آغاز عصری نو در تعامل پژوهشگران با متون تفسیری

به گزارش ایلنا، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) در دیدار با آیت الله العظمی مکارم شیرازی که به مناسبت رونمایی از «سامانه گفت وگو با تفاسیر قرآن» برگزار شد، طی سخنانی اظهار کرد: استفاده مستند از هوش مصنوعی در تفسیر قرآن، گامی راهبردی در صیانت از میراث علمی و مقابله با تحریف‌های فکری در عصر جدید است.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه راه‌اندازی سامانه هوشمند گفت‌وگو با تفاسیر قرآن کریم، نقطه‌ای تاریخی در مسیر هوشمندسازی علوم قرآنی است، افزود: این پروژه در امتداد بیش از سه دهه تلاش مرکز نور برای ارائه خدمات فناورانه به تفسیر پژوهان حوزه علمیه و سایر علاقه‌مندان انجام شده است. مرکز نور پس از ۳۶ سال فعالیت علمی در عرصه نرم‌افزارهای اسلامی و قرآنی، وظیفه دارد در دوره پیدایش هوش مصنوعی مولد، ابزارهایی تولید کند که در خدمت قرآن کریم و معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام باشد و از مرجعیت علمی حوزه در این دوره صیانت کند.

پاسخی مستند در برابر مشکلات محتوایی ناشی از نقص‌ها یا سوگیری‌های چت‌بات‌ها

حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهرامی با اشاره به ضرورت طراحی ابزارهای هوشمند بومی، اظهار کرد: ابزارهای هوش مصنوعی اگر بدون بهره‌گیری از مبانی وحی و معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام به کار گرفته شود، ممکن است مفاهیم قرآن را در چارچوب مبانی غلط غربی تحلیل کند، ازاین‌رو هوشمندسازی علوم اسلامی باید در میدان دفاع فرهنگی و معرفتی به کار گرفته شود.

وی تأکید کرد: ابزارهای عمومی گفتگوی هوشمند که عمدتاً توسط کشورهای غیرمسلمان تولید شده و توسعه می‌یابند از خطر سوگیری در تفسیر قرآن مصون نیستند و علی‌رغم این مشکلات در حال تلاش برای کسب مرجعیت در جهان اسلام و در میان جوامع اسلامی هستند. به همین دلیل مرکز نور امروز بر آن شد که ابزارهای هوشمند دینی را برای دفاع علمی از قرآن و فراهم‌کردن دسترسی به تفسیر صحیح مبتنی بر میراث تفسیری جهان اسلام طراحی کند.

معرفی سامانه‌ها؛ از گفت‌وگو با احادیث تا گفت‌وگو با تفاسیر

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی درباره جزئیات طرح گفت: در گام نخست، سامانه «گفت‌وگو با احادیث» را توسعه دادیم که به کاربر اجازه می‌دهد با ارائه پرسش خود به سامانه، احادیث مرتبط را به‌صورت مستند و تحلیلی دریافت کند. اما گام تازه ما، سامانه هوشمند گفت‌وگو با تفاسیر قرآن کریم است که پاسخ‌ها را از متن تفاسیر استخراج، تحلیل و ارائه می‌کند.

وی ادامه داد: این سامانه بر پایه بیش از ۴۰۰ دوره تفسیر قرآن کریم طراحی شده که میراث جامعی از تفاسیر تولید شده در چهارده‌قرن در جهان اسلام است و حدود یک میلیون صفحه تفسیر در آن بارگذاری شده است. پاسخ‌ها بند به بند به‌صورت مستند به تفاسیر، با ذکر جلد و صفحه دقیق ارائه می‌شود و تصویر همان صفحه از کتاب برای صحت‌سنجی پژوهشگر نمایش داده می‌شود.

دقت در ارجاع و وفاداری به متن اصلی تفاسیر

حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهرامی در توضیح ویژگی اصلی سامانه ابراز کرد: این ابزار خارج از محدوده متون تفسیری هیچ جمله یا تحلیلی تولید نمی‌کند؛ یعنی پاسخ‌ها همان‌اند که در تفاسیر آمده‌اند. هدف ما، عرضه پاسخ مستند و قابل‌اعتماد بر اساس متن تفاسیر است.

چشم‌انداز آینده؛ دستیار جامع علوم اسلامی

وی در ادامه این مراسم، آینده تحقیقات را چنین ترسیم کرد و افزود: دستیارهای گفت‌وگو در سایر رشته‌های علوم اسلامی از قبیل اصول، فقه و رجال در حال تولید است و امید ما این است که در مرحله بعد، این سامانه به سمت یکپارچه شدن و در نهایت تولید "دستیار جامع علوم اسلامی" حرکت کند؛ ابزاری که بتواند تمامی شاخه‌های علوم دینی از تفسیر و حدیث تا فقه و تاریخ را در قالب یک هوش مصنوعی جامع و مستند به متون معتبر، در اختیار علما و پژوهشگران و همچنین عموم علاقه‌مندان قرار دهد.

فصل جدید پیش روی پژوهش‌های دینی

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی گفت: هوش مصنوعی مفسر قرآن باید پاسخ‌های خود را از منظر مبانی اسلامی و مبتنی بر معارف اهل‌بیت علیهم‌السلام ارائه کند. اگر این ویژگی حفظ شود، علوم اسلامی در فضای هوشمند جهانی همچنان مرجع و الهام‌بخش خواهند بود.

وی اظهار داشت: مرکز نور متعهد است تا با شفافیت و دقت علمی، الگویی بسازد که پژوهشگر وقتی پرسشی می‌پرسد، مطمئن باشد پاسخ را مبتنی بر مبانی و منابع معتبر اسلامی دریافت می‌کند، نه از حدس ماشینی مبتنی بر داده‌های عمومی و پر خطا.

در پایان مراسم، حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهرامی ضمن تشکر از حمایت‌های مراجع معظم تقلید و حوزه علمیه، راه‌اندازی این سامانه را آغاز فصل جدیدی در پژوهش‌های دینی دانست.