یادداشتی از سیدمرتضی میرسراجی؛
بومرنگ‌های فرعون کوچولو
سیدمرتضی میرسراجی (مدرس دانشگاه) در یادداشتی به کشف بومرنگ در مقبره فرعون اشاره کرده و نوشته است: کشف بومرنگ‌ها نشان می‌دهد که مصر باستان یکی از نقاطی در جهان بوده است که در آنها از بومرنگ استفاده می‌شده و استعمال آن در سرزمین مزبور، چیزی رایج و متداول بوده است.
سرزمین «مصر» و تاریخ کهن آن همیشه سرشار از اسرار و شگفتی‌ها است. «توت عَنخ آمون»، نام یکی از فرعون‌های مصر باستان است که در سن، ۸ یا ۹ سالگی به سلطنت رسید و در ۱۹ سالگی با وجود بیماری‌ها و نقص‌های مختلف جسمی، احتمالاً در نهایت، به علت بیماری و عفونت ناشی از «مالاریا» از دنیا رفت. او به سال ۱۳۲۳ قبل از میلاد حضرت مسیح (ع) وفات یافته که بیش از ۳۳۰۰ سال، از زمان آن، سپری شده و جالب آن که این فرعون، ادعای خدایی داشته و مورد پرستش مردمان هم روزگار خود بوده است.
تصویر تابوت مزین به طلایِ «فرعون توت» را در زیر می‌توانید ملاحظه نمایید؛
در قرن بیستم، کشف مقبرۀ او که از گزند دزدان و قاچاقچیان اشیای عتیقه در طول قرون متمادی در امان مانده بود؛ به نظر برخی کارشناسان، بزرگترین کشف باستان‌شناسی تمام ادوار بشر قلمداد می‌شود. این کشفْ توسط باستان‌شناسی بریتانیایی و در سال ۱۹۲۲ میلادی انجام شد و گنج عظیمی در آن بود و به عبارتی درون مقبرۀ فرعون، نزدیک به ۵۴۰۰ شی باستانی کشف شد.
در تصویر زیر، پلمپ مقبرۀ او را مشاهده می‌نمایید که بعد از ۳۳۰۰ سال گشوده شد؛
معلوم نیست که چرا مقبرۀ توت عنخ آمون، یک جای بسیار کوچکی لحاظ شده است؟ بسا برای جلوگیری از سرقت اموالِ همراه او، یا ممانعت از عناد مخالفان در جهت نابودی آن مقبره، جسد او از جای بهتر و مناسب‌تری به آنجا منتقل شده است.
چرا خدمتکاران او، وسایل داخل مقبرۀ او را که پیشتر تعدادشان را بیان کردیم و گفتیم که قریب به ۵۴۰۰ شی باستانی و نفیس بوده است؛ به طور شلخته و نامرتب و همانند یک انباریِ معمولی، در آنجا قرار داده‌اند؟ ظاهراً کسانی که در تدارک این کار بوده‌اند؛ با عجله و سراسیمگی خاصی این وسایل را آنجا چیده و سپس به دلیل نامعلومی، به سرعت هرچه تمام‌تر، آن مکان را ترک نموده‌اند!
تصویر مقبرۀ «فرعون توت» و آشفتگی داخل آن را می‌توانید در زیر به خوبی مشاهده نمایید؛
با همۀ این اما و معماها، آنچه از میان اشیای موجود در مقبرۀ فرعون توت عنخ آمون، از نظر بنده، جالب توجه به نظر می‌رسد؛ در واقع «بومرنگ‌های چوبی» است که نزدیکان فرعون در این مقبره، بعد از وفات او قرار داده‌اند.
در زیر، تصویر آن بومرنگ‌ها تقدیم می‌شود؛
باید گفت که غالباً مردم دنیا با شیئی به نام «بومرنگ» آشنا هستند. بومرنگ به عنوان وسیله‌ای برای شکار زمینی یا هوایی در میان بومیان «استرالیا» بوده و برای همۀ ما شناخته شده و حتی نام آن نیز ظاهراً از زبان برخی اقوام ساکن در استرالیا اقتباس شده است.
برخی بومرنگ‌ها، اصطلاحاً «بومرنگ‌های بازگشتی» نامیده می‌شود و اگر طبق روشی خاص پرتاب شود؛ به سمت پرتاب کننده بازمی‌گردد و برخی، مختص شکار بوده که با ضربه زدن به طعمه، آن را از پای درمی‌آورده است که به احتمال قوی، مهم‌ترین دلیل ساخت بومرنگ از گذشته‌های دور برای بشر، همین خاصیت اخیر بوده است.
در اوایل قرن نوزدهم میلادی، اروپاییان، تازه با بومرنگ در بین قبایل استرالیایی آشنا شدند و به مرور، این وسیلۀ شکار آنان و نامِ آن، شهرت جهانی یافت.
اما آنچه از نظر تحقیقات علمی مشخص است؛ بومرنگ تنها مختص به بومیان استرالیا نبوده است. حتی بومرنگی با قدمت ۳۰۰۰۰ (سی هزار) سال، از جنس عاجِ «ماموت» (فیل‌های پشمالو و بزرگِ منقرض شده) در غاری در کشور «لهستان» کشف شده است. [۱]
از «بومرنگ‌های فرعون کوچولو»، شاید بتوان فهمید این وسیله در مصر باستان نیز مورد استفاده ولی کمیاب بوده است و الا به عنوان کالایی خاص، همراه با جسد فرعون مذکور در سفر اخروی وی در مقبره قرار نمی‌گرفت. شاید هم نباید اینگونه تصور کرد؛ بلکه این وسیله در آن عصر، کمیاب نبوده و به عنوان وسیلۀ مصرفی فرعون یاد شده در ایام حیاتش بوده است یا وسیله‌ای بوده که وی از کودکی، علاقۀ فراوانی به آن داشته یا محتملاً از منظر هم‌عصران وی، به عنوان وسیله‌ای مورد نیاز و حتمی برای سفر پس از مرگ، جهت شکار فرعون توت، در آن عالَم و همراه وی در نظر گرفته‌اند.
البته بومرنگ‌های قدیمی‌تری از بومرنگ فرعون توت نیز در مصر پیدا شده است؛ برای نمونه بومرنگی متعلق به ۱۵۵۰ تا ۱۶۴۰ سال پیش از میلاد حضرت مسیح(ع) است که به شمارۀ دسترسی ۱۶۶.۳. ۱۹ در موزۀ «مِترو پولیتَن» شهر «نیویورک» در کشور «آمریکا» نگهداری می‌شود که در مصر عُلیا و شهر «تِبس» باستانی، بین سال‌های ۱۹۱۸تا ۱۹۱۹ میلادی، یعنی قبل از کشف مقبرۀ توت عنخ آمون، به دست آمده است.
تصویر این بومرنگ باستانی در زیر، قابل رؤیت است؛
و حتی بومرنگ قدیمی‌تری در این موزه مربوط به همان مصر عُلیا و شهر «تِبس» باستانی به دست آمده است که برای حدود زمانی ۱۵۵۰ تا ۱۹۶۱ سال قبل از میلاد حضرت مسیح(ع) است. یعنی اگر بازۀ بیشتر را در نظر گرفت؛ برای قریب به ۴۰۰۰ سال پیش است که به شمارۀ دسترسی ۱۵۰.۳۵. ۱۱ در این موزه، نگهداری می‌شود.
این بومرنگ‌ها نشان می‌دهد که مصر باستان یکی از نقاطی در جهان بوده است که از بومرنگ استفاده می‌شده و استعمال آن در سرزمین مزبور، چیزی رایج و متداول بوده است. از این به بعد، هر وقت اسم بومرنگ را شنیدید یا تصویر آن را دیدید؛ ذهن شما تنها و به سرعت به طرف بومیان استرالیا معطوف نشود؛ بلکه به مصر باستان و مکان‌های دیگر حتی اروپا نیز فکر کنید. شاید اگر جستجوگری‌ها افزایش یابد؛ این فرضیه نیز ثابت شود که در ایران باستان نیز شاید روزگاری بومرنگ کاربری داشته است. در پایان، آنچه در ذهن همۀ ما شکل گرفته، این پرسش است که بالاخره، خاستگاه اصلی بومرنگ کجاست؟
پی نوشت:
[۱] https://www.nature.com/articles/329436a0
