ایبوگا: آیین شمنیسم یا داروی معجزه‌آسای ممنوعه؟ نبرد علم با سنت در ترک اعتیاد

مقدمه: از آیین کهن تا کلینیک مدرن

در سنت شمنیستی مردمان بومی، مانند قوم فانگ در گابون، ایبوگا سنگ بنای مراسم "بویتی" است. این گیاه به عنوان یک "روان‌گردان الهی" در نظر گرفته می‌شود که با ایجاد یک "سفر" روحانی عمیق و رویارویی با اجداد، به تزکیه روح، درمان بیماری‌های روان‌تنی و آغاز گذارهای زندگی کمک می‌کند. در چند دهه اخیر، مشاهده شده که افرادی که پس از شرکت در این آیین، وابستگی شدید به مواد (به ویژه opioids و کوکائین) داشتند، علائم ترک اعتیاد را به سرعت پشت سر گذاشته و میل مصرف را برای مدت طولانی از دست داده‌اند. این مشاهدات، موجی از توجه جامعه علمی غرب و افراد ناامید از درمان‌های متعارف را به سوی این گیاه جلب کرد.

ادعای معجزه: مکانیسم‌های احتمالی عمل ایبوگا

پژوهش‌های اولیه، عمدتاً در حیوانات آزمایشگاهی و گزارش‌های موردی انسانی، مکانیسم‌های جالبی را برای اثرات ضداعتیاد ایبوگا پیشنهاد کرده‌اند:

۱.  بازتنظیم سیستم اپیوئیدی: ماده موثره اصلی ایبوگا، ایبوگائین (Ibogaine)، یک آلکالوئید پیچیده است. تصور می‌شود که این ماده با "بازنشانی" یا "بازتنظیم" سیستم اپیوئیدی مغز عمل می‌کند. به نظر می‌رسد ایبوگائین گیرنده‌های opioid را هدف قرار داده و به طور موثر علائم ترک فیزیکی را کاهش می‌دهد، بدون اینکه خود باعث ایجاد اعتیاد شود.

۲.  افزایش فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF): ایبوگائین نشان داده که سطح BDNF را در مغز افزایش می‌دهد. BDNF یک پروتئین کلیدی برای رشد، انعطاف‌پذیری و بقای سلول‌های عصبی است. اعتیاد مزمن باعث کاهش BDNF و آسیب به مدارهای مغزی مربوط به پاداش و کنترل تکانه می‌شود. ایبوگائین ممکن است با افزایش BDNF، به "ترمیم" این مدارهای آسیب‌دیده کمک کند.

۳.  روان‌کاوی شیمیایی: رویارویی با ریشه‌های روانی

یکی از قدرتمندترین جنبه‌های تجربه ایبوگا، حالت رویاگونه عمیق و خوداندیشی است که ایجاد می‌کند. در طول این "سفر" که می‌تواند تا ۲۴ ساعت طول بکشد، افراد اغلب با خاطرات سرکوب شده، ضربه‌های روانی و الگوهای رفتاری که منجر به اعتیادشان شده، مواجه می‌شوند. این فرآیند، که برخی آن را "روان‌کاوی شیمیایی" می‌نامند، به فرد اجازه می‌دهد تا به طور نمادین گذشته خود را بررسی کرده و با بینش‌های عمیق، از نظر روانی "پاک" شود.

هشدار و ممنوعیت: چرا ایبوگا در حاشیه است؟

علیرغم گزارش‌های موفقیت‌آمیز، ایبوگا در اکثر کشورهای جهان (از جمله آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی) یک ماده کنترل‌شده (Schedule I) است. دلایل اصلی این ممنوعیت عبارتند از:

۱.  خطرات قلبی مرگبار: جدی‌ترین نگرانی در مورد ایبوگائین، تأثیر آن بر قلب است. این ماده می‌تواند باعث طولانی شدن فاصله QT در نوار قلب و در نتیجه منجر به یک آریتمی کشنده به نام "تورساد دو پوینت" (Torsades de Pointes) شود. تعدادی از مرگ‌ومیرها در حین یا بلافاصله پس از درمان با ایبوگا ثبت شده است.

۲.  فقدان آزمایش‌های کنترل‌شده کلینیکی: به دلیل ممنوعیت، خطرات قلبی و ماهیت روان‌گردان قوی، انجام آزمایش‌های تصادفیسازی و کنترل‌شده (RCTs) که استاندارد طلایی علم محسوب می‌شوند، بسیار دشوار و پرچالش است. بدون این مطالعات، ادعاهای efficacy (اثربخشی) و safety (بی‌خطری) در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند.

۳.  بستر درمانی نامناسب: تجربه ایبوگا از نظر فیزیکی و روانی بسیار طاقت‌فرسا است. ارائه آن در یک مرکز غیرمجاز، بدون غربالگری دقیق قلبی، نظارت پزشکی مداوم و پشتیبانی روان‌شناختی قبل و بعد از جلسه، می‌تواند فاجعه‌بار باشد.

نبرد علم و سنت: آیا امکان آشتی وجود دارد؟

این تقابل، یک پارادوکس اساسی را نمایان می‌سازد:

· سنت: آیین شمنیستی، ایبوگا را در یک چارچوب فرهنگی-معنایی جامع ارائه می‌دهد. درمان، تنها بخشی از یک فرآیند بزرگتر معنوی است که توسط یک شمن با تجربه هدایت می‌شود.

· علم مدرن: علم به دنبال جداسازی ماده موثره (ایبوگائین)، استانداردسازی دوز، درک مکانیسم دقیق و کاهش تجربه به متغیرهای قابل اندازه‌گیری است.

برخی پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که شاید راه حل، در تلفیق این دو باشد: به رسمیت شناختن خرد کهن در شناسایی این گیاه، و به کارگیری روش‌مندی علمی برای مطالعه ایمن آن. تلاش‌هایی برای توسعه مشتقات مصنوعی ایبوگائین (مانند نوریبوگائین) که اثرات درمانی را حفظ کرده اما فاقد سمیت قلبی و روان‌گردانی قوی باشند، در جریان است.

نتیجه‌گیری

ایبوگا به سادگی در هیچ دسته‌بندی مشخصی جای نمی‌گیرد. این ماده هم آیین شمنیسم است، هم یک داروی بالقوه قدرتمند، و هم یک ماده پرخطر. به نظر می‌رسد که هم "معجزه" است و هم "ممنوعه"، و این دقیقاً همان چیزی است که بحث بر سر آن راجذاب و پیچیده می‌کند.

انکار کامل پتانسیل آن به دلیل خطراتش، ممکن است ما را از یک ابزار بالقوه انقلابی در نبرد با بحران اعتیاد محروم کند. در عین حال، romanticize کردن آن و نادیده گرفتن خطرات مرگبارش، بی‌مسئولیتی است. آینده ایبوگا احتمالاً نه در پیروزی کامل علم بر سنت، که در ایجاد یک دیالوگ سازنده نهفته است: استفاده از روش‌های علمی برای مهار قدرت این گیاه در چارچوبی امن و کنترل‌شده، در حالی که به خرد و زمینه فرهنگی که آن را برای قرن‌ها حفظ کرده، احترام گذاشته می‌شود. تا آن زمان، داستان ایبوگا نماد بارزی از کشمکش بشر در برخورد با موهبت‌های پیچیده طبیعت باقی خواهد ماند.

کمپ اعتیاد ویلای سبز بهبودی با سالیان سال تجربه در زمینه ترک اعتیاد در خدمت شما عزیزان است. مرکز ما از متخصصین عالی و درجه یک در زمینه ترک اعتیاد بهره می‌برد. مشاورین مرکز ترک اعتیاد ما در صورتیکه سوالی از آنها بپرسید راهنمایی‌های لازم را به شما خواهند داد.

نویسنده :دکتر هادی دانش پرور