبار لازم را برای آن در سازمان کرده‌ایم و انشاالله انجام خواهیم داد.

وی همچنین درباره استقبال مردم از پروژه‌های محلی تسهیلگران گفت: طرح مانا با مشارکت اجتماعی نوجوانان که مدت ۵ سال است در محلات اجرا می شود، یکی از طرح‌هایی است که بسیار اثربخش بوده و در محلات بسیار مورد استقبال مردم محلی قرار گرفته است. تسهیلگران ویژه این فعالیت که سال ها آموزش دیده اند در محلات گروهی از جوانان و نوجوانان را شناسایی کرده و نوجوانان و جوانان این گروه های محلی را تشکیل داده و تسهیلگران صرفا نقش نظارت و راهبری این گروه های نوجوانان را دارند. این گروه ها بیشتر در تابستان و برای پر کردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان برنامه ریزی شده است، اما هدف اصلی ما افزایش اعتماد به نفس نوجوانان، استقلال و هویت بخشی به آنان و همچنین فرآیند جامعه پذیری است. امیدواریم از این طریق بتوانیم  از آسیب‌های اجتماعی به ویژه آسیب‌های اجتماعی فضای مجازی تا حدی پیشگیری کنیم. در واقع نوجوانان خودشان پروژه‌هایی را پیشنهاد می‌دهند و پروژه‌ها را در محلات راهبری می‌کنند و انجام می‌دهند و نتیجه و اثر آن نیز متوجه خودشان می شود، بنابراین استقبال از این برنامه بسیار بالا است.

اعتیاد و خشونت‌های خــانگی از جمله مشکلات محلات است

مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی در پاسخ به این سوال که مهمترین مشکلات محلات چیست؟ خاطرنشان کرد: اگر از مسائل معیشتی که تقریبا در همه محلات بسیار پررنگ است، صرف نظر کنیم؛ مسائل دیگری مانند اعتیاد، خشونت‌های خــانگی و درگیر‌ی‌های خانوادگی که در محلات وجود دارد از جمله مشکلات محلات است که باعث می شود آسایش و آرامش از مردم محله گرفته شود البته ممکن است برخی از مشکلات که مردم مطرح می‌کنند جنبه آسیب نداشته باشد و بیشتر جنبه جرم داشته باشد به طور مثال سرقت هایی که در یک مرحله صورت می گیرد یا مزاحمت‌های خیابانی که در آن محله ممکن است، مشاهده شود، یا درگیری‌های قومی و قبیله‌ای که در محلات مشاهده می‌شود همه این موضوعات توسط تسهیلگران و با همکاری افراد کلیدی محله شناسایی می‌شود.

ذکایی فر یادآور شد: موضوعی که در برنامه‌ریزی در حوزه پیشگیری و مداخلات آسیب‌های اجتماعی بسیار اهمیت دارد، این است که طراحی برنامه‌ها بر اساس وضعیت فرهنگی، اجتماعی و منطقه‌ای هر استان باشد و در واقع یک نسخه واحد برای تمامی استان‌ها نپیچیم، در حالی که استان با استان وضعیت متفاوتی دارد حتی ممکن است اعتیاد در همه استان‌ها اولویت اول باشد اما به طور مثال گروه سنی جنسیت و علت آن در استان‌ها متفاوت باشد بنابراین ورود ما و مداخلات ما نیز باید متفاوت باشد.

تهیه نقشه جغرافیایی و اطلس آسیب‌های اجتماعی در استان‌ها

مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی در پاسخ به این سوال که آیا دیگر دستگاه‌ها در خصوص حل برخی مشکلات محلات که جنبه انتظامی دارد کمک می‌کنند، گفت: در حال حاضر تلاش کرده‌ایم تا پیوند و همکاری بین بخش های مختلف مانند نیروی انتظامی و قوه قضاییه بیشتر شود. هر استان موظف است یک نقشه جغرافیایی و اطلسی از آسیب‌های اجتماعی را در استان بر اساس مطالعات و داده هایی که در استان به دست آورده است، تهیه کند و در کارگروهی که در هر استان تشکیل می‌شود با نمایندگان دستگاه‌های مختلف این موضوعات را به اشتراک بگذارد و برای رفع آن آسیب‌ها اقدامات لازم را انجام دهند، بنابراین یکی از وظایف دبیرخانه رصد آسیب‌های اجتماعی این است که مشکلات محلات را شناسایی کرده و چنانچه با وظایف دستگاه‌های دیگر مرتبط باشد در کارگروه‌ها به اشتراک گذاشته و اقدامات لازم را برای رفع مشکلات در این دبیرخانه صورت گیرد.

ذکایی فر در پاسخ به این سوال که نتیجه این اقدامات در طول چه بازه زمانی نتیجه خواهد داد، خاطرنشان کرد: فعالیت‌هایی که در دفتر پیشگیری صورت می‌گیرد شامل پیشگیری سطح اول اقداماتی است که نیاز به زمان طولانی دارد و مانند کارهای مداخله ای نیست که بتوانیم در کوتاه ترین زمان نتیجه آن را مشاهده کنیم. کارهایی که از جنس پیشگیری است یعنی نیاز به آموزش دارد، ما آموزش می دهیم تا در نگرش مردم تاثیر بگذاریم و این نگرش منجر به تغییر رفتار می شود. این فرآیند زمانبر بوده و نتیجه آن ممکن است در سال‌های آتی مشاهده شود.

وی ادامه داد: به عنوان نمونه در حال حاضر یک طرح آگاه سازی خانواده محور از سال ۹۸ در دفتر طراحی و در استان‌ها اجرا می‌گردد که هدف آن خانواده‌های دارای کودکان زیر ۳ سال است، هدف ارتقاء سلامت همه جانبه کودکان زیر سه سال است که  به موضوعات مراقبت و آموزش همه جانبه کودک به ویژه در بحث روانی و اجتماعی کودک می‌پردازد. آموزش این کودکان و سرمایه گذاری که انجام می شود برای این است که نتیجه آن را در نوجوانی ببینیم. بر اساس این آموزش‌ها نوجوان دارای استقلال، هویت مشخص، جامعه پذیری، اعتماد به نفس خواهد داشت ضمن اینکه مهارت‌های حل مسئله، مهارت‌های مقابله‌ای و مهارت های تاب آوری را خواهد آموخت. بنابراین این موضوع به ارتقاء سلامت اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی کمک خواهد کرد.

مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی خاطرنشان کرد: آنچه در موضوع کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی بسیار اثرگذار خواهد بود مبحث پیشگیری به ویژه پیشگیری سطح یک است که همچون واکسینه شدن در برابر بیماری‌ها و ویروس‌ها است امیدواریم که سیاستگذاران، برنامه‌ریزان و مجریان در سطوح مختلف به این مهم بیش از گذشته توجه نشان دهند.