به خودکفایی در پیش‌بینی‌های دریایی رسیده‌ایم؛ پایان وابستگی به داده‌های گران قیمت خارجی و پاسخ علمی به تحریم‌ها

«محمدرضا حاتمی» رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در توضیح کارویژه‌ی رصدخانه‌ای که به تازگی در دانشگاه تهران آغاز به کار کرده است، به خبرنگار ایلنا گفت: فعالیت اصلی «رصدخانه پارامترهای جوی و اقیانوسی» در دو زمینه برنامه ریزی شده است؛ یکی ثبت داده‌ها و انجام اندازه‌گیری‌های مختلف جوی و اقیانوسی و دیگری انجام پیش‌بینی‌های گوناگون هواشناسی و دریایی.

وی افزود: در مؤسسه ژئوفیزیک، از دیرباز وظایف دیدبانی و اندازه‌گیری تعریف شده است و در این راستا ایستگاه هواشناسی در دهه ۱۳۴۰ پایه گذاری شد و داده‌های این ایستگاه برای مقاصد آموزشی-پژوهشی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

او در ادامه توضیح داد: یکی دیگر از داده‌هایی که ثبت می‌شود مربوط به ازن‌سنجی است. اندازه‌گیری‌های ازن قبلاً به صورت آنالوگ انجام می شد؛ اما  هم‌اکنون به صورت دیجیتال و برخط انجام می‌شود. همچنین اندازه‌گیری‌های مربوط به تابش، دید افقی، uv و یونسفر نیز به تازگی به مجموعه اندازه‌گیری‌ها اضافه شده است. پس بخشی از فعالیت های رصدخانه مربوط به  ثبت و جمع آوری و نمایش همین داده‌ها است. این داده‌ها قبلاً به صورت پراکنده بود  که ما همه‌ی آن‌ها را  یکجا جمع کرده‌ایم.

حاتمی در ادامه گفت: بخش مهم دیگر از این فعالیت‌ها، انجام مدل‌سازی‌های جهانی، منطقه‌ای و محلی است که به صورت عملیاتی با تمرکز بر پیش‌بینی صورت می‌پذیرد و ما می‌توانیم برای مناطق مختلف بسته به نیازهای مختلف کشور این کار را انجام دهیم.

وی اضافه کرد: در حوزه علوم جوی و اقیانوس‌شناسی، این‌ اطلاعات و فعالیت‌ها می‌توانند بسیار به رفع نیازهای کشور کمک کنند؛ برای نمونه در کارهای تخصصی مانند کشتی‌رانی، فعالیت های دریایی، کشاورزی و ارائه پیش آگاهی در زمینه خسارات پدیده‌های طبیعی. به صورت کلی هرجا که به داده‌های هواشناسی و علوم جو نیاز باشد، ما می‌توانیم کمک کنیم.

او تصریح کرد: این رصدخانه به حل هر مسئله‌ای که به داده‌های هواشناسی دقیق نیاز داشته باشد، کمک شایان توجه می‌کند. گرچه این داده‌ها به خودی‌ خود مسائل را حل نمی‌کنند، اما دسترسی به داده‌ها و تخمین‌های دقیق و قابل اعتماد، امکان تصمیم‌گیری صحیح را در مورد مسائل مختلف برای مسئولان کشور فراهم می‌آورد تا ایشان بتوانند در زمینه‌ی سیاست‌گذاری بهتر و دقیق‌تر عمل کنند.

رییس موسسه ژئوفیزیک اذعان کرد: وظیفه‌ی ما در دانشگاه، وظیفه‌ای آموزشی-پژوهشی است و البته در کنار آن توجه به مسئولیت اجتماعی دانشگاه و ارتباط با صنعت نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ما باید به دانشجویان‌مان آموزش دهیم. برای این کار به آزمایشگاه‌ها و جمع‌آوری داده نیاز داریم، که به یاری خدا این تجهیزات تا حدی در موسسه ژئوفیزیک تأمین شده است و در آینده هم برنامه بر ادامه تجهیز قرار دارد.

وی ادامه داد: به عنوان مثال، در مورد ازن‌سنجی که اشاره کردم، در ایران تنها یک دستگاه ازن‌سنج داریم و آن هم در مؤسسه‌ی ژئوفیزیک است. آیا با یک دستگاه ازن‌سنج می‌توان به همه‌ی سؤال‌ها پاسخ داد؟ خیر. هرچه داده‌ها بیشتر باشد، بهتر است. این‌ها مطالعات بنیادی  در راستای وظایف دانشگاه هستند. در مطالعات بنیادی، پاسخ‌های ملموس و فوری حاصل نمی‌شود.

او با ذکر مثالی بیان کرد: مثلا سازمان هواشناسی نصب ایستگاه‌های هواشناسی را در کشور از ۷۰ سال پیش آغاز کرده است و داده‌ها را جمع‌آوری می‌کند و اکنون بر پایه آن داده‌ها می‌تواند شرایط هوای کشور را تا یک هفته با دقت مناسب پیش‌بینی کند. این پیش‌بینی هوا بر اساس داده‌های گردآوری شده در طول سالیان سال، انجام می‌شود.

حاتمی افزود: داده‌هایی که در مطالعات بنیادی جمع‌آوری می‌شوند، داده‌های درازمدت هستند. داده‌هایی که امروز جمع آوری می‌شوند ممکن است امروز به کار نیایند، اما ممکن است با تجمیع داده‌های درازمدت در آینده و یا با پیشرفت علم بتوان از این داده‌ها استفاده کرد. این داده‌ها در این زمان و مکان، رصد و اندازه‌گیری می‌شوند و ممکن است در دهه‌های آینده به کار آیند.

وی گفت: در دهه های گذشته کامپیوترهای قدرتمند برای تحلیل این داده‌ها در دسترس نبوده است، اما امروزه با تجهیز مجموعه‌های علمی به ابررایانه‌ها، بر اساس داده‌های قبلی و مدل‌سازی، می‌تواند پیش‌بینی هواشناسی را برای روزهای آینده انجام داد. در حال حاضر امکان انجام پیش‌بینی‌های هواشناسی با دقت بالا برای یک ماه آینده وجود ندارد، اما با جمع آوری درازمدت داده‌ها و توسعه توان پردازش و به کارگیری هوش مصنوعی در آینده، می‌توان به تحقق صدور چنین پیش‌بینی‌هایی امیدوار بود.

او اظهار کرد: ما در این «رصدخانه‌ پارامترهای جوی و اقیانوسی»، تا جایی که در توانمان باشد به جمع آوری داده همت می‌کنیم. این داده‌ها در مدل‌سازی‌های فعلی ما استفاده می‌شوند و دقت پیش‌بینی‌های ما را افزایش می دهند. به عنوان مثال، فعالیت شبیه‌سازی پیش‌بینی که همکارانم در همین رصدخانه انجام داده‌اند، بر این امر تمرکز دارد که اگر شما بخواهید از اینجا به مشهد بروید، اپلیکیشنی تمام وضعیت هوای جاده را در طول مسیر به شما ارائه می‌دهد. مثلاً می‌گوید اگر ساعت ۶ بعدازظهر به سمنان برسید، ممکن است با بارندگی روبرو شوید.

حاتمی تاکید کرد: دقت این‌ها به دسترسی به داده های واقعی نیاز دارد. یا مثلاً وقتی می‌خواهید یک دکل نفتی در خلیج فارس نصب کنید، باید با اعتمادپذیری بالایی بدانید در روز و ساعت خاصی که دکل را حرکت می‌دهید، دریا طوفانی نباشد. از داده‌های موجود هواشناسی جهانی می‌توان به درک کلی از شرایط آن روز خاص در خلیج فارس دست پیدا کرد، اما داده دقیق مسیر حرکت و نقطه‌ی خاص نصب، از مدل‌های موجود حاصل نمی‌شود.

وی عنوان کرد: شبیه‌سازی و پیش‌بینی‌های ما در خلیج فارس برای کلیه کاربران دریایی امکان برخورداری از پیش‌بینی‌های دقیق دریایی را فراهم می‌آورد و این گام مهمی در راستای تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است، چرا که قبلاً سازمان‌ها چنین داده‌های محلی با دقت بالایی را از تأمین‌کننده‌های جهانی خریداری می‌کردند که در اثر تحریم‌های ظالمانه، این روند با مشکل مواجه شده است و اکنون با فعالیت این نهاد علمی، خودکفایی در این زمینه حاصل آمده است. این علمی است که بر پایه‌ی داده‌ها و توان فنی بومی شکل می‌گیرد.

رییس موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در آخر گفت: امیدواریم بتوانیم با پیشبرد امور این رصدخانه، گام مهمی در راستای حل مشکلات کشور و بخصوص بحران آب برداریم.