نقطه قوت جشنواره امسال نظم است/ برای تولید تئاتر ملی باید در فرم اتفاقات جدیدی را رقم بزنیم

به گزارش خبرنگار ایلنا، چهل و دومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر طی روزهای گذشته با افزوده شدن چند بخش جدید کار خود را رسما آغاز کرده است. البته پیش از افتتاحیه جشنواره برخی بخش‌ها برگزار شده و برگزیدگان خود را شناخته‌اند. از روز یکشنبه یکم بهمن‌ماه نمایش‌های صحنه‌ای بخش‌های مختلف در تالار وحدت، مجموعه تئاتر شهر،  تماشاخانه سنگلج، تالار مولوی و برخی دیگر از سالن‌ها اجراهای خود را آغاز کرده‌اند.

در جشنواره امسال چند بخش به دیگر بخش‌های قبلی اضافه شده است که «ویژه غزه»، «دانشجویی»، «هویت ملی»،‌«فراگیر» و «هویت ملی» هستند. جز این موضوعات، دو سال است که جشنواره تئاتر فجر به صورت استانی و منطقه‌ای به انتخاب آثار شهرستانی بخش‌های مختلف می‌پردازد که احیای این روند را می‌توان گامی مثبت در ارتقاء جشنواره تئاتر فجر تلقی کرد.

در میان گروه‌های شرکت کننده شهرستانی برخی به صورت مستقیم به جشنواره آمده‌اند که در بخش تازه‌ها جای می‌گیرند. «انگشتر و چاه» اثری از گروه «کاوش» یکی از نمایش‌هایی است که از شهر اصفهان به جشنواره آمده است. نویسنده و کارگردان این اثر نمایشی احسان جانمی است. این نویسنده و کارگردان را می‌توان یکی از با سابقه‌ترین شرکت‌کنندگان جشنواره تئاتر فجر تلقی کرد.

جانمی نویسنده، بازیگر و کارگردان تئاتر است و در دانشکده سینما تئاتر تحصیل کرده و فارغ‌التحصیل ارشد کارگردانی است. او همچنین عضو هیئت مدیره انجمن نمایش زرین‌شهر، و مسئول آموزش تئاتر مرکز آموزش هنر است.

با توجه به اینکه شما سال‌هاست گروه تئاتر «کاوش» را دارید، از فعایت‌های‌ خود و اعضا طی چند سال گذشته بگویید.

نمایش «انگشتر و چاه» صد و دوازدهمین اثر گروه من است. امسال هم یازدهمین دوره‌ای است که در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر حضور یافته‌ایم. البته من امسال به جز نمایش «انگشتر و چاه» با تله تئاتر «بیداری به وقت خون» را هم در بخش نمایش تلویزیونی داشتم. فعالیت‌های من و گروهم ادامه دارد و همچنان در حال تجربه کردن هستیم.

درباره قصه نمایش «انگشتر و چاه» کمی توضیح دهید.

قصه مربوط به اوائل دهه هفتاد است و فضای آن کویری خشک و بی آب و علف است. ماجرا این است که مادری که  پسری دارد، منتظر بازگشت شوهرش است. شوهر این زن برای کار از پیش آنها رفته است. این مادر و پسر در ادامه  از سوی عمو با خبر مرگ مرد مواجه می‌شوند. عمو، پسر را نزد خودش می‌برد تا از او یک فرد انتقام‌جو تربیت کند؛ اینهایی که گفتم شروع موقعیت اول قصه نمایش ماست.  

فضای کار چه سمت و سویی دارد و خودتان چه مواردی را برای اثرتان ویژگی می‌دانید؟

از آنجایی که قصه نمایش در دل طبیعت رخ می‌دهد، سعی کرده‌ام با عناصری که در طبیعت وجود دارد، کار را پیش ببریم, منظورم آب و باد و خاک است.

یعنی با یک اثر رئالیستی مواجهیم؟

خیر اثرم رئالیستی نیست و باید عنوان رئالیست جادویی را درباره آن به کار ببرم. عناصر را به عنوان شاکله‌‌های اصلی روایت‌گری مورد توجه قرار داده‌ام. آب، باد و خاک راویان اصلی نمایشم محسوب می‌شوند و چاهی که همدم مادر است. اینطور بگویم که همه اتفاقات نمایش از «POV» یا زاویه دید چاه برای ما روایت می‌شوند.

خواه‌ ناخواه باید جشنواره تئاتر فجر و حضور در آن را برای اهالی تئاتر، نوعی اعتبار محسوب کنیم و خب شما ده دوره در این رویداد شرکت کرده‌اید. با توجه به این تجربه حضور، ‌از کم و کاستی‌های این رویداد مهم بگویید.

موضوع مهم این است که جشنواره تئاتر فجر بر اساس سلیقه دبیران برگزار می‌شود که این مسئله در نوع خود یک مشکل است. ده دوره‌ حضور من در جشنواره تئاتر فجر، طی بیست سال گذشته بوده؛ و صحبت‌هایم بر همین اساس است. بر اساس این تجارب باید بگویم جشنواره تئاتر فجر طی این دو دهه، دبیران متفاوتی داشته است. باید بگویم ما هر سال و در هر دوره حضور، شاهد تجربه‌های مختلفی از سوی دبیرهای جشنواره بوده‌ایم که این تعدد و تفاوت سلیقه دبیران برای یک جشنواره مستمر اتفاق خوبی نیست. ما به عنوان شرکت‌کننده در یک دوره می‌بینیم که بخش‌های جدیدی اضافه شده که مثلا تئاترهای محیطی و نگاه‌های نو برخی از همان‌هاست. در دوره‌ای دیگر تجربه‌های فراگیر را داریم و گاه بخش‌های دیگر...

امسال هم  بخش‌های جدیدی داریم که به جشنواره اضافه شده‌اند. بخش دانشجویی و ویژه غزه برخی از آنهاست.

همینطور است. شما حساب کنید ما باید یک سال با کمپانی‌های‌مان شرکت کنیم و سال بعد شرایط و ضوابط تغییر می‌کند. هر سال شاهد یک دستور‌العمل هستیم. مسئله این است که این دستور‌العمل‌ها سلیقه‌ای هستند. به نظرم برای اینکه جشنواره استحکام لازم را داشته باشد، این اعمال سلیقه‌ها و تعدد دستور‌العمل‌ها باید برداشته شوند.

نظرتان درباره بخش «فراگیر» که مربوط به تئاتر معلولان است، چیست؟ با وجود چنین بخشی موافقید؟

من نمی‌توانم درباره این مسائل نظر دهم اما به نظرم وجود بخشی با عنوان «فراگیر» به فضای دیگری اختصاص دارد. هنرمندان معلول بسیار نازنین و متفاوت هستند که باید اوضاع و شرایط آنها را در جشنواره درک کنیم. واقعا در شلوغی رویدادی چون جشنواره تئاتر فجر نمی‌توان به درستی و کاملا به آنها رسیدگی کرد. افزودن بخش «دانشجویی» به جشنواره هم برایم عجیب است! پس باید اینطور بگویم که نقطه قوت جشنواره امسال نظم آن است و ضعف کل ادوار جشنواره نیز نداشتن سیاست و رویه‌ای واحد است که تا به امروز وجود نداشته. یک دبیر چند ساله و یک سیاست‌گذاری واحد و مستمر سطح کیفی جشنواره را خیلی ارتقاء خواهد داد.

می‌توان در این زمینه سعید اسدی را مثال زد که دو یا سه دوره دبیر جشنواره تئاتر فجر بود. در آن مقطع اتفاقاتی رخ داد که ادامه‌دار بودند و جشنواره در حال یافتن ساز و کاری مشخص بود.

بله درست است آقای اسدی دویا سه سال دبیر بودند و برای ایجاد خط و ربط‌های مشخص تلاش کردند. من واقعا نمی‌توانم از یک دوره خاص نام ببرم. هر دوره نقاط قوت و ضعف‌هایی داشته است. در جشنواره امسال کارها بر اساس تاریخی که دبیرخانه اعلام کرده، انجام شده است. یا اینکه آرا و نتایج در زمان مشخص شده اعلام شده است. بهتر است بگویم نظم جشنواره تئاتر فجر امسال، تا به اینجا خوب بوده و حال باید تا پایان این رویداد منتظر بمانیم و سپس درباره آن صحبت کنیم. اما در کل تا به اینجا همه چیز بهتر از دوره قبل بوده است. جشنواره امسال را نمی‌توانیم با رویداد سال قبل مقایسه کنیم؛ بس که در دروه قبل بی برنامگی وجود داشت. بله مسئولان برای کم و کیف جشنواره خیلی زحمت کشیده بودند اما همه چیز نامنظم بود. ما امسال در رابطه با سالن، نور و صحنه و دیگر موارد مشکل نداشته‌ایم. 

این نظم مستقیما روی کیفیت آثار در حال اجرا تاثیر دارد. طی این سال‌ها تئاتری‌ها همواره از نبود نظم در دوره‌های مختلف و عجله برای نسبت دکور و این مسائل ناراحت بوده‌اند.

همینطور است و غیر از این نیست.

شما درباره وجود جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای فجر چه نظری دارید؟

سال‌ها جشنواره بر همین اساس برگزار می‌شد و می‌توانم بگویم من قدیمی‌ترین شرکت‌کننده فجر در جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای هستم. من حدود بیست دوره در جشنواره منطقه‌ای شرکت کرده‌ام و در ده دوره گذشته نیز بر همین اساس به جشنواره تئاتر فجر آمده‌ام. امسال اولین سالی است که به طور مستقیم به جشنواره آمده‌‌ام که اثرم نیز در بخش تازه‌ها روی صحنه خواهد رفت. وجود جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای فجر اتفاقی بسیار خوب است اما یک شرط دارد. این درست نیست که برای برگزاری به فلان استان برای میزبانی التماس کنیم!‌این اتفاق خوبی نیست. اینکه بخواهیم صرفا جشنواره‌های استانی و منطقه‌ای را در زمان محدود و با عجله برگزار کنیم را اتفاق خوبی نمی‌دانم. اگر جشنواره تئاتر فجر می‌خواهد در تقویم هنری و نمایش کشور جایی داشته باشد، باید برای این مسئله چاره‌ای بیاندیشد و برنامه‌ریزی‌های بهتری داشته باشد. اگر قرار است فلان استان میزبان جشنواره منطقه‌ای باشد، مسئولانش باید یک سال قبل از این موضوع مطلع باشند. به هرحال برگزاری جشنواره منطقه‌ای با حضور هشت استان؛ اتفاقی جدی و قابل اهمیت است که نیاز به برنامه‌ریزی‌های قبلی دارد؛ در غیر این صورت کیفیت آثار و اجراها دچار افت خواهد شد. یکی دیگر از موضوعات این است که گروه‌های شرکت کرده در جشنواره‌ باید چند روزی بمانند و آثار دیگر هنرمندان را ببینند و نقد و بررسی و تحلیل‌های صورت گیرد.چنین اتفاقاتی را باید سازنده دانست که لازمه آنها تعامل بیشتر هنرمندان است.

امسال هم گروه‌ها پس از اجرا یا اجراهایی که دارند باید به شهرشان بازگردند؛ مگر اینکه خودشان هزینه کنند. نظرتان درباره محوریت موضوعات ملی میهنی در جشنواره چیست؟ خودتان هم پیش‌تر نمایش «انگشتر و چاه» را چنین اثری دانسته‌اید.

وجود چنین بخشی نه تنها ایرادی ندارد،‌ بلکه خوب هم هست. در جشنواره تئاتر فجر هم چنین نگاهی وجود دارد و سیاست‌گذاری‌هایی هم در این زمینه ایجاد شده است. این نگاه ملی باید کمک کند که به سمت تولید تئاترهای ملی برویم. سال‌ها در اینباره که باید تئاتر ملی داشته باشیم تا بتوانیم بیشتر و بهتر هنرمان را بنمایانیم، بحث‌هایی وجود داشته است. اگر توجه کنید متوجه خواهید شد که  هر جای دنیا که بروید فقط از هنر و نمایش ایران «تعزیه» را می‌شناسند. باید بپذیریم که هنوز نتوانسته‌ایم تئاتر خودمان را به دنیا معرفی نماییم.

مثلا روحوضی ما را کمتر می‌شناسند.

بله. ما باید به سمت و سویی برویم که چه در فرم و چه در محتوا آثار ملی تولید کنیم. به نظرم این اتفاق تا به الان در حد محتوا رخ داده است. باید در شکل و فرم هم به سمت یک نگاه ملی و با هویت ملی، حرکت کنیم.

یعنی اینکه باید برای تئاتر ملی و میهنی تعریف مشخصی داشته باشیم.

بله درست است و زمانی که برای این دسته از آثار فرمی تعریف کنیم، این اتفاق رخ خواهد داد. اما زمانی که فرم را نادیده بگیریم و تعریفی برایش نداشته باشیم و صرفا محتوا را در نظر بگیریم؛ تعریف درستی از تئاتر ملی نخواهیم داشت. درباره آثار ملی امسال هم هنوز برای ارزیابی زود است و باید آثار را ببینیم و تا پایان جشنواره صبر کنیم. شاید هم بهترین قسمت جشنواره همین بخش باشد.

اگر موافقید کمی درباره بودجه و تن‌خواهی که جشنواره به گروه‌ها داده صحبت کنیم.

این قسمت موضوع همیشه غم‌انگیز است. اگر توجه کنید جشنواره تئاتر فجر همیشه در این بخش دچار کاستی‌هایی بوده. شک نکنید که در دوره‌های جشنواره همیشه بخش مالی از رویداد و گروه‌ها عقب‌تر بوده. در جشنواره امسال این ضعف جدی‌تر بوده. خودتان بهتر می‌دانید که امسال و سال‌های اخیر با تورم وحشتناک اقتصادی مواجه بوده‌ایم. این شرایط کار را برای گروه‌ها دشوار می‌کند. ما همین الان برای جابجایی دکور و اعضای گروه که بیست و هشت نفر هستند، دچار چالش‌ هستیم و باید هزینه سنگینی را برای حمل و نقل و تردد و موارد دیگر متقبل شویم. متاسفانه اهالی تئاتر در جشنواره‌ای چون فجر نیز مورد حمایت نیستند. مبلغی به عنوان ورودی جشنواره به گروه‌ها داده می‌شود که در مقابل این هزینه‌های سنگین هیچ نیست. واقعا مبالغ موجود کفاف حداقل هزینه‌های ما را هم نمی‌دهد آنهم وقتی اعضای گروه من بیست و هشت نفر یعنی یک اتوبوس کامل است.

گویا به گروه‌ها بیست تا بیست و پنج میلیون تومان ورودی داده شده و باقی آن پس از اجرا به آنها تعلق می‌گیرد.

بله مبلغ مربوطه همین حدودهاست و نمی‌تواند بیش از این باشد. اما این ارقام واقعا جوابگوی گروه‌ها نیست و حتی بخشی از هزینه‌های آنها را تامین نمی‌کند. وقتی که می‌گوییم جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر؛ یعنی باید واقعا با کیفیت برگزار شود و خب ارتقاء جشنواره با افزایش بودجه بیشتر امکان پذیر است. واقعا نمی‌توان با بودجه‌ای که به مرکز هنرهای نمایشی تعلق می‌گیرد جشنواره برگزار کرد. جشنواره تئاتر فجر یک ردیف بودجه جداگانه می‌خواهد.

خبر دارید که بودجه جشنواره تئاتر فجر امسال هجده میلیارد تومان بوده است.

خب با این ارقام و بودجه‌ها نمی‌توان جشنواره‌ای با کیفیت و درخور برگزار کرد. یا شاید هم من نمی‌دانم و شدنی باشد؛ اما با توجه به این همه هنرمند و اثر چنین مبالغی کارگشا نخواهد بود. امیدوارم که سازمان تئاتر شکل گیرد و با وجود چنین تشکلی و تعیین ردیف بودجه‌ای جداگانه، تئاتر  و جشنواره فجر اوضاع بهتری پیدا کنند.

اگر ناگفته‌ای مانده بفرمایید.

من برای برگزارکنندگان جشنواره و گروه‌های شرکت‌کننده در بخش‌های مختلف آرزوی موفقیت می‌کنم و امیدوارم بر اساس فهرستی که در اختیار داریم جشنواره با کیفیت‌تری را تجربه کنیم. همواره آثار خوبی از شهرستان‌ها در جشنواره تئاتر فجر شرکت کرده‌اند و امیدوارم امسال هم شاهد اجراهای خوبی باشیم. به امید اینکه تماشاگران هم از جشنواره چهل و دوم فجر و نمایش‌ها استقبال کنند. انشالله در پایان جشنواره امسال جز نظمی که وجود دارد، شاهد ویژگی‌های دیگری هم باشیم.

گفتگو: وحید خانه‌ساز