سفال در شناخته حوزه‌های تمدنی جایگاهی ویژه دارد/ تمرکز و سرمایه‌گذاری ما روی جوانان است

به گزارش خبرنگار ایلنا، همواره بر سر اینکه کدام هنر در ایران دارای قدمت تاریخی بیشتر است، بحث‌ها و اختلاف نظرهایی وجود داشته. اما اگر قرار باشد بر اساس یافته‌های تاریخی به این موضوع صحه بگذاریم، باید به سراغ هنر سفال برویم که اصلی‌ترین و اولین یافته بشر در مناطق باستانی کشورمان  است. 

پاسخ به اینکه هنر سفال و سرامیک در میان دیگر هنرها تا چه حد مستقل محسوب می‌شود، نیازمند تحلیل است؛ چراکه این هنر تا همین چند سال پیش زیر مجموعه هنرهای دیگر بود. طی چند سال گذشته این هنر به گونه‌ای مستقل تبدیل شده و وجهه هنرمندانه آن بیش از جنبه بازاری آن مورد توجه قرار گرفته است. منظور از جنبه بازاری این هنر، ساخت و ساز گسترده ظروف است تا آنجا که مخاطبان عام این هنر را با این دسته از آثار به یاد می‌آورند.

از سوی دیگر هنر با قدمت سرامیک، زیر مجموعه صنایع دستی هم قرار دارد. اما طی همه این سال‌ها این مسئولان حوزه هنرهای تجسمی بوده‌اند که سرامیک و سفال را به عنوان هنری صرف و با قدمت و مستقل مورد حمایت قرار داده‌اند. نمونه این عملکرد برگزاری دوسالانه سرامیک است. 

دیگر اتفاق مثبتی که باید به آن پرداخت و به نقد و تحلیلش همت گمارد، برگزاری نمایشگاه سالانه انجمن هنرمندان سرامیک ایران است که از یازدهم مهرماه کار خود را در نگارخانه شماره یک فرهنگسرای نیاوران آغاز کرده و تا بیست و پنجم مهرماه برقرار است. این رویداد با نمایش هفتاد و هفت اثر سرامیکی از هفتاد و چهار هنرمند می‌پردازد. 

هیربد همت‌آزاد، دبیر نمایشگاه، ارغوان جابری، دبیر اجرایی و مرضیه تقی‌خانی، نگین خدادادی، دنیا رحیمی، علی اعتبار و علی زمانی، نیز هیأت داوران این نمایشگاه هستند. 

هیربد همت‌آزاد که خود سرامیست است،  در رشته مهندسی ماشین‌های کشاورزی تحصیل کرده و عضو انجمن بین‌المللی سرامیک است. او عضو شورای سیاست‌گذاری و دبیر اجرایی دهمین دوسالانه سفال و سرامیک معاصر ایران بوده و در دوره یازدهم این رویداد نیز، دبیر بوده است. همت‌آزاد همچنین در دور هشتم انجمن هنرمندان سفالگر مدیر عامل و رییس بوده است.

هیربد همت‌آزاد درباره اهمیت هنر سرامیک و لزوم برگزاری سالانه‌ها و دو سالانه‌ها با محوریت سرامیک و سفال با ایلنا گفتگو کرد. 

خودتان از آن دسته افرادی هستید که همواره و توامان در بخش هنری و اجرایی حوزه سفال و سرامیک فعالیت دارید. به طور خاص از کم و کیف فعالیت  انجمن هنرمندان سفالگر بگویید. 

توفیق این را داریم که در قالب انجمن هنرمندان سفال‌گر فضایی را فراهم کنیم که هنرمندان این هنر هشت‌ هزارساله و هنر مادر ایران‌ زمین، بتوانند فعالیت‌های بهتر و بیشتری داشته باشند. روی این موضوع تاکید می‌کنم که سفال هنر مادر ایران‌زمین است و اصلا اغراق نمی‌کنم. 

منظورتان از اینکه سفال را هنر مادر کشورمان  می‌دانید، چیست؟ 

اینکه سفال و سرامیک هنر مادر است، به این معناست که دیگر هنرهای ایران‌ زمین مانند نقاشی، خط و حتی مجسمه‌سازی در قالب و زبان سفال و سرامیک معنا پیدا کرده‌اند و هویت یافته‌اند. هنر سفال و سرامیک، خیلی مجرد و مستقیم با توده مردم ارتباط برقرار می‌کند. این هنر با ارزش است و می‌توانیم بگوییم ارزش مالی و معنوی تنها یک اثر سفالی در موزه از کل نمایشگاه ما و نقاشی‌ها و آثار مدرن و خارجی، بیشتر است. موضوع مهم این است که مردم با همین سفال احساس قرابت می‌کنند. آن‌ها احساس می‌کنند به واسطه هنر سفال حرف هنرمند را می‌فهمند. این هنر برای آن‌ها چنین رسانه‌ای است. 

زمانی که بحث هنر بین‌المللی مطرح می‌شود، مردم و مسئولان هر کشور به سراغ با قدمت‌ترین هنرهای‌شان می‌روند.در میان انبوه هنرها و تنوعی که وجود دارد، آیا سفال و سرامیک ایران در لیست هنرهای مهم دنیا، جایگاهی  دارد؟

واقعیت این است که هر هنر، در اقلیم خودش آن جایگاهی که باید را پیدا می‌کند. می‌خواهم بگویم، خیلی لزومی ندارد بر اساس آن طبقه‌بندی‌های غربی عمل کنیم و مثلا بگوییم این هنر نقاشی با فلان سبک هنر اول است و به فرض سرامیک در دسته صنایع‌دستی قرار می‌گیرد!  ما فرهنگ خودمان را داریم و باید کار خودمان را انجام دهیم و به همین واسطه است که در  ابعاد بزرگتر  و جهانی‌تر دیده خواهیم شد.

حال که از صنایع دستی گفتید این مسئله مطرح می‌شود که ما همواره بر سر اینکه سرامیک، هنری مستقل است یا باید در زیر مجموعه هنرهای تجسمی قرار گیرد، بحث‌های داشته‌ایم. طی این سال‌ها چقدر توانسته‌ایم سفال را به عنوان هنری مستقل (و نه یک صنعت کوچک یا هنری مکمل و وابسته) معرفی کنیم؟ 

من فکر می‌کنم در این قضیه موفق بوده‌ایم. اگر توجه کنید تا پیش از سال ۱۳۹۰، هنر سفال و سرامیک را  یا زیر شاخه هنرهای کاربردی می‌دانستند یا می‌گفتند زیر مجموعه مجسمه است! تلاش‌های زیادی صورت گرفت؛ نه برای آنکه این بستر را صرفا به عنوان رسانه و هنری مستقل معرفی کنیم.

پس به چه دلیل؟

تلاش‌مان برای این بود که یادآوری کنیم سفال و سرامیک در این مملکت هنر مادر است. مجسمه‌سازی ما، حتی معماری ما با این هنر عجین است. نباید اینطور باشد که سعی کنیم سفال و سرامیک را زیر مجموعه هنرهای تجسمی قرار دهیم. تاکید می‌کنم که این هنر هشت‌ هزار سال سابقه قدمت دارد. خودتان می‌دانید که در فرایند باستان‌شناسی‌های صورت گرفته، سفال جایگاهی بسیار بسیار ویژه در شناخت حوزه تمدنی دارد. 

پس به آینده هنر سفال و سرامیک خوش‌بینی هستید.

بله و شاید این هنر در آینده نیز معرفی کننده فرهنگ و دغدغه‌های امروز جامعه ما باشد؛ حداقل، تصور من این است. 

چه مواردی را در رسیدن به اهداف مثمرِ مثمر هنر سرامیک و سفال موثر می‌دانید؟ 

این توفیق را داشته‌ایم که طی چند سال گذشته با برگزاری منظم دو سالانه‌ها و نمایشگاه‌های سالانه این روند را با موفقیت‌های بیشتر ادامه دهیم. لازم می‌دانم موضوع دیگر را به این مبحث اضافه کنم؛ شرایط اقتصادی سخت،  وجود تحریم‌ها و دشواری‌ها و مشکلات و شرایط اجتماعی، مواردی هستند که وجود آن‌ها بر کسی پوشیده نیست. دو سالانه‌ها و نمایشگاه‌ها در چنین فضایی برگزار شده‌اند.  می‌خواهم بگویم برگزاری مستمر رویدادها در احیا و ایجاد شور و نشاط اجتماعی (لااقل در حوزه خودمان)، بسیار بسیار موثر بوده است. شما این روند را از برگزاری دوره یازدهم دوسالانه  در نظر بگیرید.

اتفاقا بین برگزاری دهمین دوره دوسالانه سرامیک ایران تا دوره یازدهم فاصله‌ای چند ساله افتاد.

بله، دروه یازدهم با وقفه‌ای چندساله در اوج کرونا و در اوج افسردگیِ حاصل از کرونا، برگزار شد که کار سختی بود.  و چقدر از نتیجه کار و اتفاقات مثبتی که رخ داد، راضی بودیم. الان هم شرایط خیلی نرمال نیست اما قرار هم نیست در کارگاه یا خانه‌مان بنشینیم و زانوی غم بغل بگیریم و بگوییم نمی‌شود کار کرد و شرایط مناسب نیست و اوضاع سختی داریم. ما می‌توانیم بیایم و کار کنیم و حتی اگر به اندازه یک پله جلو رویم؛ خودش کمک محسوب می‌شود. به این واسطه است که می‌توانیم سازگار و ماندگار باشیم. 

از فعالیت‌های انجمن سرامیک ایران و تاثیر آن بر روند مستمر برگزاری رویدادها و توجه بیشتربه سرامیست‌ها بگویید. 

اینکه می‌گویم شاید یک تصمیم شخصی باشد؛ من به جای اینکه بگویم هنرمندان عرصه سرامیک یا همکاران سرامیست از عبارت خانواده استفاده می‌کنم و می‌گویم خانواده هنر سرامیک. هنرمندان این عرصه همه عضو یک خانواده محسوب می‌شوند؛ حال در این میان ممکن است در یک خانواده اختلاف هم باشد. با همه اینها، مهم این است که ما یک خانواده هستیم. 

به طور واضح هنرمند سرامیست باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد و طی این فعالیت سلوک‌گونه به چه دستاوردهای شخصی و هنری خواهد رسید؟

کلا هنر سرامیک به نوعی است که از سوی هنرمند صبوری بسیار می‌طلبد. این هنر به تلاش هنرمند نیاز دارد. تلاش فیزیکی هنرمند نیز یکی دیگر از مولفه‌هاست. ذهن هنرمند سرامیست باید منسجم و صبور باشد و روی این صبوری تاکید می‌کنم. شاید این مولفه‌ها کمک کند همبستگی بیشتر و بهتری داشته باشیم. به همین دلیل است که جمع هنرمندان سفال‌گر و سرامیست را اعضای یک خانواده می‌دانم.  در همین راستا احساس می‌کنم دغدغه‌ی همبستگیِ میان اعضا و انجمن سرامیک، بیشتر شده است. شاهدیم که اعضا از انجمن حمایت می‌کنند و در همین نمایشگاه اخیر این اتفاق رخ داده است. 

به سراغ نمایشگاه اخیر برویم که به عنوان رویدادی سالانه با عنوان «سازگاری، از قابلیت تا تسلیم» در فرهنگسرای نیاوران پیش روی مخاطبان قرار گرفته است. 

ما این رویداد سالانه را در شرایط دشواری برگزار کردیم و خودتان بهتر از اوضاع مطلع هستید؛ خودتان می‌دانید جنگ دوازده روزه بسیاری از برنامه‌ها را تغییر داد.در همین اوج جنگ اخیر بود که پذیرفتن آثار را شروع کردیم و در همان مقطع ۳۲۴ اثر برای حضور در نمایشگاه ثبت‌نام کردند. این اتفاق برای خودم شگفت‌انگیز بود. باید بگویم بعد از دو سالانه‌ها تا به امروز چنین سابقه‌ای نداشته‌ایم و با چنین استقبالی مواجه نشده بودیم. 

و البته اینکه سرامیک هنر گرانی است. 

بله درست است سرامیک هنری پر خرج است که به بودجه نیاز دارد. با وجود این موضوع میزبان استقبال متقاضیان برای حضور در سالانه، توجه‌برانگیز و خوشحال‌کننده است. 

کمی جزیی‌تر به موضوع بنگریم. در این استقبال گسترده اغلب شرکت‌کنندگان از چه طیفی بوده‌اند؟ 

اتفاقا موضوع دیگری که لازم درباره‌اش توضیح دهم حضور گسترده هنرمندان جوان و نمایشگاه اولی بود. بروز این اتفاق برای ما خبر بسیار خوبی است. این استقبال نشان‌دهنده این است که در آینده پتانسیل‌های خوبی خواهیم داشت. 

کلا در همه هنرها نوعی شکاف بین‌نسلی وجود دارد که محسوس است. به هرحال نسل موسوم به «z» نگرش و جهانبینی خاص خود را دارند، به همین دلیل وجود چنین استقبال‌هایی با ارزش است. 

حداقل در عرصه سرامیک این استقبال بسیار و بسیار، وجود دارد و مایه خرسندی است. 

یکی از مباحث مهم در پرداختن به هنرهای امروزی ابراز خلاقیت و جسارت در جهت حضورهای بین‌الملی و جهانی است. سوال این است که نسل جدید چقدر از این ویژگی جسارت در ابراز خلاقیت و نوآوری، بهره برده‌اند؟ 

این خلاقیتی که از آن صحبت می‌کنید وجود دارد.  من به نسل‌های جدید خوشبین هستم.

منظور این است که هنر سفال چقدر از آن بستر بازاری (ساخت ظرف و ظروف) فاصله گرفته و خلاقانه‌تر شده است. 

هنرمندانی که با آن‌ها مواجه بوده‌ام و در نمایشگاه سالانه فعلی شرکت کرده‌اند، نسبت به زبان سرامیک رویکردهای جدید دارند. به طور مثال خیلی از آثار آنها حجم هستند؛ اما در عین حال مجسمه هم نیستند. این دسته از آثار واجد زبان سرامیک هستند. کلا سرامیک هنری است که تکنیک‌های فوق‌العاده گسترده‌ای را در بر می‌گیرد؛ در خارج از کشور نیز چنین است. اما یک خبر ویژه از نمایشگاه دارم که آن را به شما اعلام می‌کنم. 

آن خبر خوب چیست؟ 

شاید مطلع باشید که آکادمی بین‌المللی سرامیک در سال ۱۹۵۲ ثبت شده است. با این حساب این انجمن، بیش از هفتاد سال است که سابقه فعالیت دارد و خب همین موضوع گویای اعتبار آن است. اطلاعات تکمیلی این آکادمی را که مقر آن در سوییس است، می‌توانید در اینترنت جستجو کنید. این آکادمی را به عنوان نهاد مرجع هنر سرامیک می‌شناسند. حال خبرم این است که این آکادمی بین‌المللی نمایشگاه «سازگاری، از قابلیت تا تسلیم» را به لحاظ فنی و از منظر هنر کهن ایران‌زمین تایید کرده‌اند و لوگوی آن‌ها در پایین پوستر نمایشگاه ثبت شده و قابل مشاهده است.

چرا این تایید و همیاری را مهم می‌دانید؟

موضوعی که به این اتفاق اهمیت می‌بخشد، سرسختی مسئولان آکادمی سوییس در تایید رویدادها و استاندارهاست. یک نمایشگاه باید خیلی استانداردهای بالایی داشته باشد تا توسط آکادمی بین‌المللی سرامیک در سویس، مورد قبول قرار گیرد و آن‌ها بپذیرند و  لوگوی‌شان پایین پوستر قرار گیرد. این حساسیت‌ها بخصوص در زمینه هنر ایران بیشتر است؛ آنهم با مشکلات اقتصادی و ترددی که هنرمندان امروز کشورمان با آن‌ها مواجه هستند. به هر حال هنرمندان ایرانی نسبت به حضور در رویدادهای بین‌المللی با مشکلاتی مواجه هستند و نمی‌توانند به راحتی در دیگر کشورها و در رویدادها و نمایشگاه‌ها حضور یابند. در چنین شرایطی قاعدتا حساسیت‌ها نسبت به هنر کشورمان بیشتر است. 

نحوه ارتباط شما با آکادمی بین‌المللی سرامیک به چه شکل بوده؟ 

ما از سوی انجمن سرامیک کشورمان به آن‌ها درخواست دادیم. آن‌ها نیز درخواست ما را مورد بررسی قرار دادند. در ادامه نیز، ما مدارک و داکیومنت‌های خودمان، همچنین سوابق کاری اساتید  و هنرمندان‌مان را به آن‌ها ارائه دادیم. آکادمی سرامیک در کشور سوییس، شورای عالی دارند و آن‌ها بوده‌اند که درخواست و مدارک ارائه شده توسط ما را مورد بررسی قرار داده‌اند. در نهایت تشخیص‌شان این بود که نمایشگاه از استانداردهای لازم برخوردار است و سپس آن را تایید کردند. ما خبر این اتفاق را در پیج انجمن‌مان نیز منتشر کرده‌ایم. 

کمی درباره نحوه انتخاب آثار توضیح دهید. ترکیب اعضای شورای انتخاب چگونه انتخاب شده و داوری‌ها چند مرحله داشته است؟ 

بله. ما شورای انتخاب آثار داشتیم و ترجیح‌مان این بود که کل اعضا، خودشان از هنرمندان جوان کشورمان باشند. به این واسطه می‌خواستیم این حضور و داوری‌ها تمرینی برای دوره‌های بعدی باشد. انتخاب آثار نیز طی دو مرحله انجام شده است؛ در یک مرحله آثار از روی تصاویر انتخاب شدند. در مرحله دوم یک بار هم ارزیابی‌ها از روی اصل آثار، انجام شده است. در نهایت از میان بیش از سیصد اثر، هفتاد و هفت اثر به نمایشگاه راه یافتند. 

برای آثاری که به نمایشگاه امسال راه نیافتند، برنامه‌ای ندارید؟ 

به این مسئله اذعان دارم که همواره ممکن است داوری‌ها، عاری از خطا نباشند. تلاش‌مان این است با ایجاد فرصت‌های دیگر در سال‌های آتی به این دسته از هنرمندان هم بپردازیم. انشالله خدا در این زمینه به ما توفیق دهد که با آن‌ها همراه باشیم.

آیا در نمایشگاه  «سازگاری؛ از قابلیت تا تسلیم» به دلیل رویکرد جوان‌گرایانه‌تان، از وجود استادان و  پیشکسوتان بهره نبرده‌اید؟

ما همواره به استادان و پیشکسوتان احترام می‌گذاریم و به همین دلیل یازده نفر از آن‌ها را به نمایشگاه امسال دعوت کردم. این اتفاق در جوانان ایجاد انگیزه خواهد کرد؛ در عین حال احترام این بزرگان را نیز حفظ کرده‌ایم. اما با همه اینها تمرکز و سرمایه‌گذاری ما روی جوانان است. 

کمی درباره انتخاب عنوان «سازگاری، از قابلیت تا تسلیم» بگویید. گویی در هر دوره از این نمایشگاه سالانه،  یک موضوع را محوریت قرار می‌دهید. 

بله این عنوان گویای این است که سرامیک در حوزه‌های زیستی، تکاملی، انسان‌شناسی، جامعه‌شناسی و حتی اقتصاد، وجوه مختلفی دارد. باید بدون تعصب بگویم ایران تنها تمدن پیوسته‌ی ماندگار دنیاست. سرامیک در طول تاریخ فراز و فرودهای بسیاری را تجربه کرده و جز با این قابلیتی که دارد نمی‌توانست دوام بیاورد. این یعنی قدرت سازگاری. به طور مثال مغول‌ها آمدند و ایران را تسخیر کردند اما در فرهنگ ایران حل شدند. این، آن‌ها بودند که اصطلاحا و به زبان عامیانه،   ایرانیزه شدند. 

آیا نمایشگاه بخش فروش هم دارد؟ 

راستش خیلی در زمینه فروش متخصص نیستم،  اما واقعا دعا می‌کنم کسانی که می‌توانند در این زمینه به ما کمک کنند جلو بیایند تا به این واسطه بچه‌هایی که در این شرایط سخت هزینه کرده‌اند، مورد حمایت قرار گیرند.

آیا ناگفته‌ای باقی مانده است؟

از شما بابت این گفتگو و توجه‌تان به هنر با اهمیت  سفال و سرامیک، کمال تشکر را دارم.