مسعود شجاعی طباطبایی در گفتگو با ایلنا مطرح کرد؛
اسرائیل به دنبال جذب کاریکاتوریست‌های ایرانی و عرب است
اسرائیلی‌ها نسبت به کاریکاتور احساس خطر کرده‌اند!
مسئول گروه کاریکاتور حوزه هنری معتقد است در حاشیه بی‌توجهی به هنرمندان کارتونیست و کاریکاتوریست کشورمان، دشمن بستر خود را برای جذب آنها فراهم ساخته است. آنها جشنواره‌ها و مسابقات متعدد برگزار می‌کنند و جوایز بزرگی را به برگزیدگان می‌دهند. آنها حتی هنرمندان مخالف را دعوت می‌کنند و با دادن عناوین جعلی به آنها، با هر واسطه‌ای آنها را به همکاری با خودشان ترغیب می‌کنند!
به گزارش خبرنگار ایلنا، دو هنر کاریکاتور و کارتون طی دهه‌های گذشته به هنرهای انتقادی تبدیل شده‌اند. شاید بهتر آن است که بگوییم کارتون و کاریکاتور امروز با دبدگاه بین الملل، به ابزارهایی مؤثر برای نقد رژیم صهیونیستی و افشای جنایت‌ها و سیاست‌های آپارتایدی اسرائیل علیه مردم فلسطین تبدیل شده‌اند.
طی این سال‌ها و از همان بدو حملات اسرائیل و شکل گیری این رژیم غاصب، کاریکاتوریستها و کارتونیست‌ها هنرشان را دستمایه مبارزه قرار داده‌اند. حال به جرات می‌توان گفت، هنرمندان بسیاری در ایران، کشورهای عربی، و دیگر نقاط جهان، با بهره‌گیری از این رسانه بصری، به بیان نمادین و گاه بی‌پرده‌یحقیقت‌های سانسور شده درباره اشغالگری، جنایات جنگی، و فشارهای انسانی در سرزمین‌های اشغالی پرداخته‌اند.
در ایران، هنر کاریکاتور نه تنها ابزاری برای روشنگری و تقابل با گفتمان رسانه‌ای غربی بوده؛ بلکه بخشی از دیپلماسی فرهنگی و مقاومت نرم علیه صهیونیسم محسوب می‌شود. جشنواره‌هایی مانند «جایزه بین‌المللی کارتون هولوکاست» یا «جشنواره بین‌المللی کارتون مقاومت» با هدف نقد معیارهای دوگانه غرب، جنایت‌های رژیم صهیونیستی، و دفاع از مردم مظلوم فلسطین برگزار می‌شوند. در این آثار، هنرمندان با زبان طنز، نماد، و استعاره، به افشای نقش اسرائیل در جنگ، محاصره، آوارگی و نسل‌کشی تدریجی مردم فلسطین می‌پردازند.
از سوی دیگر، هنرمندان در کشورهای مختلف مانند ترکیه، لبنان، عراق، سوریه، ونزوئلا، و حتی اروپا و آمریکای لاتین، از زبان کارتون برای بیان همدلی با فلسطینیان و نقد سیاست‌های نژادپرستانه و نظامی‌گرایانه اسرائیل استفاده کرده‌اند. برخی از این آثار توانسته‌اند در سطح جهانی مورد توجه قرار گیرند و حتی موجب واکنش‌های سیاسی، رسانه‌ای و دیپلماتیک شوند.
شاید اغراق نباشد اگر مسعود شجاعی‌طباطبایی را سردمدار مبارزه با اسرائیل به واسطه کارتون و کاریکاتور بدانیم. او فارغ‌التحصیل رشته نقاشی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است و کارشناسی ارشد گرافیک را از دانشکده تربیت مدرس دریافت کرده است. او که مدیر سابق مجله کیهان کاریکاتور، خانه کاریکاتور و مجله ایران کارتون بوده، از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مدرک درجه یک هنری دریافت کرده و از جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر نشان عالی تجسمی دریافت کرده است.
او اکه اکنون مدیر سایت ایران کارتون و مدیر مرکز تجسمی حوزه هنری است، درباره کارتون و کاریکاتورو ابعاد جهانی آن در مبارزه با استکبار و صهیونیست با ایلنا گفتگو کرد.
کاریکاتوری از مسعود شجاعی طباطبایی
موضوع مهم این است که هنرمند تا کجا هنرمند است و از کجا به بعد باید از این قالب خارج شود. با توجه به این مهم از کم و کیف فعالیت کاریکاتوریستها در فاجعه غزه بگویید؟
آنچه می‌توانم درباره‌اش صحبت کنم، بیشتر در حوزه بین‌الملل است. واقعا و انصافا، کارتونیست‌ها و کاریکاتوریستها، خیلی خوب کار می‌کنند. باید بگویم همین امروز، هم در بخش فارسی و هم در بخش لاتین آثار درخوری توسط هنرمندان خلق شده است. البته باید بگویم، این موفقیت در بخش لاتین، بیشتر حاصل شده است. کاریکاتورهایی که هنرمندان خارجی با همین موضوع کار کرده بودند، را دیده و ارزیابی کرده‌ام و آنها را در سایت ایران کارتون انگلیسی و فارسی نیز بارگذاری کرده‌ام.
حال که از هنرمندان بین‌المللی یاد کردید، واکنش کاریکاتوریست‌های خارجی و البته غیر مسلمان به فاجعه غزه را چگونه می‌بینید؟
کاریکاتوریستها به معنای واقعی نسبت به وقایع و قضایا واکنش سریع نشان داده‌اند. به عنوان مثال برزیلی‌ها را داریم. آنها مسلمان نیستند اما نسبت به وقایع رخ داده دغدغه دارند. ظهور و بروز آنها به طور جدی احساس می‌شود. با برخی از این دوستان هم ارتباط دارم. به طور مثال هنرمندی چون کارلوس لاتوف دائما با من ارتباط دارد. ایشان دائم کار می‌فرستند و نظرم را می‌پرسد. حتی درباره ایده‌ها هم با هم صحبت می‌کنیم و او در ادامه پس از تعاملات، آنها را تبدیل به اثر می‌کند.
نتانیاهو از نگاه شجاعی طباطبایی
در میان مسلمانان با چه هنرمندانی ارتباط دارید؟
در میان کشورهای مسلمان کمال شرف از یمن را داریم که خودش به تنهایی در رسانه یک لشگر محسوب می‌شود. جالب اینکه اسرائیل نسبت به این هنرمند موضع گرفته و احساس خطر کرده است! رژیم غاصب اگر واقعا کار موثر ببیند و متوجه شود رژیم‌شان درحال ضربه خوردن است، به هر نحو تلاش می‌کند تا شخص مورد نظر را از مسیر اصلی خارج کند.
موضوع این است که کاریکاتور مقوله‌ای جهانی است و مخالفان و دشمنان نیز از این هنر به نفع خودشان بهره می‌برند. این موضوع کار را برای هنرمندان ایرانی و مسلمان دشوار می‌کند.
اتفاقا در این رابطه دو، سه نکته هست که شاید خیلی‌ها آنها را ندانند و خیلی جدی تلقی نشوند. سایتی هست در فرانسه که توسط صهیونیست‌ها هدایت می‌شود. ما اسناد مربوط به این سایت را قبلا در ایران کارتون منتشر کرده‌ایم. ژان پلانتو، کاریکاتوریستی فرانسوی است که کاریکاتورهایی بر ضد پیامبر اسلام (صلب الله علیه و آله) را نیز کار کرده است. ایشان مسئول همین سایت است که «Cartooning for Peace» نام دارد که معنای آن «کارتون برای صلح» است. اگر وارد سایت شوید در بخشی که اسامی حامیان را ذکر می‌کند فقط با اسم سه وزارتخانه اصلی اسرائیلی‌ها از جمله وزارت فرهنگ مواجه می‌شوید. یونیسف و خبرگزاری‌های اصلی هم نامشان ذکر شده است. به هرجهت آنها به شکل خیلی جدی مشغول کار هستند و فعالیتهایشان در جهت اهداف رژیم صهیونیستی است. البته آنها اصطاحا یکی به نعل و یکی به میخ هم می‌زنند. آنها مثلا روی موضوع غزه هم کار می‌کنند اما کارشان خیلی محلی از اعراب ندارد. مثلا در مقوله جنگ، بحث اوکراین و روسیه خیلی برای آنها مطرح است. بنا به چنین مقایسه‌ای، قضیه غزه اصلا برای آنها جدی نیست.
یک اثر جدید از کمال شرف کاریکاتوریست عرب
بدون شک برای مقابله با چنین بستر حساب‌شده‌ای به سایت‌های قدرتمند داخلی نیاز داریم؟
ببینید ما در کشور مشغول کار و فعالیت هستیم و هنرمندان خوبی هم داریم. اما نکته حائز اهمیت این است که باید برای چنین کارهایی هزینه کرد. کاری که دشمن می‌کند این است که بر روی چنین مواردی خیلی هزینه می‌کند. آنها جشنواره‌ها و مسابقات متعدد برگزار می‌کنند و جوایز خیلی بزرگی را به برگزیدگان می‌دهند. آنها حتی تعدادی از هنرمندان مخالف را دعوت می‌کنند و با دادن عناوین جعلی به آنها، با هر واسطه‌ای آنها را به همکاری با خودشان ترغیب می‌کنند! متاسفانه از کشور خودمان نیز چند نفری را جذب کرده‌اند که من از این افراد نام نمی‌برم. به برخی از این افراد القابی نیز داده‌اند. آنها حتی سراغ هنرمندان فلسطینی نیز می‌روند و آنها را نیز جذب و اخته می‌کنند. با این کار موضع هنرمند را به سمت و سویی که می‌خواهند، عوض می‌کنند.
البته چنین نگرش و سیاستی از سوی اسرائیلی‌ها، موضوع تازه‌ای نیست.
همینطور است. مثلا کاریکاتوریستی مانند فادی ابوحسن یکی از کاریکاتوریست‌های فلسطینی بود که در نروژ زندگی می‌کرد. بعد از اینکه او را با صرف هزینه جذب کردند، کاملا اخته شده است. این فرد حال می‌آید و به ضد ایران کاریکاتور می‌کشد! در اوج جنگ دوازده روزه که همه دنیا کنار ایران بودند، او طرحی می‌کشد با این مضمون که ایران و اسرائیل سمت یکدیگر موشک‌های کاغذی پرتاب می‌کنند. از آن سو نشان داده که اسرائیل بر سر غزه‌ای‌هابمب‌های واقعی می‌ریزد. مشخص است که این نگاه خیلی نادرست و غلط است و بابتش هزینه می‌شود.
اثر حنین الحمصی از فلسطین
به کشور خودمان باز گردیم. ما در مملکت‌مان کاریکاتوریست‌های خوب و درجه یکی داریم که خودتان بهتر آنها را می‌شناسید و بر فعالیتهایشان واقف هستید. اینگونه به نظر می‌رسد که نهادهای فرهنگی ما در حمایت از آنها و کارشان هزینه نمی‌کنند. این دیده و شنیده شدن‌ها و جلب توجهات جهانی بودجه می‌خواهد.
بله بدون شک ما کارتونیست‌ها و کاریکاتوریست‌های خوبی داریم. الان باید در بحث جنگ نرمی که رخ داده، نگاهی موثر ایجاد شود. باید ببینیم در این میانه کدام هنرها می‌توانند با زبان بین‌المللی که دارند، سرعت عمل بالاتری داشته باشند و عموم مردم نیز آنها را فهم و درک کنند. کارتون، کاریکاتور و گرافیک دارای این ویژگی‌ها هستند.
حتی اغراق نیست اگر بگوییم فقط همین سه هنر هستند که در انتقال مفاهیم انتقادی در حوزه سیاست، در سطح دنیا سرعت خیلی بالایی دارند.
به هرحال این هنرها می‌توانند با سرعت خیلی بالایی با مخاطبان ارتباط ایجاد کنند. این ارتباط گسترده است و تمام دنیا را دربرمی‌گیرد. ما دفاتر فرهنگی زیادی داریم که هنوز چنین فعالیت‌ها و حمایت‌هایی را در برنامه‌های‌شان اولویت قرار نداده‌اند. ما می‌رویم و صحبت می‌کنیم و می‌گوییم دشمن دارد به این شکل هنرمندان ما را اخته می‌کند. بازهم سایت فرانسوی را مثال می‌زنم. اگر وارد این سایت شوید در بخش اورگانیزیشن (بخش اول از سمت چپ) اگر روی چهارمین گزینه کلیک کنید، می‌بینید که تمام تشکل‌های مهم دنیا در تولید محتوایش نقش دارند. همچنین متوجه حضور حمایت نشریات بزرگ خواهید شد. نشریه بزرگی چون لوموند فرانسه را در این بخش می‌بینید. تمام شبکه‌های تلویزیونی و سینمایی پای کار هستند. آنها وظیفه‌ای را برای خودشان قائل شده‌اند و کارشان می‌کنند. نشریه شارلی ابدو هم خیلی علیه جمهوری اسلامی ایران کار کرده است. همین شارلی ابدو بود که بر ضد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) کاریکاتوری منتشر کرده بود. بحث ما این است که ما در زمینه کاریکاتور یک ظرفیت بالایی داریم، اما این هنرمندان خوب ما عملا به واسطه خیلی از مشکلات جدی که وجود دارد نمی‌توانند دیده شوند و مورد توجه قرار گیرند.
مثلا چه مشکلاتی؟
شاید یکی از این مباحث جدی، مسائل معیشتی باشد. و خب با این حساب کاریکاتور خیلی جدی تلقی نمی‌شود و بچه‌ها بیشتر در حوزه تصویرگری و انیمیشن کار می‌کنند. الان باید از جایی به بعد بانیانی برای رقم زدن اتفاقات بزرگ، پیدا شود. یکی از بسترهای مهم در انعکاس کارتون‌ها و کاریکاتورهاروزنامه‌ها و حتی خبرگزاری هستند.
خب نشریات هم در این زمینه کم‌کار هستند. واقعیت این است که رسانه‌ها ستون ثابت کاریکاتور ندارند. برخی از روزنامه‌ها را می‌بینم که گاهی کاریکاتور کار می‌کنند. به نظرم رسانه‌های ما باید در این زمینه جدی‌تر عمل کنند.
در قیاس‌های جهانی خبرگزاری‌های رسمیِ بین‌المللی را می‌بینیم که همواره به کاریکاتور اهمیت داده‌اند و اغلب صفحه یا ستونی ثابت را به آن اختصاص داده‌اند.
بله و شاید اغراق نباشد که بگوییم همه آنها بخشی را به کارتون و کاریکاتور اختصاص داده‌اند. نشریه‌ای مانند نیویورکر که از مهمترین نشریات آمریکاست؛ به جز آنکه همیشه روی جلد خود کاریکاتور دارد، مسابقه‌ای هم دارد که در نوع خود جالب است. این نشریه در این بخش نگاهی مردمی را محور کارش قرار داده است. موضوع این است که مردم چه آن‌هایی که نیویورکر را به صورت کاغذی و چه آن‌هایی که آن را به صورت مجازی دنبال می‌کنند، می‌توانند در این بخش حضور یابند و در صورت برگزیده شدن جایزه‌ای دریافت می‌کنند. نیویورکر هر بار در بخش مذکور کاریکاتوری را منتشر می‌کند و از مخاطبان می‌خواهد که برای آن شرحی، بنویسند. این کار بامزه و جذاب است. جالب‌تر اینکه همه می‌توانند در این مسابقه شرکت کنند؛ فرد عامی، بچه، بزرگسال، نوجوان. اگر مسابقه کارتون نیویورکر را به لاتین در اینترنت سرچ کنید، می‌توانید این صفحه را ببینید. بخشی از جایزه برای برگزیدگان این مسابقه، دریافت اشتراک رایگان نشریه به صورت ماهانه و سالانه است. این بخش از نشریه و حتی خود نیویورکر با این کار، برای خودش تبلیغ می‌کند، ضمن اینکه جذب مخاطب نیز دارد.
اثری از هیکاپی دمیرچی کارتونیست اهل ترکیه
با این حساب میزان توجه رسانه‌های ما نسبت به کارتون و کاریکاتور قابل نقد است.
بله، با چنین شواهد و مقایسه‌هایی جای چنین بخش‌هایی را در رسانه‌ها و خبرگزاری‌های خودمان احساس می‌کنیم. البته حال دیگر تعداد نشریه‌ها مانند قبل زیاد نیست و می‌توانیم بگوییم دیگر چیزی باقی نمانده است. اگر مقابل دکه‌ها بروید صرفا با برخی نشریات خانوادگی مواجه می‌شوید.
برای رفع چنین رکودی، تمهیدی مدنظر دارید؟
به هرحال رسانه‌ها و خبرگزاری‌هامی‌توانند، متناسب با مضامین مهمی که مطرح می‌شود، بر اساس چهارچوب‌هایی که دارند به دوستان کارتونیست و کاریکاتوریست سفارش کار بدهند؛ چراکه واقعا جای تصویر در رسانه‌های‌مان خالی است.
از ناگفته‌ها بگویید.
باید بگویم که مردم ما در معرض اخبار نادرست قرار دارند و رسانه‌های معاند، شبانه‌روز مشغول بمباران اطلاعاتی غلط هستند. این اخبار نادرست، ذهن مردم را آشفته می‌کند. متأسفانه ما در معرض انواع گوناگون اخبار نادرست قرار داریم. برای نمونه، شبکه «بی‌بی‌سی» خود را بسیار منطقی جلوه می‌دهد و همین باعث می‌شود مخاطب نتواند در میان انبوه خبرها، درست را از نادرست تشخیص دهد. سایر شبکه‌ها نیز همین‌گونه‌اند.
گفتگو: وحید خانه‌ساز
