در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
چادرخوابی و طبیعت‌گردی جای گردشگری فرهنگی را گرفته/ تعطیلات پرترافیک برای شهرهایی که در لیست قرمز جای دارند
در هر تعطیلاتی بیم افزایش تردد در جاده‌ها و سفر به استان‌های مختلف بخصوص استان‌های شمالی کشور افزایش می‌یابد و این یعنی مرگ و میر بیشتر.
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمدتقی رهنمایی، استاد بازنشسته جغرافیای دانشگاه تهران و از پیشگامان و نخستین مدرسان گردشگری در ایران است که نقش بسزایی در توسعه جغرافیای علمی و مدرن در کشور داشته و در حوزه‌هایی مثل برنامه‌ریزی محیطی با نگاه طبیعت‌گرا، برنامه‌ریزی شهری بر اساس هنجارهای توسعه پایدار و برنامه‌ریزی گردشگری بر مبنای روش‌های روزآمد علمی داشته است.
او دکترای خود را در دانشگاه ماربوگ آلمان دریافت کرد و در بسیاری از انجمن‌های ملی و بین‌المللی جغرافیا و گردشگری از جمله، انجمن علمی گردشگری ایران، انجمن جغرافیای ایران، انجمن متخصصان گردشگری، انجمن جغرافیای دانشگاه ماربورگ آلمان و ریاست کمیته جهانگردی (گردشگری) کمیسیون ملی یونسکو، مدیریت گروه جغرافیای دانشگاه تهران و... عضویت دارد.
با توجه به شیوع ویروس کرونا و خسارت‌های هنگفتی که به حوزه گردشگری وارد کرده و به گفته وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، بیماری کرونا تا مرداد ماه ۱۲هزار میلیارد تومان به بخش گردشگری کشور خسارت زده است، بر آن شدیم تا با نقطه نظرات این استاد دانشگاه دراین خصوص بیشتر آشنا شویم و درعین حال به بیان پیشنهادات و راهکاری او در این خصوص بپردازیم.
با توجه به اینکه بیش از ۶ ماه است که بخش‌های مختلف ازجمله گردشگری با شیوع ویروس کرونا و تاثیرات آن دست و پنجه نرم می‌کنند و شاهد بروز خسارت‌های هنگفت به حوزه‌های مختلف اقتصادی و به خصوص گردشگری هستیم تحلیل شما از آنچه که کرونا در گردشگری به وجود آورده است چیست؟
ویروس کرونا فقط روی حوزه گردشگری تاثیر نگذاشت بلکه بر تمام بخش‌های حوزه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، خدماتی، تولیدی ما و دنیا تأثیر گذاشته است. شاید درست نباشد که بحث گردشگری را از سایر بخش‌ها جدا کنیم اما تاثیری که شیوع ویروس کرونا در حوزه گردشگری گذاشته است یک تأثیر دوگانه است. به این معنا که شیوع ویروس کرونا بر بسیاری از مقاصد اصلی گردشگری ایران مانند اصفهان، همدان، کاشان و غیره تاثیر منفی گذاشت و تعداد گردشگرانی که به این مقاصد سفر می‌کنند، کمتر شده است.
با این وجود شیوع ویروس کرونا تاثیر چندانی در حوزه گردشگری برخی از مقاصد گردشگری مانند مشهد و قم نداشته است؛ اگر هم تاثیر گذاشته باشد این تأثیر همانند آنچه که در سایر مقاصد گردشگری کشور شاهد هستیم نیست. در این میان دو استان در کشور همواره به عنوان مقاصد گردشگری تابستانی شناخته می‌شوند. این دو استان گیلان و مازندران هستند که همواره در تعطیلات پیش آمده و حتی آخر هفته‌ها شاهد تردد تعداد بسیار زیاد مسافران هستند. با وجود آنکه همواره مسئولان تاکید دارند این دو استان ازجمله استان‌های قرمز به لحاظ شیوع ویروس کرونا هستند اما در نهایت در اخباری که منتشر میشود شاهد بسته شدن اتوبان تهران شمال در تعطیلات طولانی مدت و حتی آخر هفته‌ها هستیم.
با توجه به آنکه در چند استان پرمسافر مانند گیلان و حتی مشهد بارها توسط جامعه پزشکی و دانشگاه علوم پزشکی این مراکز عنوان شد بیش از ۲۰ درصد مبتلایان به کرونا در این استان‌ها مسافرانی هستند که به این استان‌ها سفر کرده‌اند اما همچنان این مقوله مورد توجه قرار نمی‌گیرد و در هر تعطیلاتی که پیش می‌آید و حتی تعطیلات آخر هفته شاهد سیل عظیمی از مسافران هستیم که در جاده‌ها روانه استان‌هایی به خصوص استان‌های شمالی کشور می‌شوند. تمام این موارد در حالی اتفاق می‌افتد که در تعطیلات نوروز با چنین سیلی از مسافران روبرو نبودیم. چه شده که سفر در شرایط شیوع ویروس کرونا و آمار بالای مبتلایان و مرگ و میرها اینچنین رقم می‌خورد؟
می‌توان دو نوع تحلیل در این خصوص ارائه داد: نخست آنکه بسیاری از افراد که در شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند ترجیح می‌دهند اوقات فراغت خود را در خارج از شهرها سپری کنند؛ دوم آنکه این گونه به نظر می‌رسد که هنوز عموم جامعه اثرات منفی و خطرناک کرونا را که می‌تواند در زندگی و حتی بر جان آنها داشته باشد خیلی جدی نگرفته‌اند. در چنین شرایطی است که به راحتی به سفر می‌روند بدون آنکه از خطر کرونا بترسند.
به نظر من؛ علت آنکه عموم جامعه خطرات کرونا را جدی نگرفته‌اند در واقع می‌توان گفت از زمانی که فعالیت‌های اداری به روال گذشته خود بازگشت و محدودیت‌ها برداشته شد دیگر کرونا جدی گرفته نشد. این عدم جدی گرفتن کرونا در حوزه سفر و گردشگری نیز تاثیر گذاشت با توجه به سوابق گذشته می‌توان گفت عموم جامعه با دولت همدل نیست.
شاید از عدم همدلی بین مردم و دولت بتوان به عنوان شکافی یاد کرد که به وجود آمده و گردشگری از این شکاف شدیدتر از سایر بخش‌ها تاثیر پذیرفته است. بر اثر شکاف پیش آمده، مردم فکر می‌کنند آنچه که توسط دولت در اخبار منتشر میشود نوعی اغراق در حوزه شیوع ویروس کروناست بنابراین می‌توانند به سفر بروند و اینکه باید ماسک بزنند یا دائم دست‌های خود را بشویند یا فاصله اجتماعی را رعایت کنند را خیلی جدی نمی‌گیرند.
حتا اکنون سفر آزاد است و هیچ محدودیتی اعمال نمی‌شود. از این روست که در بسیاری از مواقع از آخر هفته‌ها گرفته تا تعطیلاتی که گذشت در مبادی ورودی استان های شمالی کشور مانند گیلان و مازندران از آستارا و تالش گرفته تا رودسر و لنگرود شاهد سیل عظیمی از مسافران و به تبع آن وضعیت قرمز این شهرستان‌ها به لحاظ شیوع ویروس کرونا هستیم.
آن زمان هم که محدودیت اعمال می‌شد شاهد اتفاقات خنده‌داری بودیم چنانکه برخی با من بمیرم و تو بمیری از محدودیت‌ها عبور می‌کردند ضمن آنکه بیشتر محدویت‌ها برای همه افراد یکسان نبود. می‌توان گفت تدابیر گاه غیرمسئولانه اخذ میشود.
هرچند می‌توان از رشت به عنوان مقصد گردشگری استان گیلان یاد کرد و به نوعی محل اتراق و استراحت بسیاری از مسافران است که از استان‌های دورتر مانند آذربایجان می‌آیند بنابر بررسی جهت‌های شیوع ویروس کرونا می‌توان به این نتیجه رسید که مردم هنوز ابعاد شیوع آلودگی توسط این ویروس را جدی نگرفته‌اند. در بیشتر مواقع وقتی یک شهرستان در یک استان در لیست قرمز قرار می‌گیرد می‌تواند منبعی برای شیوع باشد کما اینکه این شهرستان یا استان مقصد گردشگری نیز به حساب آید.
ضمن آنکه بسیاری از مسافران هنگام سفر به شهرهای شمالی درصدد خرید محصولات محلی و سوغات برمی‌آیند. به‌طور مثال اگر یکی از مسافران مبتلا به ویروس کرونا باشد با ایستادن در کنار یکی از مراکزی که محصولات محلی می‌فروشد و با دست زدن به هر یک از این محصولات می‌تواند عاملی برای انتقال ویروس به حساب آید چنانکه اگر مسافر بعدی برای خرید به همان مرکز مراجعه و به محصولات آن دست بزند زنجیره شیوع و ابتلاء ادامه پیدا می‌کند.
با توجه به شرایط موجود در حوزه گردشگری تحلیل شما از آینده آنچه که به واسطه شیوع ویروس کرونا در حوزه گردشگری رقم خواهد خورد، چیست؟
با توجه به آنکه با بیماری سروکار داریم که هر روز جهش پیدا می‌کند و حتی برای جامعه پزشکی نیز ناشناخته است و تاکنون موفق شده‌اند تنها بیش از ۴۰ نوع از آن را شناسایی کنند و هنوز هم دقیقا نمی‌دانند با چه نوع ویروسی روبه رو هستند از این رو پیش بینی آینده برای حوزه گردشگری امکان‌پذیر نیست.
در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های بزرگ فعالیت در حوزه گردشگری دنیا از شرکت‌های هواپیمایی گرفت تا آژانس‌های مسافرتی یا اعلام ورشکستگی کرده‌اند یا درصد تعدیل نیرو برآمده‌اند. چراکه این روزها بسیاری از کشورها دیوارهای نامرئی به دور خود برای عدم حضور مسافران و گردشگران سایرکشورها کشیده‌اند و مانع از حضور مسافران می‌شوند. بنابراین نمی‌توان تصویر خاصی از آینده گردشگری چه در ایران و چه در دنیا متصور شد.
بر این اساس آیا می‌توان به این نتیجه رسید که شیوع ویروس کرونا سفر و گردشگری را به اسارت خود در آورده و آن را محصور کرده است؟
شاید نتوان به این صورت در خصوص اسارت یا محصور شدن سفر توسط ویروس کرونا صحبت کرد؛ اما می‌توان گفت گردشگری از قالب سفرهای سازمان یافته به سفرهای شخصی و انفرادی تغییر شکل یافته است و به نوعی سفر به دید و بازدید محدود از قوم و خویش و خانواده و نهایتاً حضور در طبیعت خلاصه شده است. در این میان بیشترین لطمه را آژانس‌های مسافرتی دیده‌اند. گروه سالمندان که یکی از مشتریان پروپاقرص آژانس‌های مسافرتی بودند دیگر به چنین سفرهایی نمی‌روند. در واقع اکنون سفر مختص جوانان شده و اگر رصدی هرچند کوتاه به آنچه که در تعطیلات گذشته و حتی تعطیلات پیش‌رو که اتفاق افتاده و خواهد افتاد داشته باشیم خواهیم دید که جاده‌های کشور به خصوص جاده‌هایی که به شهرهای شمالی ختم می‌شوند به لحاظ تعداد زیاد مسافران بسته خواهد شد؛ تمام این سفرها انفرادی و با ماشین‌های شخصی انجام میشود و مقصد بیشتر آنها نیز طبیعت است.
با توجه به آنکه این روزها تمایل گردشگران به سمت طبیعت‌گردی گرایش پیدا کرده آیا می‌توان گفت شاهد تمایل گردشگران به سمت رونق گردشگری کوله پشتی یا همان بک بکر هستیم؟ آیا با توجه به آنه ایران به عنوان مقصد گردشگری فرهنگی شناخته میشود و با وجود تعداد زیادی از موزه‌ها که این روزها بیشتر آنها تعطیل هستند در آینده نزدیک شاهد تغییر ماهیت گردشگری فرهنگی به توسعه طبیعت گردی و گرایش مسافران به اکوتوریسم خواهیم بود؟
این روزها تمایل گردشگران به سفرهای بک بکر بیش از گذشته رواج پیدا کرده. شاید بتوان این امر را از چند جنبه مورد بررسی قرار داد نخست آنکه که عمده مراکز شیوع ویروس کرونا، شهرها هستند؛ مردم دوست دارند از شهرها فرار کنند و به مناطق روستایی و طبیعت بکر پناه برند. از این جهت است که در ارتفاعات، کوه‌ها، جنگل و سایر مناطق بکر شاهد حضور گردشگران هستید که بازهم ترجیح می‌دهند به جای اقامت در هتل و سایر مراکز اقامتی در چادر و کمپ اقامت داشته باشند.
در مواقع بسیار زیاد شاهد آن بودیم که بسیاری از این گردشگران ماشین‌های خود را در یک منطقه پارک کرده‌اند و با وانت به سمت مناطق بکر حرکت کردند تا بتوانند از طبیعت آن منطقه استفاده کنند حتی از محصولات محلی آن منطقه استفاده می‌کنند. در واقع تلاش آنها این است که از امکانات و شهرنشینی و سایر تجهیزات دور بمانند و به مناطق دور از دسترس سفر کنند.
در حال حاضر تمام جاذبه‌های فرهنگی تعطیل شده‌اند. بنابراین، این گزینه از سفر گردشگران خارج میشود با این وجود تمایل گردشگرانی که این روزها سن آنها به سمت سنین جوانی و نوجوانی کاهش یافته بر آن است که بیشتر در طبیعت حضور بیابند حتی حاضر هستند غذایشان را خودشان بپزند و تهیه کنند.
با توجه به آن که یکی از بخش‌های فعال در حوزه طبیعت گردی واحدهای بوم گردی هستند و امکان حضور مسافران و گردشگران را در طبیعت بکر و آشنا شدن آنها با با فرهنگ محلی فراهم می‌کنند و این روزها نیز گرایش به سمت طبیعت گردی بیشتر شده آیا به نظر شما می‌توان در آینده شاهد رشد بیشتر بومگردی در حوزه گردشگری بود یا ممکن است شرایط به گونه دیگری رقم بخورد؟
معتقد هستم مشتریان واحدهای بوم گردی در شرایط شیوع ویروس کرونا کاهش داشته مگر آنکه به واسطه روابطی که از گذشته با مسافران داشته‌اند درصدد جذب آنها برآیند. بیشتر مسافران ترجیح می‌دهند در شرایط دور از دسترس و دور از دیدار سایر افراد در چادرهای شخصی خود اقامت داشته باشند. البته معتقد هستم بعد از تعطیلات پیش رو، روزگار سختی به لحاظ شیوع ویروس کرونا خواهیم داشت چراکه به زودی شاهد حجم وسیعی از سفرها در کشور خواهیم بود و این یعنی افزایش شیوع دوباره کرونا.
