کارگردان فیلم «برای رعنا» در گفتوگو با ایلنا مطرح کرد؛
قصهای که هر کجای دنیا میتواند رخ دهد/ از ترحمبرانگیز شدن فیلم فاصله گرفتم
ایمان یزدی با اشاره به اینکه «برای رعنا» قصهای اجتماعی دارد، تأکید کرد که با وجود روایت این قصه در جامعه ایران، آن را میتوان قصهای جهانشمول دانست.
به گزارش خبرنگار ایلنا، فیلم سینمایی «برای رعنا» به کارگردانی ایمان یزدی این روزها در سینماهای کشور در حال اکران است. «برای رعنا» قصهای اجتماعی را روایت میکند که در بخش رقابتی جریانهای نو جشنواره فیلم بوسان ویژه آثار اول و دوم کارگردانان نوظهور آسیایی شرکت داشته است. این فیلم همچین برنده جایزه چشمانداز راهبردی روسیه و جهان اسلام در بیست و یکمین جشنواره فیلم کازان روسیه شد.
به بهانه اکران «برای رعنا» با کارگردان آن گفتوگویی داشتیم که در ادامه مشروح این گفتوگو را از نظر میگذرانید:
ایده و طرح اولیه «برای رعنا» چطور شکل گرفت؟
فیلمنامه «برای رعنا» و طرح اولیه را دو سال پیش بر اساس ایدهای که به ذهنم رسید پرورش دادم و در ادامه حسین مهکام به پروژه اضافه شد و با ایشان کار را پیش بردیم و اثر به نسخهای رسید که امروز بر پرده سینماها است.
ایده اولی که در ذهنم بود به این پرسش مربوط میشد که جامعه یک شخص را به چه کارهایی میتواند وادار کند؟ یا فشارهای زندگی یک شخص را تا کجا میتواند پیش ببرد؟ خیلیها میتوانند مشکل را حل کنند و کمککننده باشند اما فرد را به سمت پرتگاه میبرند یا در بسیاری موارد فرد تمام داراییاش را میفروشد تا بلکه مشکلی برطرف شود اما همه آن دارایی نجاتبخش نیست. فیلم «برای رعنا» با همین پرسشها شکل گرفت، اینکه یک پدر در شرایطی خاص برای نجات خانواده چه کاری انجام میدهد و اینکه حتی در مواقعی ممکن است در دوست داشتنش دچار تردید شود و میفهمد که دوست داشتن کافی نیست. حس دوست داشتن در این فیلم بروز و ظهور جدی دارد.
موقعیتی که در «برای رعنا» تعریف شده را موقعیتی مربوط به یک ایرانی در دنیای امروز میدانید یا مسئلهای جهانشمول درباره انسان است؟
من به ماهیت انسان فکر میکردم و میخواستم به همین موضوع بپردازم. در نشست فیلم در جشنواره بوسان هم به این نکته اشاره کردم که با وجود روایت قصه در جامعه ایران، «برای رعنا» موضوع جهانشمول دارد.
اتفاقاً در جشنواره بوسان مخاطبان ارتباط خوبی با فیلم برقرار کرده بودند و فیلم در این مورد فکر میکنم زبان بینالمللی خوبی دارد و میتواند موضوعش جهانشمول باشد. فکر میکنم در شرایطی که امروز مردم در سراسر دنیا زندگی میکنند جامعه جهانی به سمتی میرود که دوست داشتنها دیگر کافی نیست و مسائل اقتصادی بر همه مسائل سایه انداخته است. به طور کل جامعه جهانی امروز دچار بحران اقتصادی است این بحران در کشور ما به دلیل تحریمها و برخی مشکلات بروز و ظهور دارد. اگر دولتها با هم مشکل و اختلاف دارند مردم نباید تاوان بدهند ولی متأسفانه در کشور ما تحریمها بیش از هر چیز به جامعه آسیب زده و من معتقدم که این اتفاق ناقض حقوق بشر است.
اما در فیلم هیچ اشاره مستقیمی به نقش تحریمها نمیشود و به نظر میرسد که این نگرش شما در فیلم وجود ندارد.
رسالت کار هنری این است که در لایه پنهان حرفش را بزند. من در نشست خبری «برای رعنا» در جشنواره بوسان هم به این موضوع اشاره کردم. آنجا بیش از هر چیز از من این سوال پرسیده میشد که چرا بازیگرانم در هر موقعیتی حجاب دارند که من در پاسخ میگفتم سعی کردم فیلمی با رعایت قوانین کشورم بسازم و سعی کردم برای خارج نشدن از منطق هیچ زنی را در خانه نشان ندهم اما با این حال «برای رعنا» از نظر آنها دو امتیاز منفی داشت که امتیاز منفی دیگرش دریافت پروانه ساخت بود.
امروز اگر فیلم شما زیرزمینی باشد و شما بدون دریافت پروانه ساخت فیلم بسازید، یک امتیاز مثبت برای موفقیت دارید. در این شرایط فیلمهایی که پروانه ساخت دریافت میکنند راه سختی برای موفقیت دارند، هر چند که «برای رعنا» هم فیلمی کمهزینه است که با سختی ساخته شده اما من در جشنوارههای خارجی باید با فیلمهایی رقابت میکردم که ۲۰ میلیون دلار هزینه ساختشان بود.
متأسفانه نهادهای فرهنگی ما هیچ حمایتی از سینمای اجتماعی ندارند، «برای رعنا» فیلمی درباره خانواده است، در قصه آن شاهد هستیم که همه اعضای خانواده همه کار میکنند تا یک دختر بچه زنده بماند و با وجود اینکه این فیلم حاوی آن ویژگیهای لازم نبود که برای رسانههای ما جذاب باشد، اگر اسم «برای رعنا» را به انگلیسی در اینترنت جستجو کنید نقدهای بسیاری به زبان انگلیسی درباره آن مشاهده خواهید کرد.
چرا فیلم در جشنواره فجر حضور نداشت؟
به ما گفتند از آنجا که «برای رعنا» در جشنواره بوسان حضور داشته نمیتواند در جشنواره ملی فجر باشد در حالیکه سال گذشته فیلمهایی در جشنواره نمایش داده شدند که در جشنوارههای مختلف دنیا هم حضور داشتند. متأسفانه جشنواره فجر سیاستی چندگانه در برخورد با فیلمها دارد و این سیاست باعث شد که ما نتوانیم در جشنواره حضور داشته باشیم در حالیکه حداقل میشد «برای رعنا» را در سانس ویژه کنار فیلمهایی مثل «پیر پسر» و «رکسانا» اکران کرد.
این فیلم در جشنوارههای معتبری در دنیا حضور داشت و جایزه گرفت اما متأسفانه رسانههای ما و به خصوص تلویزیون هیچ توجهی به موفقیتهای «برای رعنا» نکرد.
«برای رعنا» قصه تلخی دارد. آیا نگران برچسب سیاهنمایی برای فیلم نبودید؟
در این فیلم هیچ سیاهنمایی اتفاق نمیافتد. سیاهنمایی وقتی اتفاق افتاده که شما از واقعیت دور شوید یا بزرگنمایی کنید. آدمهای «برای رعنا» خیلی واقعی هستند و کنار ما زندگی میکنند. عارف در این فیلم حرکتی قهرمانانه انجام میدهد ولی آدمی واقعی است که هیچ فرقی با ما ندارد.
به نظر من «برای رعنا» قصهای کاملاً واقعی دارد که هیچ چیزی در آن اغراق نشده و اگر تلخیهایی وجود دارد برآمده از واقعیتهای زندگی است.
در فیلمهای سینمایی سالهای اخیر، وقتی فیلمساز به سراغ پایین شهر میرود سعی دارد با به تصویر کشیدن مشکلات موجود مخاطب را با اثر همراه کند اما در «برای رعنا» روابط انسانی و مسائل احساسی بین کاراکترها عنصر اتصال مخاطب با فیلم است. به نظر شما حجم احساسات در این فیلم بیش از حد زیاد نیست؟
معتقدم که احساسات در «برای رعنا» بسیار پر رنگ است. برای اینکه بخواهم مخاطب را با فیلم همراه کنم از حس ترحم فاصله گرفتم. من سعی داشتم قصهای روایت کنم که مخاطب با آن خیلی راحت همراه شود و با شخصیتهایش همزادپنداری کند، بدون اینکه من دست به بزرگنمایی زده باشم.
اگر شما یک حس مشترک را روایت کنید، حسی که ممکن است همه تجربه کنند و بتوانند خود را جای شخصیت اصلی بگذارند امکان همزادپنداری بالا میرود اما اگر به سمت ترحم بروید باید بزرگنمایی و غلو کنید تا مخاطب درگیر فیلم شود.
اگر به پایین شهر بروید متوجه میشوید که شخصیتهای این فیلم همگی واقعی هستند و اتفاقاً در آن مناطق همانطور که در فیلم میبینیم جایگاه احساسات در روابط بسیار مهم است.
حامد بهداد در این فیلم نقش یک ورزشکار را بازی میکند اما فیزیک بدن او اصلاً به فیزیک یک ورزشکار شباهت ندارد. چرا بهداد را برای این نقش انتخاب کردید؟
یکی از نکات مهم فیلم قدرت بازی حامد بهداد است. وقتی او ایفای این نقش را پذیرفت خیال من برای این نقش راحت شد. او در نقش شخصیتی کاملاً ساکت و کم دیالوگ ظاهر شده که بازی حسیاش بسیار مهم است در حالیکه حامد بهداد پیشتر نقشهای پر اکت و پر سر و صدا بازی کرده است.
سکوت و کم حرفی این شخصیت باعث شده تا حرکت قهرمانانهاش در پایان فیلم کاملاً قابل پذیرش باشد. ما به بازیگری نیاز داشتیم که در حالیکه سکوت را حفظ میکند، بتواند همپای دیگر بازیگران پیش بیاید و ریتم را حفظ کند. «برای رعنا» فیلمی کم کات است و برای بازی در آن قطعاً نیازمند بازیگری باتجربه بودیم. من به طور کل به سینمای اروپای شرقی و سینمای اسکاندیناوی علاقه دارم و به همین دلیل در این فیلم نماها نسبتاً طولانی هستند.
در حال حاضر دو فیلم بر پرده سینماها دارید که «طهران ۵۷» یک اثر کمدی است. آیا تفاوتی بین اکران کمدی و اجتماعی وجود دارد؟
سینماداران فیلم کمدی را ترجیح میدهند، مخاطب هم به کمدی اقبال بیشتری نشان میدهد. فیلم «برای رعنا» در بسیاری از سینماها هر روز فقط دو سانس دارد و معمولاً این سانسها هم اصلاً زمان مناسبی نیستند. حتی اگر یک فیلم کمدی را در این شرایط اکران کنید قطعاً فروش فیلم بسیار اندک خواهد بود.
طبیعتاً برای من مهم است که «برای رعنا» فروش بیشتری داشته باشد و بیشتر دیده شود اما به نظر میرسد که شرایط امروز سینمای ما اینگونه است. بسیاری از مخاطبان گلایه میکنند که چرا تعداد فیلمهای کمدی در سینما اینقدر زیاد است اما وقتی یک فیلم غیرکمدی اکران میشود هم به دیدنش نمیروند. اگر همان حمایتهای ابتدایی از مخاطب صورت میگرفت من هم میتوانستم رایزنی کنم و تعداد سانسها را بالا ببرم اما وقتی هیچ حمایتی نمیشود و فیلمهای اجتماعی هم مخاطب چندانی ندارند من هم نمیتوانم از کسی گلایه کنم که چرا تعداد سانسهای این فیلم اندک است.
امیدوارم حمایت از این فیلم و دیگر فیلمهای اجتماعی بیشتر شود. متأسفانه این روزها به دلیل آلودگی هوا یا اجرای طرح زوج و فرد در سطح شهر میزان مخاطبان سینما به طور کل کاهش پیدا کرده و امیدوارم مسئولان فرهنگی از سینماگران حمایت کنند. با فیلمسازان با سختیهای فراوان فیلم میسازیم و امیدوارم مسئولان هم این مسائل را درک کنند و این سینما را مورد حمایت قرار دهند.
