واژه‌های ادبی به دهخدا راه می‌یابند/ راه فرهنگ عامه از لغت‌نامه‌های رسمی جداست

به گزارش خبرنگار ایلنا، درحالی‌که با ورود جامعه ایران به دنیای اینترنت شاهد تلفیق زبان‌ها و به تعبیری زایش و بازسازی واژه‌های جدید در زبان فارسی هستیم اما در فرهنگ لغت‌های رسمی و پایه زبان فارسی مثل دهخدا یا معین اثری از این واژه‌ها نمی‌بینیم و موسسات تالیف لغت‌نامه‌های فارسی هم دلایل خاص خود را برای عدم توجه به این مسئله بیان می‌کنند. اگرچه برخی ناشران خصوصی تلاش کرده‌اند با انتشار فرهنگ‌نامه‌هایی مربوط به فرهنگ عامه از غافله عقب نمانند و با وجود اینکه آثاری مثل «فرهنگ و لغات زبان مخفی» تالیف مهدی سمائی نیز منتشر شده‌ تا بسیاری از لغات محاوره‌ای و غیرمکتوب اما همه‌گیر در کوچه و بازار را جمع‌آوری کنند، اما به نظر می‌رسد بیش از این‌نیازمند توجه ویزه نهادهایی که مسئول تدوین لغت‌نامه‌ها هستند، به واژه‌های تازه‌وارد زبان فارسی هستیم.

اکرم سلطانی (سرپرست بخش تالیف موسسه لغتنامه دهخدا) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، در توضیح چرایی عدم توجه به واژه‌های جدیدی که به زبان فارسی اضافه می‌شود در فرهنگ لغات زبان فارسی، گفت: حقیقت اینکه در هر برهه زمانی برخی واژه‌ها و لغات به زبان مردم جامعه وارد می‌شوند که از شرایط اجتماعی و فرهنگی وقت نشات می‌گیرد. دلیلی هم ندارد همه فرهنگ‌هایی که نوشته می‌شوند این لغات را پوشش بدهند و این مسئله به حوزه‌ای بستگی دارد که مخاطبان فرهنگ مذکور در دایره آن تعریف می‌شوند. موسسه دهخدا لغت‌نامه‌هایی برای زبان و ادبیات فارسی تولید می‌کند و در این مسیر هم آن دسته از واژگان را جمع‌آوری می‌کنیم که در اسناد مکتوب و آثار ادبی ما به کار رفته باشند. ممکن است امروز تعدادی واژه و لغت مثلا به واسطه یک برنامه یا سریال تلویزیونی در بین مردم رایج شود که بعد از مدت کوتاه چندماهه‌ای با جایگزین شدن عبارت جدید فراموش شده و از بین برود. کار جمع‌آوری، حفظ و نگهداری این دست از واژگان که قطعا هم برای برخی پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرند باید توسط فرهنگ‌های دیگری مثل فرهنگ لغت عامیانه یا فرهنگ‌های دوره‌ای صورت بگیرد.

سلطانی تاکید کرد: درواقع فرهنگ لغتی که موسسه دهخدا تالیف می‌کند کاری با امروز، فردا و زمان ندارد، بلکه فرهنگی است برای زبان و ادبیات فارسی و تمام آثار مکتوب فارسی چه منظوم و چه نثر را دربرمی‌‌گیرد. کسی نباید توقع داشته باشد لغت‌نامه بزرگ فارسی واژه‌ای کنایه‌ای که تنها در بازه زمانی امروز استفاده می‌شود را در خود جای بدهد. یکی دیگر از فاکتورها برای ورود واژه‌ها یه لغت‌نامه‌های تالیفی موسسه دهخدا این است که اهل فرهنگ و ادیبان آن را به کار برده باشند. حالا ممکن است کسانی هم فرهنگی را جمع‌آوری کنند که لغت‌ها و واژه‌های عامیانه زمان‌های مختلف را در خود جای بدهد.

سرپرست بخش تالیف موسسه لغتنامه دهخدا درباره پیشرفت تهیه و تنظیم فرهنگ لغات تالیف موسسه دهخدا نیز اظهار داشت: لغت‌نامه فارسی که موسسه دهخدا در حال تالیف آن است، حرف الفش در 4000 صفحه تمام شده است، بخش اول حرف ب هم در 1100 صفحه منتشر شده و سه بخش دیگر این حرف هم در حال چاپ است. تهیه لغت‌نامه فارسی بسیار کار سنگین و وقت‌گیری است و با توجه به امکانات بودجه‌ای و نیروی محدود موسسه دهخدا کمی کند پیش می‌رود. درواقع هم خود کار سنگین است و هم نبود امکانات کافی زمان استخراج لغت‌های حروف مختلف را طولانی می‌کند.

او ادامه داد: البته جمع‌آوری حروف دیگر الفبای فارسی هم مسکوت نیست و کارهایی برای سایر حروف هم انجام شده و می‌شود، اما نمی‌خواهیم کیفیت را فدای سرعت و کمیت کنیم و با دقت زیادی وقت صرف این لغت‌نامه‌ها می‌کنیم. اساسا خیلی از لغت‌نامه‌ها و فرهنگ‌ها بودند که تا یک جایی از مسیر را رفته‌اند و بعد نتوانسته‌اند راه را ادامه دهند، ما امیدواریم تهیه و تالیف فرهنگ لغات موسسه دهخدا ادامه داشته باشد و تمام و کمال هم تکمیل شده و به سرنوشت فرهنگ لغت دکتر خانلری که فقط تا حرف «ب» پیش رفت دچار نشود. هرچند همین دو حرف فرهنگ لغت دکتر خانلری ارزش خودش را دارد و ما هم اگر زمانی نتوانستیم فرهنگ لغات تالیفی موسسه دهخدا را تکمیل کنیم، چیزی را از دست نداده‌ایم.

سلطانی همچنین عدم تخصیص بودجه و نبود امکان استخدام نیرو و کارشناس را مهمترین چالش‌های پیش روی موسسه لغتنامه دهخدا دانست و بیان کرد: موسسه لغتنامه دهخدا وابسته به دانشگاه تهران است و یک نهاد دولتی محسوب می‌شود و مثل بیشتر نهادهای دولتی مشکل بودجه دارد و ضمن اینکه ما استخدام نیرو و کارشناس هم نداریم. مشکل بزرگی که با آن مواجه هستیم این است که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان زبان و ادبیات فارسی به موسسه لغتنامه دهخدا می‌آیند، کارآموزی کرده و آموزش می‌بینند اما چون استخدام نداریم و طبعا حقوقی به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد بعد از مدت کوتاهی همکاری با موسسه را کنار می‌گذارند. دانشگاه هم تاکنون همراهی خاصی برای حل مشکل نیروی انسانی موسسه لغتنامه دهخدا نداشته و متاسفانه علی‌رغم اینکه گنجایش معرفی و فعالیت ثابت هیئت علمی را داریم تاکنون موفق نشدیم برای تالیف هیئت‌ علمی ثابت تشکیل بدهیم و حتی بزرگانی مثل دکتر شهبازی، دکتر انوری، دکتر شایسته و دکتر مهرکی نیروی تمام وقت ما نیستند و تنها چند روز در هفته را با موسسه همکاری دارند.

نهایتا اینکه به‌نظر می‌رسد لغتنامه‌های مرجع فارسی مثل دهخدا، معین، ‌عمید و فرهنگ سخن زمانی بیش از ۴۰ سال است که ویرایش و به‌روز نشده‌اند و حتی قرار دادن منابعی چون دهخدا و دیگر فرهنگ‌های لغت در اینترنت که برای تسهیل واژه‌یابی صورت گرفت نیز چندان موفق نبود. به عنوان مثال حتی یکی از این سایت‌ها با نام لغتنامه دهخدا به این دلیل که موسسه دهخدا و دانشگاه تهران آن را فاقد اعتبار دانستند فیلتر شد. پس اگر قصد داریم در جهان پرسرعت امروز واژه‌ها و عبارت‌های فارسی را حفظ و نگهداری کنیم باید فکری هم به حال واژه‌‌های جدید «زبان مخفی» مثل «سلفی»، «سوتی»، «هشتگ»، «خز» یا «خفن» بکنیم و احتمالا در این مسیر نیازمند یک همکاری و تعامل بدون موازی کاری از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی هستیم.