نتیجه منفعت‌طلبی یک جریان خاص

روایتی از یک رویداد مهم. رویداد اکسپو تهران که می‌توانست کام خیلی‌ها را شیرین کند؛ تلخ تمام شد. اما تلخی این رویداد برای لوازم خانگی‌ها گزنده‌تر بود. سالن خلیج فارس بی‌هیاهو‌ترین سالن اکسپو. خیلی از شرکت‌ها نیامده بودند. آنها هم که آمده بودند، گله‌مند بودند.

نه از مشتری خارجی خبری بود، نه داخلی. اما چرا از نمایشگاه لوازم خانگی اکسپو تهران آن‌طور که باید استقبال نشد؟ چرا شرکت‌های بزرگی که به گفته خودشان دنبال انحصار شکنی هستند، در نمایشگاهی به این مهمی غایب بودند؟ آیا منفعت‌طلبی یک جریان خاص، سبب شده تا تولیدکنندگان لوازم خانگی تمایلی به حضور نداشته باشند؟ چرا متولیان امر دایما تن به سیاست‌های اشتباه تصدی‌گری می‌دهند که نتیجه‌ای جز آسیب به تولید ندارد؟ شکل‌گیری انجمن‌های موازی با نام‌های مشابه چه دردی از دومین صنعت بزرگ کشور دوا می‌کند؟ اینها تنها بخشی از ده‌ها پرسشی است که متولیان امر و سیاست‌گذاران باید بدان پاسخ دهند. در گزارش پیش رو سعی شده، چرایی این مساله تا حدودی آسیب‌شناسی شود.

   غایبان اکسپو

قرعه رویداد اکسپو امسال به نام تهران افتاد. روزهای منتهی به دهه پایانی اردیبهشت خیابان‌های منتهی به شمال تهران، چمران و سئول پرترافیک‌تر از قبل بود. برخی از راه‌های دور ونزدیک آمده بودند تا شاهد ضیافتی از جنس تجارت باشند. در آنسوی این ضیافت، صاحبان بنگاه‌ها نیز آمده بودند تا محصول خود را در یک میدان بین‌المللی به نمایش گذاشته و معرفی کنند.

میدانی که البته غایب کم نداشت. از شرکت‌های داخلی که خودشان را نام‌آور عرصه تولید وتجارت می‌دانند تا شرکت‌های خارجی. برخلاف چشم آبی‌های قاره سبز که به اکسپوی تهران نیامدند، تجار روس و کشورهای عربی حضورشان در این رویداد کمی پررنگ بود. رویدادی که اگر با اکسپوی 2022 دبی مقایسه کنیم، می‌بینیم که اکسپوی دبی با حضور بیش از ۱۹۰ کشور به پایان رسید و این همسایه عربی توانست با جذب ۲۴ میلیون و ۱۰۲ هزار و ۹۶۷ بازدید‌کننده رکورد بازدید از اکسپو را بشکند. به‌طوری‌که اکسپو دبی، نخستین نمایشگاه جهانی بسیار بزرگ بعد از همه‌گیری کرونا در سطح جهان بود و این شهر اولین میزبان برگزاری اکسپو در منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا و جنوب آسیا بود. به اعتقاد کارشناسان اکسپو 2022 دبی یک دستاورد بزرگ برای امارات متحده عربی و شهر دبی به شمار می‌رود. 

اما گفت‌وگوی ما با آنان که آمده بودند تا فرصت‌های جدیدی برای ایران در آنسوی مرزها خلق کنند، بیشتر از جنس گلایه و نااطمینانی از آینده بود. در همان روزهای بهاری اردیبهشت و در میان دالان‌های نمایشگاه آنچه خاطر خیلی‌ها را می‌آزرد، بی‌ثمری در بخش لوازم خانگی نمایشگاه بود. همان صنعتی که قرار است به تحقق هدف‌گذاری صادرات حدود ۶۰۰ میلیون دلاری این گروه کالایی کمک کند. صنعتی که برندهای نام آشنای این روزهای صنعت لوازم خانگی در آن حضور نداشتند.

اما چرا فعالان عرصه لوازم خانگی از چنین رویداد مهمی استقبال نکردند؟ آیا حال صنعت لوازم خانگی کشور خوب نیست؟ برخی از فعالان این حوزه در پاسخ به این پرسش ما گفتند: تصدی‌گری و تسلط دولت از یکسو و تعدد مجوزدهی به شرکت‌های مختلف برای برگزاری رویدادها، موجب شده تا متولی اصلی برگزار‌کننده نمایشگاه که همان انجمن صنایع لوازم خانگی ایران است، از دور خارج شود. اقدامی که در نهایت دودش به چشم دولت و صاحبان این صنعت و نیز مخاطب این صنعت یعنی مردم و خانواده‌ها می‌رود.

   یک صنعت با چندانجمن همنام؟!

اما ماجرا چیست؟ بهمن ماه 1401 بود که چهار انجمن صنفی کارفرمایی لوازم خانگی، به اصطلاح با دادخواهی از وزارت صمت وسازمان توسعه تجارت به گفته خودشان خواهان پایان انحصار ۲۲ساله انجمن صنایع لوازم خانگی ایران در برگزاری نمایشگاه بودند! سازمان توسعه تجارت هم در بهمن سال گذشته طی یک فراخوان، نهایتا اجرای این نمایشگاه را به شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران واگذار کرده که این نیز با توجه به اصل 44 قانون اساسی به دلیل رعایت تصدی‌گری دولت در تضاد است.

البته براساس دستورالعمل جدید شرکت سهامی نمایشگاه‌های بین‌المللی ایران، نمایشگاه لوازم خانگی تهران به دو نمایشگاه تفکیک شد. براین اساس، نمایشگاه بیست و سوم لوازم خانگی در آبان۱۴۰۲ و نمایشگاه ظروف چینی، سرامیک و بلور در بهمن۱۴۰۲ برگزار خواهند شد؛ اما این موضوع گلایه و واکنش انجمن صنایع لوازم خانگی ایران را در پی داشت. این انجمن که در حال حاضر بزرگ‌ترین انجمن ملی و اقتصادی صنعت لوازم خانگی کشور و عضو اتاق ایران است، حدود ۳۰۰ تا عضو در دو طیف قطعه‌سازان و محصول‌سازان را شامل می‌شود. اعضای این انجمن که به لحاظ تولید صنعت لوازم خانگی در سال‌های اخیر، جهش بسیار خوبی را داشته و به‌طور متوسط بالای ۱۵ تا ۱۶ درصد در هر سال افزایش تولید را تجربه کرده است، گویا برخی عناصر آن را برنمی تابند.

اگر نحوه شکل‌گیری انجمن‌ها را براساس قوانین موضوعه کشور بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که نخست انجمن‌های ملی اقتصادی وکسب وکاری که ذیل اتاق بازرگانی ایران قرار دارند و انجمن صنایع لوازم خانگی ایران ذیل این ساختار قرار دارد که هدف و رسالت آن بیشتر پیگیری مسائل کلان اقتصادی و مشورت دهی و جهت دهی به اهداف کلان و سیاست‌گذاری‌ها راعهده‌دار است. 

در این میان برخی از افراد صنفی یا تولیدی که در مجامع سالانه انجمن‌های ملی و اقتصادی آرای لازم را به دست نمی‌آورند، از طریق دیگری اقدام به تاسیس انجمن از کانال دریافت مجوز از وزارت کار همانند انجمن صنفی کارفرمایی لوازم خانگی زدند. این نوع انجمن‌ها بیشتر بر اساس روابط کارفرمایی و کارگری تعریف شده است. البته ذکر این نکته ضروری است که هدف از ایجاد این نوع انجمن‌های موازی صرفا کسب سود نیست، بلکه به نظر می‌رسد، هدف برخی از موسسان این نوع انجمن‌ها، کسب قدرت، شهرت و یکه تازی در میدان رقابت آن هم برای تحقق منافع یک برند خاص تعریف شده است.

حذف متولی با تفسیر اشتباه یک ابلاغیه

اما جایگاه لوازم خانگی کجاست و وظیفه وزارت صمت در برخورد با شکل‌گیری این نوع انجمن‌های موازی با نام‌های مشابه و هدفمند که هیچ کمکی به توسعه صنعت لوازم خانگی کشور نمی‌کند، چه باید باشد؟ چرا متولیان وزارت صمت باید تن به بازی افرادی بدهند که ممکن است مهم‌ترین و دومین صنعت بزرگ کشور بعد از صنعت خودرو را به بیراهه بکشاند. به‌طوری‌که نمونه آن را در مشارکت بسیار ضعیف بخش لوازم خانگی در نمایشگاه اکسپو 2023 در تهران مشاهده کردیم. 

ورود شرکت سهامی نمایشگاه‌ها و دریافت مجوز برگزاری نمایشگاه لوازم خانگی سال1402 مغایر با اصل 44 قانون اساسی بوده و نمونه بارز تقویت تصدی‌گری دولت در این بخش است و پرسش اینجا است که چرا سازمان توسعه تجارت و شرکت سهامی نمایشگاه‌ها باید تن به چنین کاری بدهند که نتیجه آن حضور کم رنگ و عدم استقبال شرکت‌های خارجی از این صنعت مهم در اکسپو 2023 باشد؟! 

در توضیح این اقدام یک منبع مطلع به «تعادل» اینطور توضیح داد: مسوولان شرکت سهامی نمایشگاه‌ها، به ابلاغیه‌ای استناد می‌کنند که گویا در زمان «حسین مدرس خیابانی» سرپرست وزارت صمت تنظیم شده و براساس آن انجمن‌ها اجازه برگزاری نمایشگاه را ندارند. بنابراین شرکت سهامی نمایشگاه‌ها با تفسیر اشتباه از این ابلاغیه، پس از 22 سال برای نخستین‌بار در بهمن ماه سال 1401 فراخوان داد که فقط شرکت‌های مجری می‌توانند اقدام به برگزاری نمایشگاه کنند. 

این نقیصه و اقدام ناپخته از سوی برخی متولیان امر و بازی که برخی ذی نفعان این صنعت به راه انداختند، موجب شد تا خیلی از شرکت‌ها در نمایشگاه اکسپو حضور نیابند. البته این موضوع واکنش جدی انجمن ملی صنایع لوازم خانگی ایران را به دنبال داشته است. 

به گفته این منبع، با پیگیری‌های صورت گرفته در سطح وزارت صمت، سازمان توسعه تجارت و حتی ریاست‌جمهوری، گویا متولیان وزارت صمت متقاعد شده و به این نتیجه رسیده‌اند که ابلاغیه زمان مدرس خیابانی سرپرست وقت وزارت صمت، مشمول انجمن‌های ملی اقتصادی ذیل اتاق ایران قرار دارد، نمی‌گردد. 

از آنجا که اساسا هدف برگزاری رویدادهای نمایشگاهی معرفی و ارایه توانمندی‌های واقعی کشور در صنایع بزرگی منجمله صنعت لوازم خانگی است سوال اینجا است که چرا علیرغم سبقه موفق و آزموده 22 نوبت برگزاری موفق نمایشگاه بین‌المللی لوازم خانگی اجرای این نمایشگاه توسط مجری مربوطه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و از آن مهم‌تر، باید دید در نهایت متولیان امر، چه تصمیمی برای این نوع انجمن‌های موازی که شکل‌گیریشان جز بروز اختلاف و ایجاد ناهماهنگی بیشتر در این صنعت و گمراهی مصرف‌کنندگان محصولات لوازم خانگی تولید داخل دستاورد دیگری ندارد، اتخاذ خواهد شد.