نمی‌خواستیم مخاطب را به گریه بیاندازیم/ شهادت حضرت علی ریشه در اختلاف امویان و آل‌هاشم دارد
محمد حاتمی، کارگردان نمایش «نقل ذبیح» گفت: شیوه اجرایی من در این نمایش این بود که به هیچ وجه نخواستم تماشاگر را به گریه بیندازم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمد حاتمی در نشست خبری نمایش «نقل ذبیح» که به ماجرای شهادت امام علی (ع) می‌پردازد، گفت: کار من اصلا به گریه انداختن مخاطب نیست. در این نمایش قصد داشتیم تماشاگر را به دیدن دوباره این ماجرا دعوت کنیم؛ اینکه امام علی (ع) چه کارهایی کرده و ما از آن بی‌اطلاعیم.
او با بیان اینکه ما فقط از یک زاویه این منشور نگاه می‌کنیم، گفت: زوایای دیگر این منشور مانند صلابت و خرد امام علی (ع) کجاست؟ فقط نقاط تراژیک این قصه را دیدن کفایت نمی‌کند؛ من نمی‌توانم روی این خط راه بروم.
کارگردان نمایش «نقل ذبیح» با بیان اینکه به این متن در قالب تعریف‌های این چند ساله نگاه نکرده است، گفت: به این شکل تئا‌تر در این زمان می‌گویند کار مناسبتی؛ اما من نمی‌فهمم و تلاش هم می‌کنم نفهم. همه تئاتر‌ها مناسبت دارد اما ما دلمان می‌خواهد به بعضی از کار‌ها یک مهری بزنیم که بگوییم در سایر فصول سال نمی‌شود این‌ها را دید، یا اصلا نباید اجرا شود و نباید بها داده شود یا حمایت مالی شود. به نظر من اشتباه است. مخصوصا این قصه‌ای که ما در دست داریم یک قصه جهان شمول است که دارد درباره عدالت حرف می‌زند. درباره امام اول شیعیان است؛ یعنی درباره آن چیزی است که تمام ما شیعیان و ایرانیان به آن عرق داریم و چراغ راهنمایمان است.
حاتمی تاکید کرد: می‌شود قصه‌هایی که شنیده‌ایم را جور دیگر و بهتر روایت کرده و از دریچه‌ای نو به آن نگاه کنیم تا آنچه در مضمون نمایش وجود دارد هم برای تماشاگر جذاب باشد هم بهتر به کارمان بیاید.
او با اشاره به استفاده از شیوه نمایش سنتی ایرانی در نمایش «نقل ذبیح»، گفت: نمایش تعزیه زیبا‌ترین شکل هنری است برای به تصویر کشیدن آنچه که ما به آن اعتقاد داریم.
حاتمی با تاکید بر اینکه تعزیه ارزش‌ها و اعتقاد ما را نشان می‌دهد، گفت: بها دادن به تعزیه مستلزم این است که حمایت مالی شود. خسته نباشید و خداقوت گفتن به جای خود، اما آنچه از این نمایش حمایت می‌کند تا روی پای خود بایستد حمایت مالی است و باید تجهیز بشود.
این کارگردان و بازیگر تئا‌تر و تلویزیون گفت: ما اماکن کمی برای اجرای نمایش تعزیه داریم؛ تکیه جایی است که مردم با باور‌هایشان کنار هم می‌آیند، یک‌دل می‌شوند و باهم بهم پیوند می‌خورند بنابراین باید به آن اهمیت بدهیم؛ من در نمایش «نقل ذبیح» تلاش کردم از این شیوه نمایشی استفاده کنم.
حاتمی با بیان اینکه در کارهای قبلی خود هم از شیوه نمایش ایرانی و به خصوص تعزیه، نقالی و پرده‌خوانی استفاده کرده است، گفت: ریشه ما در همین نمایش‌هاست؛ ما از تئا‌تر مدرن می‌توانیم بهره بگیریم اما نمی‌توانیم حرف اصلی‌مان را بزنیم. حرف اصلی و گهواره ما این نمایش‌هاست. ما باید در گهواره خودمان فریاد بزنیم، ناله کنیم، آرام باشیم و بخوابیم.
فرهاد امینی، نویسنده نمایشنامه «نقل ذبیح» نیز تصریح کرد: فراموش نکنیم هر اثر هنری قبل از اینکه زیبایی‌شناسانه باشد، کالایی فرهنگی است. مهم نیست چطور و به چه شیوه‌ای داریم کار را انجام می‌دهیم مهم این است که چه جهت‌گیری فرهنگی‌ای داریم. شیوه‌ها و روش‌های هنری بسیار زیادند، سلیقه‌ای هم هست اما جهت گیری فرهنگی اصل است.
امینی با بیان اینکه با این نمایش، جهت‌گیری متفاوت و درستی دارد و در جریان ماجرای شهادت امام علی (ع) اتفاق می‌افتد، گفت: غرض اصلی من از اول برای نوشتن نمایش این بود که نگاهی کمتر تکراری به موضوع شهادت حضرت امیر داشته باشیم.
او ادامه داد: زاویه دید ما این بود که مساله را شخصی نبینیم. یعنی اینکه یک نفر (ابن ملجم مرادی) ناگهان عصبانی شده و مهم‌ترین مرد تاریخ شیعه را به شهادت می‌رساند؟ آنقدر راحت و کسی هم پشتش نیست... نه. داستان به همین راحتی نیست. کسانی هم بودند که اگر نگوییم هدایت کردند، حمایت کردند، تشویق و جهت‌دهی کردند. ما به این نتیجه رسیدیم که شاید این مساله ریشه در اختلاف امویان و آل هاشم دارد.
نویسنده نمایشنامه «نقل ذبیح» با بیان اینکه در این نمایش به سه نقطه اصلی و آشنا یعنی جنگ جمل، صفین و نهروان اشاره شده است، گفت: از این اشاره‌ها زود عبور می‌کنیم چون سریال امام علی آنقدر خوب در حافظه مردم مانده که همه این نقطه‌ها را می‌شناسند. اما یک نقطه کمتر شنیده شده وجود دارد به نام ماجرای عبدالمناف و دو پسرش که این را دوبار تاکید کردیم که مشخصا در ذهن مخاطب جا بیفتد.
امینی تشریح کرد: جد حضرت رسول (ص) دو پسر به نام‌های عبدالشمس و هاشم داشته که این دو دوقلو بهم چسبیده بودند و از هم جدا می‌شوند. ما در نمایش با این ایده آمدیم جلو که آن شمشیری که این دو را از هم جدا می‌کند و خونی که جاری می‌شود این خون یک جایی دوباره اتفاق خواهد افتاد و آن خون، خون مبارک حضرت امیر (ع) است.
او با اشاره به پایبندی نمایش به تاریخ، گفت: وقایع تا حد بسیار زیادی دقیق هستند اما برداشت ما دراماتیک و تخیلی است. شخصیت‌هایی در نمایش وجود دارند که درست است که ما می‌گوییم بودند اما نمی‌دانیم چه کسانی بودند چون در تاریخ تکثیر شده‌اند. آنقدر تعدادشان زیاد است که هیچ وقت متوجه نمی‌شوی که بود و کجا بود یا اصل کاری چه کسی بود. خیالی بودن و نا‌شناس بودن این شخصیت‌ها هم در متن و هم در شیوه اجرایی کارگردان روی صحنه دیده می‌شود که فکر می‌کنم شیوه جذاب و زیبایی بود.
نویسنده «نقل ذبیح» تصریح کرد: در این نمایش قصد داشتیم به دور از برانگیختن احساسات تماشاگر، سوالی طرح شود زیرا معتقدم تئا‌تر یک بحث معرفت‌شناسی است و قرار است سوالات بیشتری در ذهن مخاطب طرح کنیم تا شاید تلنگری به مخاطب باشد.
مونا فرجاد، بازیگر این نمایش نیز به دیالوگی از شخصیت «ذبیح» در نمایش اشاره کرد و گفت: داستان درباره یک تاجر به نام ذبیح است که در جایی می‌گوید اگر من مالم را در خطر نمی‌دیدم مطمئنا مرید علی (ع) می‌شدم؛ در واقع همه با او دشمنی می‌کنند چون مال، مقام، مکنت و جاه خودشان را در خطر می‌بینند.
فرجاد ادامه داد: زمانی یک نمایش اثرگذار می‌شود که داستان در اوج، اتفاق بیفتد و به بیننده چند دقیقه جای تفکر داده شود تا احساساتش ته‌نشین شده و به تفکر واداشته شود.
او خاطرنشان کرد: همه می‌دانیم چه اتفاقاتی برای ائمه افتاده، چقدر مظلوم بودند. ما قلبا، طبق سنت، تحت تاثیر قرار گرفته و با شنیدن داستانشان گریه می‌کنیم اما حسن این نمایش این است که اتفاقا بیننده را به گریه وانداشته بلکه او را به تفکر وامی‌دارد.
فرجاد تصریح کرد: رسالت هنر آگاهی‌دهندگی و روشن‌کننده بودن است. ما امروز هم با مسائل زمان حضرت امیر (ع) دست به گریبان هستیم؛ در دوره‌ای که سیاست‌های امروزی در خاورمیانه اتفاق می‌افتد و داعش مجال بروز پیدا می‌کند؛ آدم‌هایی که به خاطر مال، حاضرند آدم بکشند و زن و بچه مردم را آواره کنند.
نمایش «نقل ذبیح» به کارگردانی محمد حاتمی و نویسندگی فرهاد امینی از پنجم تا سیزدهم تیرماه (۱۹ تا ۲۷ ماه مبارک رمضان) در سالن همایش‌های ۱۷ شهریور وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی روی صحنه است.
«تعاونی هنرمندان معاصر پارس» تهیه‌کننده نمایش «نقل ذبیح» است که محمد حاتمی، شهرام عبدلی و مونا فرجاد در آن نقش‌آفرینی می‌کنند.