ترسیم افق‌های جدید برای جایزه کتاب سال
کارشناسان نشست «بررسی و آسیب‌شناسی جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» به ضرورت‌های ایجاد تحول در این رویداد اشاره کردند و پیشنهادهایی ازجمله ایجاد سایت مستقل چند زبانه، ارتباط با جوایز کتاب‌محور دیگر و بهره‌گیری از داوران خارجی را مورد تاکید قرار دادند.
به گزارش ایلنا، نشست بررسی و آسیب‌شناسی جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران با حضور، احمدعلی حیدری، دبیر علمی جایزه جهانی کتاب سال؛ احمدرضا رحیمی‌ریسه و سعید عدالت‌نژاد از داوران این رویداد چهارشنبه (۲۸ آبان‌ماه) در سرای قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
حیدری درباره تاریخچه این رویداد گفت: جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۷۲ شکل گرفت و امسال بیست‌وهشتمین دوره آن برگزار می‌شود. طی این سال‌ها در مجموع ۱۷۵۰ کتاب شامل ۱۱۳۰ عنوان در حوزه مطالعات اسلامی و ۶۱۰ عنوان در حوزه مطالعات ایرانی در دبیرخانه بررسی شده‌است.
وی افزود: در بیست‌وهشت دوره ۳۶۰ نفر به‌عنوان برگزیده شامل ۱۱۰ نفر در حوزه مطالعات ایرانی و ۱۵۰ نفر نیز در حوزه مطالعات اسلامی برگزیده شده‌اند. آثار ارسالی به‌دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال از کشورهای ترکیه، آلمان، آمریکا، فرانسه، انگلیس، مصر، لبنان و سوریه است.
حیدری با بیان این مطلب که جایزه جهانی کتاب سال، به‌عنوان یک امکان برای پیوند بین علاقه‌مندان مطالعات ایرانی و اسلامی دیده می‌شود. این جایزه برای اسلام‌شناسان و مستشرقین نوعی منزلت، جایگاه و رسمی محسوب می‌شود و برای آن‌ها افتخار است که در جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شوند. در داوری این رویداد، به اصل بی‌غرضی و بی‌طرفی توجه می‌شود اما در عین‌حال بی‌طرفی وجود ندارد چراکه براساس معیارهایی قابل‌توجه داوری انجام می‌شود. سه برهه در برگزاری جایزه کتاب سال وجود دارد یعنی، پیش، حین و پس از برگزاری اختتامیه و اهدا جایزه کتاب سال.
دبیرعلمی جایزه جهانی کتاب سال درباره راهکارهای تقویت جایزه جهانی کتاب سال افزود: یکی از راهکارها، تلاش برای انعقاد تفاهم‌نامه همکاری با انجمن‌های علمی و تخصصی برای نقد و بررسی آثار برگزیده است؛ علاوه‌براین می‌توان به ایجاد فرصت مطالعاتی ۶ ماه تا یک‌سال، برای برگزیدگان در ایران با هدف تقویت ارتباط با پژوهشگران دو کشور فراهم شود. توجه به تبلیغات برای جایزه جهانی کتاب سال با توجه به پیشینه ۷۰۰۰ساله تاریخ و تمدن ایران.
حیدری، با اشاره به شیوه‌های رصد آثار بیان کرد: ازجمله راه‌های دسترسی به کتاب‌ها حوزه مطالعات ایران و اسلامی، نمایشگاه‌های کتاب به‌ویژه نمایشگاه‌های بین‌المللی مثل کتاب تهران و ارتباط با اهل قلم است. ارتباط با مخاطبان نیز می‌تواند یکی از راه‌های درسترسی به آثار مرتبط با حوزه مطالعات اسلامی و ایرانی باشد.
قدردانی از پدیدآورندگان هدف اصلی جایزه جهانی کتاب سال است
عدالت‌نژاد، با بیان این مطلب که در برگزاری جایزه جهانی کتاب سال نباید صرفا به شعائر بسنده کنیم، درباره معیارهای انتخاب اثر این رویداد، گفت: هدف اصلی از برگزاری جایزه جهانی کتاب سال، قدردانی از پدیدآورندگان اثر در دو حوزه مطالعات اسلامی و ایرانی است؛ افرادی که پژوهش در این زمینه را یک قدم به جلو برده‌اند. البته توجه به این نکته ضروری است که آثار را به نحو مطلوب ما، یک قدم به پیش‌برده‌اند؛ به‌عبارت دیگر تعریف خاص برگزارکنندگان جایزه جهانی کتاب سال از مطلوبیت، ملاک است.
وی افزود: مطلوب ما این است که کتاب از استانداردهای روز برخوردار و پدیدآور مولفه‌های علمی را رعایت کرده باشد و به‌عنوان اثر زرد شناخته نشود. چراکه حتی برخی از ناشران مطرح بین‌المللی نیز به چاپ کتاب‌های زرد اقدام می‌کنند. آثاری هم مطلوب ما نیستند، چراکه پدیدآور درباره آموزه‌های دینی ما نظر و دیدگاه خاصی دارد؛ یا اینکه پدیدآور در منطقه‌ای زندگی می‌کند که از سوی نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته نمی‌شود درحالی‌که اثر دارای کیفیت قابل‌توجه و پیش‌برنده است؛ بنابراین براساس ملاحظاتی کنار گذاشته می‌شود. این فرآیند ماحصل نگاه مدیران است که نمی‌خواهند گرفتار شوند.
عدالت‌نژاد ادامه داد: نتیجه فرآیند داوری جایزه جهانی کتاب سال، بررسی آثار استاندارد و از جهتی خنثی که دردسری برای مسئولان ندارند، است. مجموعه این نگاه‌ها موجش شده تا آثار خنثی و استاندارد در فهرست داوری دیده شود.
این داور جایزه جهانی کتاب سال با اشاره به شیوه انتخاب اثر برای بررسی و اهدا جایزه جهانی کتاب سال بیان کرد: حتی ساعت‌ها در غرفه‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای دیدن، نه فقط دیدن جلد؛ بلکه برای تورق کتاب وقت صرف می‌شود. این شیوه رصد، چندسالی است انجام می‌شود که امیدوارم ادامه داشته باشد. پیبشنهاد می‌کنم فراخوان انگلیسی برای جایزه منتشر شود.
عدالت‌نژاد، درباره انعکاس اخبار رویداد جایزه جهانی کتاب سال بیان کرد: از کشوری که صداهای مختلف و متناقض بلند می‌شود، از بین آثار منتخب رویدادهای کتاب‌محور ازجمله جایزه جهانی کتاب سال، کتاب‌هایی که مطلوب رسانه‌ها است، بیشتر رسانه‌ای می‌شود. به یاد ندارم طی این سال‌ها، اخبار این رویداد در رسانه‌ها خارجی و یا حتی داخلی انعکاس پیدا کند. اخبار این دست رویدادها به انتشار فهرست برگزیدگان منحصر است و عنوان آثار و یا خود برگزیدگان تیتر نمی‌شود. باید تلاش کنیم رویکرد رسانه‌های خارجی درباره رویدادهای کتاب‌محور ایرانی متوقف شود.
این استاد دانشگاه، با انتقاد از موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در ایجاد سایت اختصاصی برای جایزه جهانی کتاب سال افزود: به‌نظر می‌رسد موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در انعکاس فعالیت‌های دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال دچار کج‌سلیقگی شده‌است. پیوست جایزه جهانی کتاب سال در گوشه سایت کتاب سال جمهوری اسلامی ایران ایجاد شده، درحالی‌که انعکاس فعالیت‌های این رویداد باید در قالب یک سایت نمایش داده شود. سایت مستقل، تاریخ این رویداد را مکتوب می‌کند.
عدالت‌نژاد با بیان اینکه حضور در جایزه جهانی کتاب سال باید برای پدیدآورندگان خارجی افتخار باشد، گفت: چرا باید به برگزیدگان جایزه جهانی کتاب سال ۱۰ هزار دلار جایزه اهداء شود؛ چراکه این افراد از سوی دانشگاه بورس می‌شوند. به‌نظر می‌رسد می‌توان به‌جای جایزه مادی، فرصت مطالعاتی سه‌ماهه پیش‌بینی کرد تا در جریان این ارتباط دانشمندان دو کشور از دانش یکدیگر بهره‌مند شوند. به ویژه اینکه آن‌ها بفهمند اینجا کره‌شمالی نیست. حتی می‌توان آئین افتتاحیه را نمادین برگزار کرد؛ چراکه از صرف هزینه برای این مناسک بهره‌ای نمی‌بریم؛ به‌ویژه اینکه برخی از برگزیدگان حاضر نیستند تا برای دریافت جایزه خود به ایران بیایند.
وی تاکید کرد: البته بیان نقاط ضعف به‌معنای کاهش اهمیت این رویداد نیست.
ریسه در ادامه این نشست پیشنهاد کرد: دیدن جوانان و استفاده از برگزیدگان و صاحب‌نظران خارجی را به‌عنوان داور جایزه جهانی کتاب سال پیشنهاد می‌کنم. شیوه داوری کتاب مجموعه مقالات نیز مشخص شود.
بعد از ۴۰ سال باید تحمل‌ها افزایش پیدا کرده باشد
حیدری در پاسخ به نقدهای مطرح شده، به مقایسه جایزه جهانی کتاب سال با دیگر جوایز مطرح بین‌المللی ازجمله جایزه صلح ناشران آلمان اشاره کرد و گفت: یکی از پیشنهادات، دور شدن از نگاه کلاسیک در جایزه جهانی کتاب سال است؛ به‌عبارت دیگر می‌توان به معیارهای جهانی برای این رویداد فکر کرد. فکر می‌کنم بعد از ۴۰ سال، باید به‌نوعی بلوغ برسیم تا بسیار از آثار مکتوب را تحمل کنیم.
اسماعیلی در ادامه این نشست بیان کرد: تولید مجله آنلاین چند زبانه برای معرفی آثار برگزیده، نقد و بررسی آثار پیش از برگزاری اختتامیه جایزه را پیشنهاد می‌کنم. علاوه‌براین می‌توان به امکان بررسی مقالات پژوهشگران که از یک‌دهه قبل نوشتن کتاب را متوقف کرده‌اند هم فکر کرد. هم‌اندیشی برای همکاری بین برگزارکنندگان جوایز کتاب‌محور ازجمله فارابی، خوارزمی با دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال نیز می‌تواند در اعتلای این رویداد کمک‌کننده باشد. تداوم فعالیت سایت جایزه جهانی در طول سال نیز از سوی مسئولان موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در نظر گرفته شود.
وی افزود: می‌توان با دعوت از مترجمان صاحب‌نام، امکان ترجمه آثار برگزیده جایزه را نیز اجرایی کرد.
باید به تنظیم افق‌های جدید برای جایزه جهانی کتاب سال فکر کرد
حیدری در پاسخ به بخش دوم دیدگاه‌ها درباره جریان برگزاری جایزه جهانی کتاب سال گفت: باید به تنظیم افق‌های جدید برای جایزه جهانی کتاب سال فکر کرد. درباره داوری نباید گرایش‌های سیاسی داروان را فراموش کنیم اما باید به‌گونه‌ای عمل کنیم، تا تضارب آراء فراهم شود و با سعه‌صدر بیشتری جریان داوری دنبال شود.
وی با تاثیرگذاری تحریم‌ها و محدود شدن در فضای اینترنت اشاره و درباره حق‌الزحمه داوران، عنوان کرد: پرداخت ۳۵۰ هزار تومان برای داوری حداقل انگیزه مادی را برای داران ایجاد نمی‌کند.
دبیرعلمی جایزه جهانی کتاب سال، با بیان این مطلب که دیدن کتاب نویسندگان فوت شده‌انده قابل‌توجه است، امکان بهره‌مندی از داوران خارجی را نیز قابل‌توجه دانست.
وی همچنین شکل‌گیری جریان ترجمه آثار برگزیده جایزه جهانی کتاب سال را نیازمند تامین بودجه دانست.
