بررسی تغییر رفتار دولت اول و دوم ترامپ در سالگرد خروج آمریکا از برجام

امروز ۱۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ سالروز خروج ایالات متحده آمریکا از برجام است. توافقی که امید می‌رفت چهار دهه تنش میان ایران و آمریکا را پایان بخشد اما پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ و ورود او به کاخ سفید، تحولی شگرف در سیاست خارجی ایالات متحده به وجود آورد. ترامپ که به شدت مخالف توافق هسته‌ای ایران (برجام) بود، در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ به‌طور یکجانبه از این توافق خارج شد و تحریم‌های لغو شده را دوباره به حالت اجرایی درآورد. او در سخنرانی‌اش، برجام را «توافقی فاسد» خواند و اعلام کرد که برجام نمی‌تواند از ساخت بمب هسته‌ای توسط ایران جلوگیری کند.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، به این اقدام ترامپ واکنش نشان داد و بر پایبندی ایران به تعهدات خود تأکید کرد. او دستور داد تا با دیگر امضاکنندگان برجام مذاکره شود و گفت که در صورت توافق، ایران به اجرای برجام ادامه خواهد داد. محمدجواد ظریف نیز به‌عنوان وزیر امور خارجه، تلاش‌های دیپلماتیک را برای تضمین منافع ایران آغاز کرد. ترامپ در دوران اول ریاست‌جمهوری‌ش به‌دنبال تحت فشار قرار دادن ایران بود تا آن را به پای میز مذاکره بکشاند. وی همچنین تلاش کرد تا هم‌پیمانان آمریکا را در سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران همراه کند، اما در این زمینه ناکام ماند. در یک رأی‌گیری در شورای امنیت سازمان ملل، ۱۳ عضو از ۱۵ عضو با درخواست آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران مخالفت کردند.

ایران پس از خروج آمریکا از برجام، به مدت یک سال به تعهدات خود پایبند ماند و سپس در پنج مرحله، تعهداتش را کاهش داد. این مراحل شامل توقف فروش ذخایر اورانیوم غنی‌شده و لغو محدودیت‌های تحقیق و توسعه بود. در نهایت، جو بایدن در انتخابات ۲۰۲۰ به پیروزی رسید و وعده بازگشت به برجام را داد. مذاکرات برای احیای برجام در دولت دوازدهم آغاز شد و به‌نظر می‌رسید که به توافق نزدیک شده‌اند، اما با تغییر دولت و وقفه در مذاکرات، شرایط تغییر کرد.  هفت سال پس از خروج ترامپ از برجام، وضعیت پیچیده‌ای برای ایران و ایالات متحده ایجاد شده است. به نظر می‌رسد تغییرات جهانی و داخلی، همچنین شروع مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری ترامپ نقطه آغازین یک توافق جامع در مدل دو جانبه میان تهران و واشنگتن خواهد بود.

در همین راستا، سیدجلال ساداتیان سفیر سابق ایران در انگستان در رابطه با خروج آمریکا از برجام و حوادث مهمی که در خلال این هفت سال به وقوع پیوسته است، تصریح کرد:  در این سالگرد ترامپ با آنچه که در آن سال‌ها بود، متفاوت است. آن سالی که از برجام خارج شد کاملاً تحت تأثیر اسرائیل و خدماتی که به صهیونیست‌ها ارائه داده، به غیر از مسئله برجام، قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل اعلام کرد و بلندی‌های جولان را به رسمیت شناخت و کمک‌های مالی و تسلیحاتی قابل توجهی به اسرائیل ارائه کرد. اما او همچنین از نتانیاهو دلخور بود. به ویژه در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش، وقتی بایدن رأی آورد و ترامپ هنوز معترض بود، نتانیاهو بلافاصله و بدون درنگ به بایدن تبریک گفت؛ این یک دلخوری جدی برای ترامپ بود.

ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری رابطه خوبی با نتانیاهو ندارد

وی ادامه داد: نمی‌خواهم بگویم تمام سیاست‌های آمریکا تحت تأثیر این احساس آقای ترامپ قرار گرفت، اما این احساس در ذهنش باقی ماند و به همین دلیل شما شاهد بودید که چگونه با او برخورد کرد. به‌ویژه صدایش کرد و در واشنگتن در برابر دوربین‌ها گفت که ما می‌خواهیم با ایران مذاکره مستقیم داشته باشیم. احتمالاً چهره نتانیاهو خاطرتان هست و او اصلاً در واشنگتن نماند، بلافاصله آنجا را ترک کرد و به سرزمین‌های اشغالی بازگشت.

 آمریکا آلت دست اسرائیل شد

این دیپلمات پیشین با اشاره به شرایط خاورمیانه و حوادثی که بعد از دور اول ترامپ به ویژه در هفت اکتبر اتفاق افتاد، عنوان کرد: یک مطلب جدی‌تر و مؤثرتر در مورد شرایطی است که در منطقه به وجود آمد و اقداماتی که نتانیاهو انجام داد، باعث شد که آسیب‌های زیادی به اعتبار بین‌المللی آمریکا وارد شود. به عبارتی، آمریکا آلت دست اسرائیل شد، که البته در گذشته هم به این موضوع اشاره شده است. گفته می‌شد که نفوذ اسرائیل در آمریکا به قدری است که هیچ رئیس‌جمهوری جرئت نمی‌کند برخلاف نظر اسرائیل عمل کند، زیرا لابی‌اش در داخل آمریکا بسیار قوی است. حتی نیکسون و کلینتون در همین موضوع اظهارات عجیبی داشتند. هر کدام به زبانی خاصی این نکته را مطرح کردند. حتی کارتر هم به نفوذ اسرائیل در داخل سیستم آمریکا اشاره کرده بود.

بایدن از اسرائیل ترس داشت

وی افزود: شما شاهد بودید که بایدن از اینکه برخلاف نظر اسرائیل عمل کند، می‌ترسید. البته آن‌ها امیدی داشتند که بتوانند انتخابات را ببرند و مورد حمایت لابی اسرائیل، یعنی آیپک، قرار بگیرند. اما ترامپ رأی نسبتاً قاطع و خوبی آورد و به علاوه، خود شخصاً فرد ثروتمندی است و نیازی به لابی اسرائیل برای تأمین مالی نداشت. در نتیجه، او سیاست‌های جدیدی را مطرح کرد. ترامپ به عنوان یک بیزینس‌من، در کار تجاری بوده است، علاوه بر تلاش‌هایی که برای کسب درآمد شخصی داشته، برخی از افراد ثروتمند مانند ایلان ماسک و دیگران را دور خود جمع کرد. در نتیجه، او حس کرد که می‌تواند با لابی اسرائیل تقابل لازم را داشته باشد یا حداقل آنها را وادار کند که سیاست‌های او را بپذیرند.

نتانیاهو مجبور به پذیرش آتش بس غزه شد

ساداتیان با بیان اینکه ترامپ  نسبت به همه دنیا قلدری می‌کند، اظهار کرد: ترامپ گفته است کانادا باید به من ملحق شود. همچنین آبراه پاناما را به نام خود تغییر داد و می‌خواست جلوی چین را بگیرد. به اروپایی‌ها گفت که دیگر کمکی به ناتو نمی‌کند و از سازمان‌های بین‌المللی مانند بهداشت جهانی و پیمان آب و هوایی پاریس خارج شد. تعرفه‌هایی برای کالاهای کشورهای دیگر وضع کرد که بخواهند به آمریکا وارد شوند. در این منطقه هم فشار آورد. همان‌طور که شاهد بودید، درست در زمانی که می‌خواست تحلیف را انجام دهد، گفته بود که باید آتش‌بس غزه تا زمان ورود من به کاخ سفید برقرار شود. البته نتانیاهو این کار را به شکل‌های مختلف به تعویق انداخت اما او در شب تحلیف مجبور شد همه چیز را بپذیرد و آتش‌بس را قبول کند. 

در این دوره ترامپ مستقل عمل می‌کند

این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل تاکید کرد: نتانیاهو از آتش‌بس غزه ناراضی بود و زیر میز زد و وضعیت را به هم ریخت. اینها شواهدی است که داریم، شواهدی دال بر اینکه ترامپ تا حدودی مستقل عمل می‌کند و آخرین اقدام او در این زمینه این بود که مایک والتز، دبیر شورای امنیت ملی که گرایش خاصی به اسرائیل داشت را برکنار کرد و اکنون شخص دیگری به عنوان مشاور امنیت ملی مطرح شده است. علت نگه داشتن روبیو هم این بود که مانند چماق عمل کند و آقای ویتکاف را برای نمایندگی آمریکا انتخاب کرد که البته از سوی تندروها گفته می‌شود، ویتکاف بلد نیست و ایران سر او کلاه می‌گذارد.

ویتکاف از درخواست‌ها راجع به برد موشکی و مسائل منطقه عقب‌نشینی کرد

وی در توضیح علت مخالفت برخی جناح‌ها آمریکایی نسبت به انتخاب ویتکاف، تصریح کرد: نتیجه این انتخاب این بود که او از سه موضوع درخواستی آقای ترامپ یعنی هسته‌ای، برد موشکی و  منطقه راضی شده است که فقط در خصوص مسائل هسته‌ای گفت‌وگو کند. اینجا دیگر مسئله بازی پلیس خوب و بد نیست، اتفاقات کاملا واقعی پیش می‌رود. اخیرا هم آقای ترامپ بعد از آن تعویق مذاکرات اعلام کرده است که خبر خوبی برایتان دارم که این نشان می‌دهد او نیاز به این دارد که با دیپلماسی مسائل را حل کند. او فکر می‌کرد آن طور که با اروپایی‌ها صحبت کرد، می‌تواند آن دو استان اوکراین و جزیره کریمه را به روسیه بدهد و اوکراین هم وارد ناتو نشود اما اروپایی‌ها ناراحت شدند. در مسئله کانادا، انگلیس هم که روابط فرا آتلانتیک عمقی با آمریکا دارد، دلخور شد و شاهد بودید جلسه سران قوای اروپا را در کشور خودش برگزار کرد.

ترامپ در مقایسه با دوره اول خود تغییرات زیادی کرده است

این دیپلمات ایرانی که در کارنامه خود سابقه حضور در اروپا را دارد، عنوان کرد: اروپایی‌ها از ترامپ ناراضی هستند و در مسئله هسته‌ای ایران هم دیدم که فرانسه و انگلیس گفتند که سهم ما چه خواهد شد. در مجموع، می‌خواهم بگویم که ترامپ در مقایسه با دوره اول خود تغییرات زیادی کرده است. او اکنون درک عمیق‌تری از مسائل بین‌الملل دارد و می‌فهمد که جدی‌ترین تقابل او با چین است. رئیس جمهور آمریکا باید به مسائل دیگر رسیدگی کند تا بتواند بر چین تمرکز کند. باید هزینه‌ها و بدهی‌های آمریکا را کاهش دهد و درآمدهایش را افزایش دهد. برای این کارها، آرامش در بسیاری از مناطق، به ویژه منطقه ما، ضروری است. همه‌ی این‌ها در عالم روابط معنا دارد،  همچنین به شدت نیاز دارد که مسائلش را با ایران حل کند.

ترامپ با جعل نام خلیج فارس به دنبال جلب نظر عربستان است

این کارشناس ارشد روابط بین‌الملل در پاسخ به این سوال که به نظر شما شایعات اخیر مبنی بر اینکه ترامپ می‌خواهد در سفرش به خاورمیانه خلیج عربی را به رسمیت بشناسد چقدر صحت دارد و اساسا ترامپ از این کار چه هدفی را دنبال خواهد کرد، گفت: به نظر می‌رسد او به دنبال جلب نظر عربستان است، زیرا می‌خواهد دوباره به این منطقه بیاید. در دور اولی که به خاورمیانه آمد فقط توانست یک میلیارد دلار هدیه بگیرد. او همچنین به عربستان گفته که هزار میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند و در این سفرش به عربستان ۵۰۰ میلیارد دلار قرارداد تجاری بسته شود. در چنین شرایطی باید یک شیرینی به عرب‌ها بدهد. بنابراین، به نظر می‌رسد که برای همین به دنبال این است که خلیج فارس را به نام جعلی خلیج عربی تغییر دهد تا دل عربستان را به دست آورد، زیرا عربستان بعدا باید طرح ابراهیم را اجرا کند.

ترامپ می‌خواهد با کت و شلوار دیگران داماد شود

ساداتیان با ذکر این نکته که ترامپ می‌خواهد عمان، اردن و برخی از کشورهای عربی منطقه هزینه‌های اسرائیل را به دوش بکشند و همچنین یک حلقه امنیتی برای اسرائیل ایجاد کنند تا دیگر اسرائیل با مشکلی مواجه نشود، بیان کرد: ترامپ ممکن است لابی‌های داخل آمریکا را هم راضی کرده باشد تا با لباس و کت‌وشلوار دیگران، داماد شود. به نظر می‌رسد انگیزه او این است و ممکن است خیلی جدی باشد که بخواهد این کار را انجام دهد، مشابه همان کاری که برای قدس انجام داد. قدس، علی‌رغم تمامی مخالفت‌هایی که با آن صورت می‌گرفت، اعلام شد، اما هنوز اروپایی‌ها ناراضی‌اند. عربستان نیز در حال حاضر ناراضی است و اعلام کرده که تا زمانی که مسئله دو کشور به‌رسمیت شناخته نشود، به سمت طرح ابراهیم حرکت نخواهد کرد. حالا این‌ها همگی صحبت‌هایی است که این روزها مطرح می‌شود و روند حوادث به چه سمت و سویی خواهد رفت، مشخص نیست.

عربستان به طور سنتی زیر بلیط آمریکا است

وی خاطرنشان کرد: اکنون عربستان استقلال عملی از خود نشان داده و با روسیه و چین ارتباط برقرار کرده است و در عین حال، به طور سنتی نیز زیر بلیط آمریکا بوده است. آقای ترامپ فکر می‌کند که با این اقدام، دل عربستان را به‌دست خواهد آورد. نمی‌دانم این اقدام چقدر عملیاتی خواهد بود، اما با توجه به صحبت‌هایی که عربستان با ما دارد و رفاقتی که با ما نشان می‌دهد، چقدر ممکن است راضی شود و آنچه را که ترامپ می‌خواهد به او بدهد. البته عربستان بدش هم نمیاد و همیشه در خصوص خلیج فارس و تأکیداتی که ما  در خصوص مسئله سه جزیره داشتیم، همواره موضع ضد ایران را داشته‌اند.