۱۰ تیر در تقویم ایران باستان جشن تیرگان است

ریشه‌های اساطیری و فلسفه جشن تیرگان:

چندین روایت و باور اساطیری درباره فلسفه و علت نامگذاری جشن تیرگان وجود دارد که همگی به نوعی به آب، باران و پیروزی نیکی بر خشکی و سختی اشاره دارند:

بزرگداشت تیشتر (ایزد باران): یکی از اصلی‌ترین دلایل برگزاری جشن تیرگان، گرامیداشت ایزد "تیشتر" یا همان فرشته باران در اساطیر ایرانی و دین زرتشت است. تیشتر، ستاره‌ای است که نویدبخش باران و فراوانی نعمت است. طبق باورهای کهن، در تیرماه نبردی میان تیشتر (ایزد باران) و اپوش (دیو خشکسالی) در می‌گیرد. پیروزی تیشتر بر اپوش، به معنای ریزش باران‌های حیات‌بخش و رفع خشکسالی است و ایرانیان این روز را به شکرانه این پیروزی جشن می‌گرفتند.

حماسه آرش کمانگیر: مشهورترین روایت مرتبط با جشن تیرگان، داستان دلاوری "آرش کمانگیر" است. پس از سال‌ها جنگ میان ایران و توران، برای تعیین مرز دو کشور، قرار بر آن شد که آرش تیری از فراز کوه دماوند پرتاب کند و هر جا که تیر فرود آمد، مرز ایران تعیین شود. آرش با تمام وجود و با فداکاری بی‌نظیر، تیری پرتاب کرد که پس از عبور از کوه‌ها و دشت‌ها، سرانجام در کنار رودخانه جیحون بر تنه درخت گردویی نشست و مرز ایران و توران را مشخص ساخت. این فداکاری و وطن‌پرستی آرش، هر ساله در جشن تیرگان گرامی داشته می‌شود.

روز بزرگداشت نویسندگان: ابوریحان بیرونی در کتاب "آثارالباقیه" خود، تیرگان را روز بزرگداشت نویسندگان در دوران باستان معرفی می‌کند. این روایت نیز به اهمیت دانش و خرد در فرهنگ ایرانی اشاره دارد.

بازگشت کیخسرو: برخی روایات نیز تیرگان را روزی می‌دانند که کیخسرو، پادشاه ایران، پس از شست‌وشو در چشمه‌ای، ناپدید شد.

آیین‌ها و رسوم جشن تیرگان:

جشن تیرگان، با آداب و رسوم خاص و دلنشینی همراه است که در برخی مناطق ایران، به ویژه میان زرتشتیان، همچنان برگزار می‌شود:

آبریزان و آب‌پاشی: یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آیین‌های تیرگان، "آبریزان" یا "آب‌پاشی" است. مردم در کنار رودخانه‌ها و چشمه‌ها جمع می‌شوند و با پاشیدن آب بر سر و روی یکدیگر، آرزوی بارش باران، فراوانی و دوری از خشکسالی را می‌کنند. این رسم، نمادی از طلب برکت از آسمان و شکرگزاری برای نعمت آب است.

دستبند تیر و باد (دستبند هفت رنگ): در آغاز جشن، افراد دستبندهایی از هفت ریسمان هفت رنگ (نمادی از رنگین‌کمان و امید) می‌بافتند و به مچ دست خود می‌بستند. این دستبندها را تا نه روز پس از جشن نگه می‌داشتند و سپس آن را به باد می‌سپردند تا باد آرزوهایشان را با خود ببرد.

فال کوزه (چکدوله): در این مراسم، کوزه‌ای را که از قبل در زیر درختی همیشه سبز مانند سرو قرار داده‌اند، پر از آب می‌کنند. سپس هر یک از شرکت‌کنندگان در جشن، وسیله‌ای کوچک (مانند انگشتر، مهره و...) را در کوزه می‌اندازند. زنان سالخورده با خواندن ترانه‌ها و اشعار مختلف، دست خود را درون کوزه می‌برند و یکی از وسایل را بیرون می‌آورند. صاحب آن وسیله، فال خود را از ترانه خوانده شده درمی‌یابد.

خوردن میوه و گندم پخته: در این روز، مردم شیرینی‌ها، میوه‌ها و گندم پخته شده (سیر و گندم) می‌خورند و این نمادی از شکرگزاری برای محصولات زمین است.

شب‌نشینی و دیدار: جشن تیرگان فرصتی برای شب‌نشینی، دید و بازدید، انجام بازی‌های محلی، شکستن گردو، و آوازخوانی و خواندن اشعار حافظ و شاهنامه است.