تحقیق درباره دوره قاجار، باعث خلق «تکیه دولت» شد

علیرضا قاسم‌خان کارگردان مستند که این روزها مستند «تکیه دولت» به کارگردانی او در فیلیمو به اکران آنلاین درآمده‌ است، در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایلنا، درباره این مستند گفت: «هنگامی که ناصرالدین شاه قاجار در اوج قدرت خویش، فرمان ساخت تکیه دولت را صادر کرد، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که ۵۰ سال بعد در همین مکان فرمان انقراض حکومت قاجاریه صادر خواهد شد.» با این جملات فیلم مستند «تکیه دولت» مخاطبان خود را به عهد قاجار می‌برد و روایت خود را از این بنا بر او عرضه می‌کند.

او درباره اکران آنلاین مستند تاکید کرد: نمایش مستند در انواع اکران‌های عمومی، می‌تواند ضمن گسترش اقبال عمومی به این نوع از سینما، در آگاهی‌بخشی مخاطبان، به‌خصوص خانواده‌ها و نسل جوان‌تر موثر باشد چراکه فیلم مستند همیشه زیر سایه سنگین سینمای داستانی، مجال بروز نداشته است اما با اینگونه اقدامات، امید می‌رود که بینندگان این نوع از سینما بیشتر شوند و مخاطبان مختلفی را به خود جلب کند؛ اگر این اتفاق افتد، اکران آنلاین مستند، اقدام بسیار پسندیده‌ای است.  

این کارگردان ادامه داد: این روزها اکران آنلاین با گسترش فضای دیجیتال در میان خانواده‌ها و مخاطبان جایگاه خوبی پیدا کرده است و استفاده از این امکان در آشنایی بیشتر و غیر جشنواره‌ای شدن سینمای مستند موثر خواهد بود. یکی از آفت‌های این روزهای سینمای مستند در ایران جشنواره‌ای یا محدود شدن به نمایش در جشنواره‌هاست که با اکران‌های آنلاین می‌تواند به‌طور وسیع‌تر مورد توجه قرار گیرد.  

قاسم‌خان درباره علت ساخت «تکیه دولت» و توجه به این مکان توضیح داد: علت توجه من به «تکیه دولت» به سال‌های پیش از ساخت این مستند بازمی‌گردد؛ همانطور که می‌دانید، کتاب «تکیه دولت» را پس از هفت سال تحقیق و پژوهش در سال 1397 منتشر کردم و با استناد به مدارک به دست آمده، ساختار اصلی فیلم شکل گرفت. البته هنگامی که متنی مکتوب یا پروژه‌ای تحقیقاتی می‌خواهد به فیلم مستند تبدیل شود، بیش از هر چیز تلفیق دراماتیک آن باید مورد نظر قرار گیرد درغیر این‌صورت نمی‌تواند در سینما مورد توجه باشد، سینمای مستند اگر چه بر پژوهش و تحقیق درباره هر موضوعی استوار است اما این پژوهش باید دارای بار دراماتیک باشد تا به تصویر سینمایی تبدیل شود.

نویسنده «انسان، سینما، شهر» درباره منابع این مستند و کتاب خاطرنشان کرد: مدارک و اسناد استفاده شده در کتاب و مستند «تکیه دولت» نتیجه سال‌ها گشتن در آرشیوهای داخلی و خارجی است، از این رو نمی‌توانم منبع خاصی را معرفی کنم اما به طور کلی می‌توانم بگویم که از آلبوم خانه و مرکز اسناد کاخ گلستان بیشترین استفاده را کرده‌ام. 

او با اشاره به اینکه در این مستند از تصاویر آرشیوی استفاده شده است درباره علت انتخاب این شکل از مستند عنوان کرد: از ابتدا قصدی برای انجام تصویربرداری نداشتم زیرا از آن بنا چیزی باقی نمانده بود که به تصویربرداری نیاز داشته باشد، از انجام مصاحبه هم پرهیز کردم زیرا که ساختار فیلم، براساس اسناد و روایت سینمایی آنان در ذهن من شکل گرفته بود به همین دلیل روایت و گفتار فیلم توسط ایوب آقاخانی یکی از دوستان و استادان تئاتر قرائت شد. او با استفاده از لحن و بیان تئاتری به روایت متن پرداخت.

این تهیه‌کننده درباره مراحل پس تولید نیز بیان کرد: تدوین و امور گرافیک این تصاویر از اهمیت زیادی برخوردار بود؛ ساعت‌ها برای بازسازی‌های تصویری به‌خصوص هنگامی که قرار بود بنا بازسازی تصویری شود، وقت صرف شد زیرا این تصاویر می‌بایست بر اساس مستندات و به طور دقیق ساخته می‌شد تا اشتباهی رخ ندهد. در ایام بیماری کرونا این فیلم ساخته می‌شد و من با عوامل تدوین و امور گرافیک از راه دور و با مراقبت‌های شدید پزشکی ارتباط برقرار می‌کردم.  

قاسم‌خان تاکید کرد: آرشیوی بودن تصاویر چیزی از اهمیت آن نمی‌کاهد زیرا بسیار از این تصاویر برای اولین بار بود که در فضای عمومی دیده می‌شد، برای من مهم آن بود که بیننده را، با تاریخ و ارزش‌های اجتماعی، هنری، معماری، موسیقایی و نمایشی این بنای ارزشمند آشنا کنم و در نتیجه بخشی از تاریخ قاجار و معاصر را پیش روی آنان قرار دهم، در این مسیر بعضی نکات جذاب، گاه گریان و گاه خنده‌آور را گنجانده بودم. برای من بسیار اهمیت داشت که این نکات در ذهن بیننده چگونه نقش می‌بندد. در زمان اکران با خنده‌ها و گاه با چهره‌های مبهوت بینندگان روبه‌رو می‌شدم؛ فکر می‌کنم موفق شده بودم که به روایتی جذاب از این بنا در فیلم مستند دست پیدا کنم.

او در پایان درباره فعالیت‌های اخیر خود مطرح کرد: مثل همه مستندسازان، طرح‌های دیگری هم در ذهن دارم و تحقیقات آنان به پایان رسیده است اگر امکان ساخت پیدا کنند حتما تلاش می‌کنم تا ساخته شوند و اگر نه، باز هم به انتشار کتاب‌ها و تحقیقات خود در زمینه تصویر در دوران قاجار ادامه خواهم داد.