جزئیات پنجمین کنگره بین‌المللی عرس بیدل اعلام شد

به گزارش ایلنا، نشست خبری پنجمین کنگره عرس بیدل با حضور هادی کیاسری دبیر کنگره و رئیس بنیاد و نیز سیدجواد احمدی دبیر اجرای کنگره و قائم‌مقام بنیاد در محل بنیاد بیدل برگزار شد.

در این نشست خبری کیاسری با تاکید بر این نکته که بیدل دهلوی یک شاعر و متفکر ممتاز و متمایز است که هم اندیشه‌های جهانی دارد و هم حلقه پیوند ملت‌های منطقه است، به توضیح کلمه عرس و چرایی انتخاب این کلمه برای کنگره پرداخت و گفت: عرس اصطلاحی است که طی چندین قرن  در قلمرو زبان فارسی برای مراسم سالگرد شاعران و عارفان بزرگ استفاده می‌شده است. در حوزه فرهنگی ایران به ویژه خراسان بزرگ و نیز در غرب ایران و امتدادش تا آسیای صغیر و همچنین در شبه قاره هند که حوزه پرنشاط زبان و ادب فارسی طی چندین قرن بوده، اصطلاح عرس در همین معنی به کار می‌رفته است.

او افزود: عرس به عنوان مراسم و مجلس یادبود شاعری که از دنیا رفته است، بر مزارش برگزار می شد و اصطلاح عرس را برای این مجلس به کار می‌بردند. شاید از این جهت که شاعر و عارف مرگ ندارد و مرگ، آستانه وصال اوست. از این جهت روز وفات، روز جشن و عرس و عروج روح اوست. شاید حکیمی که این واژه را وضع کرده به این معنا نظر داشته است که کلمه عرس بیشتر به شادی معطوف است تا به سوگ. 

کیاسری ادامه داد: در روز عرس که مراسم سالگرد وفات شاعران بزرگ بوده، دوستان و شاگردان و مخاطبان ویژه و ممدوحان آن شاعر و همچنین بزرگان منطقه و شهر حضور می یافتند. معمولا دیوان شاعر را باز می کردند و به تفال چند شعر می خواندند. بعد شاعران دیگر یا در نسبت با شعر او حرف می زدند یا اخوانیه و رثائیه ای می خواندند، در پایان  هم قوالان برخی از اشعار آن شاعر را به آواز روایت می کردند.

رئیس بنیاد بیدل دهلوی با بیان اینکه عرس فقط برای شاعران نبوده، بلکه برای عارفان هم برگزار می شده است، با اشاره به نمونه هایی چون عرس مولانا در قونیه و عرس معین الدین چشتی در هند که قرن هاست هر سال برگزار می شود، بیان کرد: با این وجود اصطلاح عرس در ایران کمتر کاربرد داشته است.

دبیر کنگره بین‌المللی عرس بیدل همچنین اظهار کرد: ابوالمعانی بیدل وصیت کرده بود که  بعد از مرگ، چنانکه در هند مرسوم بود بر مزارش بارگاهی ساخته نشود، در هند نمونه‌های زیاد از این گونه داریم. مثلا اگر به مزار امیرخسرو بروید گنبد و بارگاهی دارد شبیه مقابر مقدسین که مردم با آداب و رسوم خاصی برای زیارتش می آیند. این وضع را بیدل دیده بود و برای اینکه از او یک قدیس و شخصیت مقدس نسازند گفته بود جسمش را در صحن خانه اش دفن کنند و آستانه یا بارگاهی روی مزارش ساخته نشود.

او ادامه داد: با این حال عرس بیدل تا چهار دهه بعد از مرگش برگزار می شد، چرا که برگزاری عرس با وصیت ابوالمعانی منافات نداشت. در این عرس های سالیانه که  روز وفات بیدل یعنی چهارم ماه صفر برگزار شد، محمد سعید میرزا، برادرزاده بیدل حضور پیدا می کرد، دیوان مکمل دست نویس بیدل را به مزارش می آوردند و اشعاری از آن را به تفال می خواندند. عصای آهنی بیدل را نیز روی مزارش می گذاشتند و دوستان و شاگردان و معاصران او به یاد او مجلس می آراستند و از او تجلیل می کردند. این عرس ها  ۳۵ تا ۴۰ سال علی الدوام برگزار شد. بعدها به واسطه شرایطی که پیش آمد (به هر حال دهلی بعد از حمله نادر شاه دهلی سابق نبود) و به جهت  مصایب و سختی هایی که بر این سرزمین رفت، توجه به فرهنگ به ویژه شعر فارسی کمتر و خود به‌خود عرس بیدل هم خاموش شد. در دوره ما اولین عرس میرزا عبدالقادر بیدل در سال ۱۹۸۲ در دانشگاه پتنا به این بهانه که بیدل متولد پتنا بوده، برگزار شد. بعدها در سال ۲۰۰۳ در جامعه ملیه اسلامیه شهر دهلی و به همت پروفسور قمر غفار مجدداً عرس بیدل برگزار شد. از آن سال به بعد هر سال عرس بیدل در هند برگزار می شود و گاهی در طول یک سال، دو یا سه سمینار در همین زمینه برگزار می شود. عرس بیدل در کشورهای دیگر هم برگزار می شود، بویژه در افغانستان که از سالها پیش به همت مرحوم استاد قندی و فرزند نامدارش زنده یاد استاد عبدالعزیز مهجور عرس بیدل در سالگرد این شاعر برگزار می شد و امروز هم می شود. در بسیاری از کشور های اروپایی و همچنین آمریکا هم سالانه عرس بیدل برگزار می شود.

کیاسری همچنین گفت: شعر و تفکر بیدل یک پیشنهاد جدید برای زبان و ادب فارسی بود. بیدل یک دریچه جدید را به روی شعر فارسی باز کرد.  در ایران موج گرایش به آثار بیدل از اوایل دهه ۶۰ آغاز شد و  تا دهه ۸۰ شمسی به شکل فزاینده گسترش یافت. ضرورت شناسایی بیشتر و دقیق تر بیدل و آثار و افکارش موجب شد که ما در کانون ادبیات ایران در اوایل دهه  ۸۰ به این فکر بیفتیم که عرس بیدل باید با رویکرد تازه در ایران برگزار شود تا فرصتی باشد برای هم‌اندیشی کسانی که درباره آثار، اندیشه ها و شخصیت بیدل کار می کنند و عرصه ای که محققان بتوانند حاصل مطالعات و تحقیقاتشان را عرضه کنند. عرس بیدل، میدان و عرصه ای بود که بیدل شناسان و پژوهشگران این حوزه می توانستند آخرین یافته های خود را در نسبت با شخصیت و آثار این شاعر متفکر ارائه کنند و علاوه بر این به برکت این محفل، هم از کارهای یکدیگر مطلع شوند و هم به تبادل فکر و اندیشه  و روش و حتی منابع و مآخذ پژوهشی بپردازند. برگزاری نخستین عرس بین المللی بیدل در تهران به عنوان همایشی با رویکرد ترویجی علاوه بر بازتاب درخشان داخلی، نتایج فوق العاده و فراتر از حد انتظاری را بویژه در شبه قاره هند و آسیای میانه رقم زد. به گونه ای که در عرس دوم، هم کمیت و هم کیفیت مقالاتی که به دبیرخانه رسید رشد چشمگیری داشت و علاوه بر این رویکرد تازه و اقبال گسترده ای به نسخه شناسی و معرفی نسخ آثار بیدل و به تبع آن دیگر متون دست نویس فارسی در شبه قاره و آسیای میانه رقم خورد. بر همین اساس از عرس دوم "بازشناسی و احیای میراث خطی فارسی در ساحت برون مرز" محور دوم موضوعی عرس قرار گرفت. یعنی از عرس سوم تاکنون هر سال عرس بیدل با دو محور موضوعی، یکی "تحلیل و  تاویل آثار و افکار بیدل" و دیگری " بازشناسی میراث فارسی برون مرز" سامان یافت و برگزار شد. خوشبختانه با برگزاری هریک از عرس‌های بین المللی بیدل در تهران، شاهد روند رو به رشد و گسترش کمی و کیفی مطالعات و تحقیقات در هر دو زمینه بوده ایم. نکته مهم دیگر این که در برگزاری "عرس بین المللی بیدل" هم ویژگی های عرس های سنتی حتی المقدور لحاظ شده است و هم ویژگی‌های یک سمپوزیوم علمی و همایش آکادمیک. بر این اساس معمولاً در صحن اصلی کنگره مباحث کلی و اجرای روایت های آوازی آثار بیدل از سوی بیدل خوان های برجسته دنیا عرضه شده است و در پنل های تخصصی مقالات و سخنرانی های موضوعی و پژوهشی. از حدود سه سال پیش و با تاسیس بنیاد بیدل، برگزاری عرس با رویکرد ترویجی به عنوان یکی از محورهای فعالیت بنیاد تعیین شد و به رغم فقدان امکانات و منابع مالی در این مجموعه خصوصی و نوپای فرهنگی، خوشبختانه عرس پنجم هم در آستانه برگزاری است.

او ادامه داد: پنجمین عرس بیدل در تهران روزهای ۱۴ و ۱۵ تیرماه برگزار می شود و در آن استادان و پژهشگران ارجمندی از داخل و خارج کشور  هم در حوزه بیدل شناسی و هم در حوزه بازشناسی میراث خطی برون مرز جدیدترین یافته های خود را ارائه خواهند کرد.

در ادامه سیدجواد احمدی دبیر اجرایی کنگره گفت: ۲۵ خرداد آخرین مهلت دریافت چکیده مقالات بود که در نهایت ۱۷۴ مقاله دریافت شد. از این تعداد ۱۰۳ مقاله پذیرفته شد و ۵۶ مقاله برای چاپ به تصویب رسید. ۳۵ مقاله هم برای ارائه شفاهی و سخنرانی صحن و پنل های تخصصی کنگره در نظر گرفته شد.

او با اشاره به مهمانان خارجی کنگره پنجم بیان کرد: ۳۱ استاد و پژوهشگر مهمان خارجی از ۱۸ کشور شامل اردن، ارمنستان، اسپانیا، افغانستان، اوکراین، آذربایجان، هندوستان، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، روسیه، رومانی، قزاقستان، گرجستان، لهستان، ونزوئلا و ایتالیا در عرس پنجم حضور خواهند داشت.

به گفته احمدی، پنجمین کنگره عرس بیدل طی دو روز در روزهای ۱۴ و ۱۵ تیر برگزار می شود که صبح روز اول کنگره با سخنرانی سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گشایش می یابد و بعدازظهر روز اول در قالب پنل های علمی با سخنرانی های تخصصی ادامه می یابد.  بعدازظهر روز دوم شمار دیگری از مقالات تخصصی  ارائه می شود و سپس مراسم اختتامیه برگزار خواهد شد.

در ادامه این  نشست کیاسری درباره تفاوت کنگره پنجم با دوره‌های گذشته گفت: تفاوت این دوره با دوره های پیش  به لحاظ شیوه برگزاری نیست، بلکه به جهت سطح و تنوع مهمانان و کیفیت مقالات ارائه شده است. امسال تعداد مقالات کمتری برای ارائه در نظر گرفته شده اما شیوه ارائه و فرصت نقد و بحث افزایش یافته است.

رئیس بنیاد بیدل اضافه کرد: امسال شاهد حضور چهره های جدیدی از بیدل پژوهان و استادان زبان و ادب فارسی از گوشه و کنار دنیا در کنگره خواهیم بود که عموما یا متخصص آثار  بیدل هستند یا در زمینه میراث خطی فارسی بویژه آثار شاعران سبک هندی صاحب نظرند. بنای ما بر رعایت ویژگی ترویجی کنگره با محوریت مطالعه و تحقیق در دو محور موضوعی عرس است البته بنا نداریم فعالیت ما با کارهای برخی سازمان های دیگر همپوشانی داشته باشد. ما دقیقا می خواهیم در حوزه بیدل شناسی و بازشناسی میراث فارسی برون مرز کار کنیم که در این بخش هم آثار بیدل محور اصلی خواهد بود. نکته دیگر اینکه در این عرس  بیشتر از کشورهایی که پیش از این کمتر از دپارتمان های فارسی آن‌ها استادی در عرس حاضر بوده، شخصیت های ارجمندی را دعوت کرده ایم.

کیاسری با بیان اینکه از دوره سوم کنگره بین المللی عرس بیدل، نمایشگاهی هم در حاشیه کنگره برپا می شود، افزود: امسال هم نمایشگاهی از نمونه  خط ابوالمعانی بیدل و تصاویر نسخه های معتبر و همزمان آثار بیدل در حاشیه کنگره برپا می شود.

همچنین احمدی قائم مقام بنیاد بیدل درباره نهادهای همکاری‌کننده در برگزاری کنگره از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرهنگستان هنر، کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و معاونت صدای سازمان صدا و سیما نام برد.

کیاسری هم درباره برگزاری سالانه یا دوسالانه کنگره عرس بیدل در آینده چنین توضیح داد: برگزاری عرس بین المللی از دید بنیاد بیدل یک ضرورت است. موجی که در شبه قاره و آسیای میانه و... به خاطر برگزاری همین عرس ها ایجاد شده، مشهود و غیرقابل انکار است و ما را وادار کرده برگزاری این همایش را یکی از برنامه های اصلی خود تلقی  کنیم. عرس یک ویترین است از آخرین پژوهش ها و تحقیقات درباره بیدل و بسیاری از بزرگان ادب و فرهنگ ما. اگرچه برگزاری کنگره ای با حضور بیش از ۳۰ مهمان از ۱۸ کشور کار ساده ای نیست، اما نتایج درخشان این همایش مشکلات و موانع کار را کمرنگ می کند.

او تصریح کرد: رویای ما برگزاری هرساله کنگره است، اما با توجه به وسع بنیاد به عنوان یک مجموعه خصوصی و فرهنگی، فعلاً این سمینار را هر دو سال یک‌بار برگزار کنیم و امیدواریم در این راه نهادهایی که ماموریتشان فرهنگی است و مجموعه های خصوصی که داعیه و دغدغه فرهنگی دارند به کمک ما بیایند. کاش ما هم مثل خیلی از کشورها به این نتیجه برسیم که سهمی از هزینه های تبلیغی نهادهای اقتصادی و اجتماعی خود را  صرف فرهنگ و تعالی فرهنگی جامعه کنیم.

دبیر کنگره عرس بیدل اظهار کرد: بیدل دهلوی، فارغ از شعرش، یک شخصیت کلیدی است. شاه وارد تهرانی شاعر معاصر بیدل در تذکره اش به نقل مستقیم از میرزا عبدالقادر بیدل می گوید: اجداد بیدل از اولاد شاه منصور بن مظفر حاکم شیراز و ممدوح حافظ هستند. یعنی خاندان بیدل شیرازی اند. در دوره ای که تیمور حمله می کند و شاه منصور شکست می خورد، اجداد بیدل به بخارا کوچ می کنند. یک نسل قبل بیدل، خانواده‌اش از بخارا به دهلی کوچ می کنند. یعنی خاندان بیدل یک نسل قبل تولد او، ساکن بخارا و حوزه ی ایران فرهنگی است. به دلالت  همین نکته بیدل حلقه پیوند بین چند ملت شامل ایران، آسیای میانه و هند است.

کیاسری گفت: بیدل شخصیت ملی و محبوب برای چند ملت است؛ هم به خاطر آثارش و هم به جهت تفکر و شخصیتش. از نظر پیام، پیام بیدل جهانی است. پرسش های اصلی  انسان را مطرح می کند و به آن ها پاسخ می دهد. به همین دلیل آن استاد ایتالیایی چند دهه پیش گفت که قرن ۲۱ قرن غلبه اندیشه های بیدل بر جهان متمدن است، یعنی بیدل برای انسان امروز و دغدغه هایش پاسخ دارد. اگر این پاسخ ها مدون شود و در قالب گزاره های روشن ارائه شود، بیدل برای سرگردانی امروز انسان راه برون‌شد دارد. بیدل هم یک شاعر متمایز و متفاوت است، هم متفکری است که  اندیشه های جهانی دارد و هم حلقه پیوند ملت هاست.

او خاطرنشان کرد: کنگره بین المللی عرس بیدل، با اتکا به شمایل و رویکرد و محتوایش، هم پیام همدلی دارد و هم ظرفیتی است برای همه کسانی که در حوزه مطالعات و تحقیقات زبان و ادب فارسی و بویژه نسخه پژوهی و تصحیح متون کار می کنند تا در عرس به هم برسند و هم‌اندیشی و هم‌افزایی داشته باشند.