این کتاب حاصل یک خاندان است/ میرزاغلامرضا سیاه مشق را به یک عنصر بنیادین هنری تبدیل کرد

به گزارش ایلنا، گالری آریانا در نیمه آذر ۹۸ میزبان شمار زیادی از علاقمندان خط و خوشنویسی و استادان بنام این عرصه بود. بهانه این گردهمایی، رونمایی از کتاب «مجموعه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی» نوشته مرحوم مظفر بختیار بود که از سوی انتشارات کتابسرای نیک، روانه بازار شده است. در کنار رونمایی از این کتاب، برپایی نمایشگاهی از آثار خوشنویسی میرزاغلامرضا با عنوان «الفقیر غلامرضا» شبی به یادماندنی را به یاد و نام این خوشنویس بنام دوره قاجار رقم زد.

در این مراسم که به میزبانی امیرحسین عبداللهی (مدیر گالری آریانا)، محمدعلی صحرانورد (مدیر انتشارات کتابسرای نیک و ناشر «مجموعه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی»)، زروان بختیار (فرزند مرحوم مظفر بختیار) حسام عتیقی مقدم (کیوریتور نمایشگاه) و امیرحسین زندی (مشاور پروژه) برپا شد؛ هنرمندانی چون محمدرضا اصلانی، احسان آقایی رییس موزه هنرهای معاصر تهران، محمد احصایی، بهمن فرمان آرا، علی شیرازی، صداقت جباری، بهزاد شیشه گران و ... حضور داشتند.

زَروان بختیار (فرزند مرحوم مظفر بختیار، نویسنده و گردآورنده کتاب «مجموعه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی») گفت: پدرم حتی در سفرهای طولانی‌ای که به چین و کره جنوبی می‌کردند تصاویر آثار میرزا غلامرضا را همراه خود می‌بردند. همیشه شأن خاصی برای میرزا غلامرضا قائل بودند و حتی با احترام از جلوی خطشان رد می‌شدند.

بختیار در ادامه با اشاره به تحقیق و پژوهش سی ساله پدرش روی آثار میرزا غلامرضا افزود: اصل تألیف چنین کتابی فقط نیازمند دانش در خوشنویسی نیست، مؤلف باید درباره فرهنگ دوره قاجار، نگارگری، کاغذسازی و مواردی از این دست آشنا باشد و پدرم به همه اینها مسلط بود.

فرزند زنده‌یاد بختیار ادامه داد: دلیل دسترسی پدرم به آثار میرزا غلامرضا آن بود که ایشان از طرف مادری نوه معیرالممالک هستند. البته درباره دوره قاجار اطلاعات زیادی وجود نداشت و پدرم با پژوهش چند ساله این آثار را جمع آوری کردند و برای همین این کتاب ناب است.

محمدرضا اصلانی (پژوهشگر، کارگردان و مستندساز) به عنوان دوست دیرین مرحوم بختیار مشاور کیفی این کتاب بود. او با اشاره به تلاش سی ساله مرحوم بختیار در جمع آوری و نگارش این کتاب درباره میرزا غلامرضا افزود: او معلم فرزندان محمد شاه بود و باید او را یکی از گنجینه‌های اندیشه و هنر دوران قاجار در خانواده معیرالممالک دانست.

اصلانی تصریح کرد: این مرد با کارهایی که در فرهنگ این مملکت کرد بر گردن این فرهنگ حق دارد. این کتاب حاصل یک خاندان است.

او درباره شرایط زندگی و کار میرزا غلامرضا گفت: شاید اگر معیر الممالک از میرزا غلامرضا حمایت نمی‌کرد او فرصت نمی‌یافت چنین آثار مهمی را عرضه کند. این خود یک نوع مدیریت فرهنگی است. میرزا غلامرضا فقط یک خوشنویس نیست. او یک نقاش پیشرو است که صد سال جلوتر از اکسپرسیونیست‌های اروپایی بود. در فرهنگ ما کمال‌الدین بهزاد هم چنین جایگاهی دارد. با اینکه بهزاد هم عصر داوینچی است اما به جرأت می‌گویم که از داوینچی پیشروتر و مدرن‌تر بود. کسانی که معتقدند ایرانیان نقاشی ندارند فهمی از نقاشی ندارند. آن زمان در خانه معیرالممالک مجلات و کتاب‌های هنری روز اروپا به خانواده می‌رسید و میرزا غلامرضا و معیرالممالک و محمود خان ملک الشعرا دور هم می‌نشستند و روی این کتاب‌ها و مجلات ساعت‌ها بحث می‌کردند.

این مستندساز درباره ارزش کار میرزاغلامرضا افزود: او سیاه مشق را فقط به عنوان تمرین خوشنویسی مدنظر نداشت؛ بلکه سیاه مشق را به یک عنصر بنیادین هنری تبدیل کرد. میرزا غلامرضا کلمه و کلام را به عنوان امر وجودی گسترش داد. کمپوزیسیونی که او در صفحه به وجود می‌آورد، از حروفیه و نقطویه نشات می‌گیرد. میرزا در این زمینه یک عارف بزرگ هم بود. او با تمرکزی که شبیه تمرکز ذنیست‌ها است کار می‌کرد. او فضای مجردی را در خوشنویسی ایجاد می‌کند که دیگر خوشنویسی نیست، نقاشانه است. میرزا غلامرضا از این نظر از آبسترکتیویست‌هایی چون هارتونگ و سولاژ صد سال جلوتر است. او از سنت پرواز می‌کند به امر وجودی. کاری که با مرکب و پهنای قلم می‌کند یک نوع روایت است.

سیدمحمد احصایی نیز کتاب مجموعه آثار میرزا غلامرضا را اثری ماندگار برای شناخت و معرفی این هنرمند یگانه دانست و در ادامه به آشنایی خود با مرحوم بختیار اشاره کرد و گفت: آشنایی ما به اوایل انقلاب برمی‌گردد. ایشان هر وقت از چین برمی‌گشتند، برایم کاغذهای چینی می‌آوردند و با هم معاشرت و مؤانست داشتیم. به دلایلی از یک دوره به بعد مراوده‌ام با ایشان قطع شد که احساس خودم این است که میرزا غلامرضا به من این اجازه را نداد. مرحوم بختیار اواخر عمر بیمار بودند و متاسفانه در رحلتشان من در ایران نبودم و توفیق زیارت پیدا نکردم.

احصایی با اشاره به اینکه میرزا غلامرضا در شکسته نستعلیق شگفتی بزرگی پدید آورده است، افزود: او در دربار محمدشاه قاجار رشد کرد.۱۶ ساله بود که قطعه‌ای با آب زر نوشت. این قطعه در کتاب مجموعه آثار او هم به چاپ رسیده است. این قطعه حیرت انگیز است. میرزا تا آخر عمرش هیچ چیزی جز پختگی و صفا به آن اضافه نمی‌کند.

احصایی همچنین در بخشی دیگر از صحبت‌هایش نقل قولی از یک خطاط مشهور قدیمی را بیان کرد مبنی بر اینکه خوشنویس نباید بدگویی و غیبت کند چون با این کار اول حال خودش را بد می‌کند. او در ادامه تکه‌ای از متن کتاب را برای حاضران خواند.

پس از پایان سخنرانی‌ها، حاضران از نمایشگاه آثار خوشنویسی میرزاغلامرضا اصفهانی که به مدت پنج روز در گالری آریانا دایر خواهد بود دیدن کردند.

آثار ارائه شده در این نمایشگاه شامل ۸ تابلو و سه کتیبه از آثار میرزاغلامرضا اصفهانی می‌شود. به گفته امیرحسین عبداللهی (مدیر گالری آریانا)، آثار ارائه شده از مجموعه‌های شخصی هستند و برای فروش نیستند. البته کتاب چاپ شده برای فروش است و قیمت این اثر نفیس که تنها در ۵۰۰ نسخه شماره دار و به صورت کلکسیونی منتشر می‌شود، مبلغ یک میلیون و ۸۵۰ هزار تومان است گرچه با تلاش ناشر ۱۰۰ نسخه از آن با جلد سوخته و همانند آنچه که در زمان قدیم و برای چاپ دستی اتفاق می‌افتاد عرضه خواهد شد.

در کتاب «مجموعه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی» در فصول سیاه‌مشق، ۱۴۵ قطعه؛ کتابت ۴۷ قطعه؛ کتیبه و لوحه‌نگاری ۱۷ قطعه؛ طرح مهر و واگیره ۲۴ قطعه؛ شکسته ۲۶ قطعه؛ تعلیمی و سطرنویسی ۴۶ قطعه و‌ مستندات ۷ قطعه تابلو و اثر هنری از میرزا غلامرضا به چاپ رسیده است. این آثار از ۳۰ مجموعه‌ شخصی، چهار موزه و کتابخانه‌ دانشگاه تهران جمع‌آوری و عکاسی شدند. بر روی کتاب، یک مولاژ منقوش به چشم می‌خورد که برگرفته از آثار میرزا غلامر‌ضا و از جنس رزین پلی‌استر با فیلر کربنات کلسیم بوده و با رنگ‌های اکلریک تزئین و سپس پتینه شده است. این اثر در سایز رحلی و با ابعاد ۲۱۰ * ۲۸۰ سانتی متر و جلد سخت چاپ شده است. تعداد صفحات کتاب ۵۶۸ صفحه است. ۲۴ صفحه‌ی اول و ۸ صفحه‌ی آخر کتاب با کاغذ کارتی ۱۴۰ گرمی مات مارک موریم ساخت کشور کره‌ جنوبی تولید شده است و ۵۳۶ صفحه از متن که شامل تابلو خط‌هاست، با کاغذ گلاسه‌ براق، کاغذ مارک هانسول کره‌ جنوبی با گراماژ ۱۵۰ گرم چاپ شده‌است.

لازم به ذکر است که نمایشگاه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی تا ۲۰ آذر در گالری آریانا به نشانی الهیه، انتهای خیابان مریم شرقی، ابتدای خیابان فرشته (شهید فیاضی)، شماره ۹ پذیرای علاقه مندان خواهد بود.