فرازی در گفت‌وگو با ایلنا:
دنیا و غرب آسیا وارد فاز جدیدی از روابط شده‌اند/ جسارت دیپلماتیک داشته باشیم
یک دیپلمات پیشین کشورمان با تاکید بر اینکه جسارت دیپلماتیک به معنای این نیست که در هر معرکه‌ای بدون مطالعه وارد شویم یا اینکه منفعل باشیم و سپس ببینیم چه اتفاقی می‌افتد و بر اساس آن خود را به‌روز کنیم. جسارت دیپلماتیک یعنی اینکه وزارت خارجه و دست‌اندرکاران سیاست خارجی و سیاست‌گذاران ما در امر سیاست خارجی تحولات جدید را درک کنند و بفهمند که دنیا به‌طور کلی و غرب آسیا به‌طور خاص وارد فاز جدیدی از روابط شده است و ما باید متناسب با این روابط جدید که در منطقه و سطح جهان شکل می‌گیرد، نقش داشته باشیم.
علی‌اکبر فرازی سفیر سابق ایران در رومانی، مجارستان و قبرس در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در رابطه با لزوم بازنگری در سیاست‌گذاری‌های خارجی ایران که اخیرا ۷۸ تن از پیشکسوتان عرصه دیپلماسی طی بیانیه‌ای بر آن تاکید داشتند، تصریح کرد: بیانیه‌ای که هفتاد و هشت نفر از سفرای قبلی جمهوری اسلامی ایران تهیه و امضا کردند، حاوی نکات برجسته‌ای است که امیدواریم مورد توجه کارگزاران و مجریان سیاست خارجی قرار گیرد. این بیانیه در حقیقت، بیش از دو هزار و پانصد سال سال تجربه را در خود نهفته دارد. وقتی شما هفتاد و هشت نفر را ضربدر چهل کنید، متوجه می‌شوید که چه تجربه عظیمی به لحاظ عملگرایی می‌تواند پشت این بیانیه باشد که مسئولین و مجریان بتوانند از آن بهره‌برداری کنند.
سیاست خارجی ما در دوره جدید باید جسارت دیپلماتیک داشته باشد
وی ادامه داد: این بیانیه سعی کرده که واقع‌بینانه به مسائل نگاه کند و از به کار بردن عبارات و جملاتی که چندپهلو هستند، خودداری کند. همچنین، این بیانیه تغییراتی که در سطح منطقه و جهانی در حال رخ دادن است را مدنظر قرار داده است. بیانیه به هیچ وجه منظورش این نیست که ما سیاست خارجی خود را از اصول نادیده بگیریم، بلکه اصول اولیه سیاست خارجی را مدنظر دارد، اما به‌طور قطع هشدار می‌دهد که سیاست خارجی ما در دوره جدید باید جسارت دیپلماتیک داشته باشد.
دنیا و غرب آسیا وارد فاز جدیدی از روابط شده است
این کارشناس ارشد سیاست خارجی ایران با تاکید بر اینکه جسارت دیپلماتیک به معنای این نیست که در هر معرکه‌ای بدون مطالعه وارد شویم یا اینکه منفعل باشیم و سپس ببینیم چه اتفاقی می‌افتد و بر اساس آن خود را به‌روز کنیم، اظهار کرد: ما معتقدیم که جسارت دیپلماتیک یعنی اینکه وزارت خارجه و دست‌اندرکاران سیاست خارجی و سیاست‌گذاران ما در امر سیاست خارجی تحولات جدید را درک کنند و بفهمند که دنیا به‌طور کلی و غرب آسیا به‌طور خاص وارد فاز جدیدی از روابط شده است و ما باید متناسب با این روابط جدید که در منطقه و سطح جهان شکل می‌گیرد، نقش داشته باشیم.
در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، نباید صداهای مختلف به گوش برسد
فرازی با بیان اینکه حرف اصلی این است که ما سلبی برخورد نکنیم. سیاست خارجی باید ایجابی باشد، عنوان کرد: باید برای سیاست خارجی طرح وجود داشته باشد و بنیانش بر استراتژی‌های مشخصی استوار شود که این کار ابزاری لازم دارد. اولین ابزار در سیاست خارجی این است که مجریان سیاست خارجی و صدای سیاست خارجی واحد باشند. یعنی اینکه وقتی استراتژی تدوین می‌شود برای تأثیرگذاری در مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی، نباید صداهای مختلف و نظرات متنوع به گوش برسد.
دیگران نباید دست وزارت خارجه را ببندند
وی اضافه کرد: این البته به معنای این نیست که احزاب و گروه‌ها و دیگران حق اظهار نظر نداشته باشند. طبیعتاً در همه کشورها، همه گروه‌ها این حق را دارند که نظرشان را بیان کنند. اما وقتی پای اجرا در میان است، دیگران نباید دست وزارت خارجه را ببندند. وزارت خارجه باید در سیاست‌گذاری، اجرا و سخنگویی نقش داشته باشد و سخنگویی سیاست خارجی باید واحد باشد و تنها در اختیار وزارت خارجه قرار گیرد. از این گذشته، وزارت خارجه باید با توجه به تحولات صورت گرفته، وارد عرصه شود.
باید ایجابی عمل کنیم
این دیپلمات با تجربه کشورمان با اشاره به این نکته که وزارت خارجه اولاً باید بپذیرد که تغییر پارادایم لازم است، چرا که ما وارد فضای جدیدی شده‌ایم. دوم اینکه باید طرح‌های استراتژیک ارائه دهد که بر اساس آن عمل کند و سوم اینکه ایجابی عمل کند، نه سلبی و طرح‌هایی ارائه دهد که بتواند بر اساس آن مانور دهد و میدان بازی را تغییر دهد. جسارت دیپلماتیک به معنای این است که ما ننشینیم تا گفت‌وگوها و پخت‌وپزهای با دیگران انجام شود و سپس تصمیم بگیریم که چه کاری باید انجام دهیم. بلکه باید ایجابی عمل کنیم.
فرازی افزود: به عبارتی، همان‌طور که جناب ظریف اشاره کردند، شما یا در میز مذاکره هستید یا روی میز مذاکره، یعنی موضوع مذاکره هستید. بنابراین، کاری که ما باید در این تغییر پارادایم انجام دهیم این است که خودمان با توجه به شرایط جدید، نقش خود را به‌طور ایجابی تعریف کنیم و جلو برویم. این چیزی است که بیانیه هفتاد و هشت نفر بیشتر از هر چیزی بر آن تأکید دارد. نباید اجازه دهیم که دیگران تصمیمات را بگیرند و ما بعد از اجرایی شدن تصمیمات دیگران، به دنبال راهکارهای سلبی برویم.
بنیان‌های منطقه دچار تغییر و تحول شده‌اند
سفیر سابق ایران در رومانی در پاسخ به این سوال که در این تغییر پارادایم مدنظر شما روابط ایران در سطح منطقه و فرامنطقه چگونه خواهد بود، گفت: واقعیت این است که در منطقه اتفاقاتی در حال رخ دادن است که ما چه بخواهیم و چه نخواهیم روی منافع ما تأثیرگذار خواهد بود. بنیان‌هایی که قبلاً داشتیم، دچار تغییر و تحول شده‌اند؛ چه در لبنان، چه در سوریه و چه در جاهای دیگر. این تغییرات در این مناطق رخ داده و ما باید متناسب با آن رفتار کنیم.
پایبندی به شعارهای قبلی لزوماً به معنای انقلابی بودن نیست
وی با طرح این پرسش که برای حفظ منافع‌مان چه کاری می‌توانیم انجام دهیم، تصریح کرد: به نظر من، پایبندی به شعارهای قبلی لزوماً به معنای انقلابی بودن نیست، بلکه باید شعارهای قبلی را متناسب با اکنون، روزآمد کرد و اجرای استراتژی‌های جدید به معنای انقلابی بودن است. انقلابی بودن به معنای این نیست که سلبی برخورد کنیم، بلکه به معنای این است که با توجه به پذیرش اتفاقات جدید، نقش جدیدی برای خود بازتعریف کنیم.
فرازی عنوان کرد: به عنوان مثال، سازمان اکو سازمانی بود که ایران در ایجاد آن نقش داشت و بعد از پیوستن کشورهای جدید، ایران نقش بارز و محوری در این سازمان ایفا کرد. اما اگر ما اجازه دهیم دیگران، سازمان‌ها و گروه‌های جدیدی تأسیس کنند و ما صرفاً نظاره‌گر باشیم که کجا باید وارد شویم، این یعنی دیگران برای ما پخت و پز کرده‌اند. واقعیت‌های امروز منطقه به ما دیکته می‌کند که با توجه به اتفاقات جدید، باید جلو برویم. .
کمک به لبنان لزوما معنای سابق را ندارد
این تحلیل‌گر مسائل بین الملل با تاکید بر اینکه لبنان اکنون صحنه‌ای است که حفظ شیعیان لبنان و موقعیت آن‌ها برای ایران اهمیت دارد، اظهار کرد: اهمیت این موضوع لزوماً به معنای این نیست که با همان روش‌های قبلی به جلو برویم. اگر اکنون به شیعیانی که در لبنان در پارلمان و دیگر نهادها سهمی دارند، کمک کنیم، این کمک نباید به معنای از دست دادن منافع خودشان باشد، بلکه باید به گونه‌ای باشد که منافع شیعیان را در نظر بگیرد. زیرا لبنان سرزمینی است که همه اقوام و گروه‌ها در آن سهمی در تشکیل پارلمان و دولت دارند و ما باید کمک کنیم که موضع شیعیان لبنان تضعیف نشود.
اگر مستقیما از شیعیان لبنان حمایت کنیم، بهانه دست دشمن می دهیم
وی بیان کرد: ما باید شیعیان لبنان را در قالب کشور لبنان تعریف کنیم و درک کنیم که شیعیان سهمی نسبت به دیگران دارند و این سهم باید مورد توجه قرار گیرد. نه تمامی سهم متعلق به شیعیان است و نه تمامی سهم متعلق به سنی‌ها یا دیگر گروه‌هاست، بلکه هر کدام از آن‌ها سهم خود را دارند. اگر ما به‌طور مستقیم وارد عمل شویم، این بهترین بهانه را به دست دشمنان می‌دهد که نیروهای شیعه لبنانی را وابسته به ما تعریف کنند و آن‌ها را در محیط لبنان محدود کنند. اما اگر ما حمایت‌های معنوی خود را انجام دهیم و در جهت تقویت شیعه عمل کنیم، نه در جهت تقابل با دیگر گروه‌ها، این باعث می‌شود که شیعیان بتوانند در کنار سایر گروه‌ها نقش خود را ایفا کنند.
سفیر پیشین ایران در مجارستان در خصوص نحوه تغییرات سیاست خارجی ایران در رابطه با غرب گفت: غربی‌ها و به‌ویژه آمریکایی‌ها در چند دهه گذشته تلاش کرده‌اند نقش ایران را به‌عنوان یک نقش مخرب تبلیغ کنند. ما باید نشان دهیم که حضور ما در هر جا به‌عنوان تخریب نبوده، بلکه به‌عنوان کمک بوده است. اگر ما تحولات باکو و ارمنستان را به‌موقع رصد می‌کردیم، هیچ‌گاه ناتو و آمریکا از آن سوی دنیا به اینجا نمی‌آمدند. اکنون که آن‌ها آمده‌اند، باید نقش ایجابی داشته باشیم.
مرزهای ما نباید تغییر کند
وی افزود: باید بفهمیم و بپذیریم که این اتفاق در حال وقوع است و ما باید منافع خود را حفظ کنیم. منافع ما این است که دالان زنگزور یا هر نام دیگری که می‌خواهند بر آن بگذارند، اگر در کشور خودشان یا هر کشور دیگری اجرا شود به ما مربوط نیست. آنچه به ما مربوط می‌شود این است که مرزهای ما نباید تغییر کند. ما باید این را با زبان دیپلماسی و از طریق رفت‌وآمدهای دیپلماتیک به دیگران تفهیم کنیم.
منافع ملی ما زمانی تعریف می‌شود که منافع خود را در جمع با دیگران تعریف کنیم
این کارشناس ارشد سیاست خارجی درباره نحوه عملکرد دستگاه دیپلماسی ایران اذعان داشت: صرفاً رفت‌وآمدهای دیپلماتیک کافی نیست. اقداماتی که ما انجام می‌دهیم کار خوبی است، اما کافی نیست. من معتقدم منافع ملی ما زمانی تامین می‌شود که منافع خود را در جمع و در گروه با دیگران تعریف کنیم. یعنی اگر شما در یک گروهی عضویت داشته باشید، باید همه طرف‌ها متقاعد شوند که هر کسی بخشی از منفعت را دارد و منفعت کلی در این است که آن منطقه آرام باشد. به نظر من، ما نقش ایجابی خود را به‌خوبی در این زمینه ایفا کردیم.
خطوط قرمز ما این است که مرزهای‌مان تغییر نکند
فرازی در خصوص درگیری‌ها مرزی اخیر با کشورهای قفقاز جنوبی و احتمال احداث مسیر سیونیک عنوان کرد: حتما ما باید باب همکاری را با ارمنستان و باکو باز کنیم و خطوط قرمز خود را مشخص کنیم. خطوط قرمز ما این است که مرزهای‌مان تغییر نکند. بنابراین، اگر مرزهای ما تغییر نکند و راهی پیدا شود که منافع خود را در ارتباط با همسایگان‌مان داشته باشیم، در حقیقت مشکلی ایجاد نمی‌شود.
وی خاطرنشان کرد: مشکل زمانی ایجاد می‌شود که دیگران بخواهند این منفعت و این راه عبور ما را ببندند. اگر راه عبور ما بسته نشود و اگر مرزهای ما تغییر نکند، هر کشوری می‌تواند با کشور دیگری هر نوع ارتباطی داشته باشد و این برای ما محل اعرابی ندارد که بخواهیم در آنجا بازدارندگی ایجاد کنیم. ما می‌توانیم همکاری کنیم، اما همکاری‌های ما زمانی معنا پیدا می‌کند که در قالب همکاری‌های چندجانبه و با در نظر داشتن منافع سایر بازیگران باشد.
دلبستن به حقوق بین‌الملل اگر کارایی داشت، اکنون این همه جنایت در غزه اتفاق نمی‌افتاد
این تحلیل‌گر سیاست بین‌الملل در رابطه با احتمال فعال شدن مکانیرم ماشه و تبعات آن برای ایران گفت: ظاهراً زمان به سرعت در حال سپری شدن است. چیزی که گروه‌های سیاسی و برخی از کارشناسان در وزارت خارجه یا در بیرون به آن استناد می‌کنند و شخص وزیر خارجه هم در تلویزیون به آن اشاره کرده، بحث حقوقی مسئله است. به لحاظ حقوقی معتقدند که چون اروپایی‌ها در برجام نقشی نداشتند، بنابراین اکنون نمی‌توانند اسنپ بک را فعال کنند. دلبستن به حقوق بین‌الملل اگر کارایی داشت، اکنون این همه جنایت در غزه اتفاق نمی‌افتاد. نتانیاهو به‌عنوان جنایتکار جنگی محکوم شده است، اما می‌بینید که هنوز جنایت می‌کند و هر روز اتفاقاتی در غزه می‌افتد که دیدن آن دل هر انسانی را به درد می‌آورد.
افرازی تشریح کرد: حرف من این است که آقایان کارشناسان محترم بین‌الملل، یادتان باشد که حقوق بین‌الملل و اتکا به آن بسیار خوب است، اما در جایی که شما این المان قدرت را به کار بگیرید. اعمال قدرت در روابط سیاسی یعنی اینکه رابطه‌تان را با طرف‌های اروپایی به‌گونه‌ای تنظیم کنید که طرف‌های اروپایی سودشان در رابطه مستمر با ایران باشد. اگر شما رابطه را تضعیف کنید یا از جانب آن‌ها تضعیف شود و این تضعیف را بیشتر دامن بزنید، نمی‌توانید به کارایی حقوق بین‌الملل در ارتباط با اسنپ بک دلخوش باشید. امیدوارم که اسنپ بک فعال نشود و ایران مذاکرات مستقیم خود را با اروپا و آمریکا به سرعت شروع کند تا ان‌شاءالله به دستاوردهای مثبتی برسیم.
هنوز وزارت خارجه برای بسیاری از پست‌های مهم متکی به نیروهای بیرونی است
این دیپلمات بازنشسته عنوان کرد: ما معتقدیم وزارت خارجه باید بهتر و قوی‌تر از گذشته عمل کند. بسیار مایه تأسف است برای ما که بازنشسته شده‌ایم و از بیرون به تحولات درون وزارت خارجه نگاه می‌کنیم و می‌بینیم هنوز هم وزارت خارجه برای بسیاری از پست‌ها از جمله معاونین، مدیران کل و حتی سفرا در کشورهای مهم متکی به نیروهای بیرونی است. در حالی که وزارت خارجه خودش دانشکده‌ای دارد و دانشکده قوی هم دارد و باید نیروهای قوی تربیت می‌کرد.
وی تاکید کرد: وزارت خارجه باید در سال‌های گذشته نیروهای خود را تربیت می‌کرد تا نیازی به آوردن معاون کنسولی یا معاون اداری مالی یا بسیاری از سفرا و مدیران کل از بیرون نداشته باشد. این کارها تخصصی نیستند که ما نیاز داشته باشیم از بیرون به وزارت خارجه تزریق شوند. وزارت خارجه باید به سرعت به بحث آموزش و بکارگیری نیروهای خود بپردازد. نمی‌شود که شما نیرویی از بیرون بیاورید و بفرستید به کشوری که برای ما مهم است، در حالی که آن نیرو الفبای اولیه سیاست خارجی را نمی‌داند. این واقعاً مایه تأسف است.
فرازی با بیان اینکه وزارت خارجه باید از نیروهای کاردان خود استفاده کند، تصریح کرد: همین آقای عراقچی اکنون وزیر خارجه است، فارغ‌التحصیل دانشکده وزارت خارجه بوده است. بنابراین، وزارت خارجه این ظرفیت را دارد که متکی بر نیروهایی باشد که خودش ساخته و آموزش داده است. نباید در تعارفات با گروه‌ها و جناح‌های سیاسی بیفتد که به هر کسی سهمی در داخل وزارت خارجه داده شود. سهم دادن در وزارت خارجه برای دیپلماسی ما سم مهلک است.
