بررسی ابعاد مقاومت دینی مردم تهران در جنگ دوازده روزه رژیم صهیونیستی
نتایج تازه‌ترین پژوهش مرکز مطالعات فرهنگی تیام نشان می‌دهد جامعه تهران در بحران جنگ دوازده‌روزه رژیم صهیونیستی، به‌جای فرسایش روانی و اجتماعی، نوعی ایمان جمعی فعال از خود بروز داده است؛ ایمانی که به بازتولید همبستگی ملی و تقویت هویت دینی ایرانیان انجامیده است.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه‌السلام، مرکز مطالعات فرهنگی تیام در تازه‌ترین پژوهش خود با عنوان «سنجش مقاومت دینی مردم تهران در برابر جنگ دوازده‌روزه رژیم صهیونیستی»، به بررسی پایداری اعتقادی، انسجام اجتماعی و بصیرت سیاسی مردم پایتخت در مواجهه با حمله ترکیبی نظامی و رسانه‌ای رژیم صهیونیستی پرداخته است.
حبیب‌الله اسداللهی، مدیر مرکز مطالعات فرهنگی تیام، گفت: هدف اصلی این پژوهش، سنجش میزان پایداری اعتقادی، انسجام رفتاری، بصیرت سیاسی، پایبندی اجتماعی به مرجعیت دینی و توان حفظ و بازسازی فرهنگ دینی در شرایط بحرانی است؛ به‌گونه‌ای که بتوان نقش ایمان دینی را در حفظ ثبات ملی و حمایت روانی از جبهه مقاومت تبیین کرد.
وی افزود: این تحقیق در مهرماه امسال، یعنی سه ماه پس از پایان جنگ، انجام شده تا واکنش‌های مردم در وضعیتی سنجیده شود که هیجانات جنگ فروکش کرده و جامعه به حالت روانی عادی بازگشته است. انتخاب این بازه زمانی از آن رو اهمیت دارد که در فضای پسا‌بحران، اثرگذاری ایمان دینی و انسجام اجتماعی بدون واسطه شور احساسی نمایان می‌شود؛ ضمن آنکه در همین دوره، مشکلات اقتصادی از جمله تورم تشدید یافته و امکان ارزیابی واقع‌بینانه‌تر پایداری دینی و فرهنگی مردم در برابر فشارهای مضاعف فراهم شده است.
مدیر مرکز مطالعات فرهنگی تیام اظهار داشت: پژوهش با روش پیمایش انجام شده است؛ روشی که به پژوهشگر امکان می‌دهد نگرش‌ها و باورهای دینی را از سطح جامعه آماری به‌شکل کمی و قابل تعمیم ارزیابی کند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه‌ای علمی بر پایه دیدگاه‌های رهبر انقلاب درباره مفهوم «مقاومت مؤمنانه» بوده است؛ پرسشنامه‌ای که چهار بُعد اصلی اعتقادی ـ معنوی، ولایت‌پذیری، سیاسی ـ اجتماعی و فردی ـ اخلاقی را دربر می‌گیرد. اعتبار صوری و محتوایی آن پس از ارزیابی ده متخصص حوزه فرهنگ، سیاست و جامعه تأیید شده و میزان پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ ۰.۹۳۷، نشان از انسجام آماری بسیار بالای سؤالات دارد.
وی خاطرنشان کرد: جامعه آماری طرح، شهروندان بالای ۱۵ سال در ۲۲ منطقه تهران را شامل می‌شود. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران و خطای معیار ۰.۰۳۲ محاسبه و برای اطمینان بیشتر از ۹۹۶ نفر به ۱۰۰۰ نفر افزایش داده شد. نمونه‌گیری به روش خوشه‌ای ـ تصادفی چندمرحله‌ای انجام گرفت تا نمای متوازن اجتماعی و فرهنگی مناطق حفظ شود. مصاحبه‌ها به صورت حضوری، در مهرماه 1404، در بازه‌های زمانی متنوع طول روز، در مکان‌های پر رفت و آمد، توسط افراد زبده انجام شده است.
اسداللهی افزود: نتایج پیمایش، فاصله چشم‌گیری میان «تصویر رسانه‌ای مردم تهران» و «واقعیت آماری رفتار دینی آنان» نشان داد. داده‌ها حاکی از آن است که در ابعاد مقاومت دینی، سطوح بالایی از خودانگاره دینی و حس مسئولیت اجتماعی وجود دارد. به بیان ساده‌تر، مردم خود را نه شهروندانی منفعل، بلکه مؤمنانی کنشگر در برابر ظلم و استکبار می‌دانند.
وی اظهار داشت: یافته‌های پژوهش تصویری متفاوت از جامعه تهران ارائه می‌دهد. برخلاف برخی تحلیل‌ها، نتایج نشان می‌دهد جامعه در لحظه بحران دچار تحول معنایی شده و نوعی ایمان جمعی فعال در میان شهروندان شکل گرفته است.
اسداللهی تصریح کرد: پژوهشگران تیام این رفتار جمعی را تجلی پدیده‌ای می‌دانند که پیش‌تر در بطن جامعه دینی ایران وجود داشته، اما اکنون به‌صورت آشکار ظهور یافته و در قالب مفهوم «ایمان در میدان کنش» روایت می‌شود؛ مفهومی که میان باور ذهنی و عمل اجتماعی پلی برقرار می‌سازد. در این مدل، مقاومت نه صرفاً تصمیم سیاسی، بلکه ساحت معرفتی و تربیتی ایمان است که در لحظه خطر فعال می‌شود.
وی یادآور شد: داده‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد دین‌داری مردم تهران در بطن بحران، از سطح مناسک فردی فراتر رفته و به کنش‌های جمعی همچون کمک‌رسانی، حضور رسانه‌ای و دفاع از ارزش‌ها تبدیل شده است.
مدیر مرکز مطالعات فرهنگی تیام اظهار داشت: بر اساس گزارش نهایی، جنگ دوازده‌روزه خردادماه به تقویت هویت دینی و ملی انجامید. تیام تأکید می‌کند جامعه ایرانی دارای سازوکار درونی برای بازتولید معنا و همبستگی است؛ سازوکاری که در سه سطح عمل می‌کند:
۱. ترمیم اتحاد اجتماعی
۲. احیای کرامت جمعی
۳. بازتعریف پیوند ملی ـ دینی
اسداللهی گفت: به باور پژوهشگران تیام، این ساختار درونی سبب شده ایران بتواند در برابر جنگ شناختی دشمن ایستادگی کند و ایمان را به‌مثابه نیروی معنابخش اجتماعی ظاهر سازد.
وی با تأکید بر اینکه بازنگری در شیوه‌های سنجش دین‌داری در ایران ضروری است، تصریح کرد: بر اساس یافته‌های این پژوهش، لازم است شاخص‌هایی تازه با محورهای «ایمان مقاومتی»، «مسئولیت الهی» و «وفاداری به عهد معنوی جامعه» طراحی و به کار گرفته شود. چنین شاخص‌هایی می‌توانند به سیاست‌گذاران فرهنگی کمک کنند تا لایه‌های واقعی ایمان و مقاومت اجتماعی ایرانیان را به‌درستی بشناسند؛ لایه‌هایی که در روزهای بحران فعال‌تر و آشکارتر می‌شوند و در زندگی روزمره، اگرچه کمتر دیده می‌شوند، اما به‌صورت مستمر نقش بنیادین خود را در حفظ انسجام ملی و المان‌های فرهنگی جامعه ایفا می‌کنند.
شایان ذکر است، مرکز مطالعات فرهنگی تیام از مهرماه ۱۴۰۱ با هدف رصد فرهنگی کشور آغاز به کار کرده است. محور اساسی فعالیت‌های آن، مطالعات سنجش دین‌داری در بستر مطالعات فرهنگی است. در راستای دستیابی به این هدف، این مرکز مجموعه‌ای از پروژه‌های پژوهشی و راهبردی را اجرا کرده است؛ از جمله:
1. شاخص‌های دین‌داری از منظر امام و رهبر انقلاب (آبان ۱۴۰۱)
2. گونه‌شناسی معترضان بازداشت‌شده در حوادث سال ۱۴۰۱؛ گفت‌وگو با ۷۰ نفر (دی‌ماه ۱۴۰۱)
3. بررسی دین‌داری بانوان بدحجاب در تهران با نمونه ۱۰۳۳ نفری (بهمن ۱۴۰۱)
4. تحلیل انگیزه‌های فردی، اجتماعی و سیاسی بانوان بی‌حجاب در تهران با نمونه ۹۹۲ نفری (خرداد ۱۴۰۲)
5. تحلیل تصویر روحانیت در نگاه کنشگران انقلابی (مرداد ۱۴۰۲)
6. گونه‌شناسی بانوان محجبه تهران و ابعاد کنش‌گری سیاسی و فرهنگی آنان (اردیبهشت ۱۴۰۳)
7. بررسی نوع دین‌داری اصناف متفاوت مانند اسنپی‌ها، آرایشگران، تعمیرکاران، نانواها و … (۱۴۰۳ و ۱۴۰۴)
8. تحلیل روایی خط مشی حجاب در ایران (خرداد ۱۴۰۴)
9. پدیدارشناسی ارتباط روحانیت و مردم در ایران معاصر (مطالعه موردی: شهر تهران) (شهریور ۱۴۰۴)
به‌طور کلی، این مرکز در مسیر تحول مطالعات دین‌داری، ضمن تمرکز بر ساحت‌های اجتماعی و فرهنگی، زمینه فهم عمیق و راهبردی از وضعیت دین‌داری در ایران معاصر را فراهم ساخته است.
