ماجرای تکه تکه شدن «بابک خرمدین» و ربط آن به «هملت»! / آثارم در آرشیو جهانی شکسپیر ثبت شدند

به گزارش خبرنگار ایلنا، در راستای برگزاری چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر که امسال با شکل و شمایل دیگری به آثار متقاضی می‌پردازد، تئاترهایی از تهران، شهرستان‌ها و کشورهای هم‌جوار حضور دارند. 

چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر که در حال برگزاری است، گونه دیگری از اجرا را تجربه می‌کند. این رویداد پس از هفت یا هشت سال به ساختار قبلی خود بازگشته و جشنواره‌های تئاتر استانی و مناطق مختلف کشور، مسیر شرکت گروه‌های کثیر تئاتری در سراسر ایران است.

یکی دیگر از اتفاقاتی که همواره برای شرکت‌کنندگان و مخاطبان جذابیت دارد، وجود بخش رقابتی در هر جشنواره‌ای است. این بخش در کنار بخش ویژه و بین‌الملل با عنوان «جایزه بزرگ صحنه‌ای» به چندین اثر اختصاص دارد. طی این روند رقابتی در نهایت برای برگزیدگان مانند روال معمول جوایزی نقدی و غیر نقدی در نظر گرفته شده است. اتفاق دیگر اینکه در بخش بین‌الملل جشنواره علاوه بر کشورهایی چون برزیل، روسیه، اسپانیا کشورهایی چون عراق، اردن نیز حضور دارند. در کنار این کشورها برخی آثار ایرانی نیز در بخش بین‌الملل حضور دارند که «افلیا» اثر مسعود طیبی یکی از همین آثار است و در روز اول جشنواره به تاریخ شنبه یکم بهمن‌ماه روی صحنه رفته است. این اثر پیش‌تر در رویدادهای خارجی با استقبال مواجه شده بود. 

مسعود طیبی نویسنده و کارگردان تئاتر که سال‌هاست روی تحلیل متون ویلیام شکسپیر تمرکز دارد و طی یکی دهه گذشته آثاری را با اقتباس از نمایشنامه‌های ویلیام شکسپیر روی صحنه برده، درباره جزییات اثرش با عنوان «افلیا» که اثری تک پرسوناژ است با ایلنا گفتگو کرد.

پرداختن به آثار شکسپیر روندی دوازده ساله است

طیبی درباره نمایش‌نامه «افلیا» گفت: این اثر از مجموعه کارهای من است که آن‌ها را از آثار شکسپیر اقتباس می‌کرده‌ام. این روند پرداختن به آثار شکسپیر را از سال نود آغاز کرده‌ام و همچنان برایم ادامه دارد. 

وی در پاسخ به این سوال که «افلیا» چندمین اثر اوست که از آثار شکسپیر برداشت شده، نیز اینگونه توضیح داد: «افلیا» چهارمین اثری است که آن را از نمایشنامه‌های ویلیام شکسپیر اقتباس کرده‌ام. پیش از این اثر، سال ۱۳۹۰ «هملت» را از آثار این دارم‌نویس اقتباس کردم و به روی صحنه بردم. سال نود پس از پرداختن به «هملت» و نگارش متن و اجرای آن، نمایش دیگری را کار کردم که «هنگامه‌ای که مکبث به دست جادوگران مکبث کشته شد» نام داشت و آن را در خانه هنرمندان؛ سالن استاد انتظامی روی صحنه بردم. نمایش «خون به پا می‌شود» را داشتم که بر اساس «تیتوس اندرونیکوس» ویلیام شکسپیر به رشته تحریر درآمد و آن را سال نود و هشت در سالن استاد ایرانشهر اجرا کردم. در ادامه بود که «افلیا» نوشته شد و آن را کارگردانی کردم. پس از این اثر که حال آن را در جشنواره تئاتر فجر و بخش بین‌الملل روی صحنه بردم هم کار دیگری داشتم که سندرم هملت نام داشت و شهریورماه امسال در تالار مولوی روی صحنه رفت. 

هدفم تکمیل مجموعه‌ آثاری اقتباس شده از آثار شکسپیر است

طیبی در ادامه بیان کرد: از سال نود به این طرف دنبال این موضوع هستم که این مجموعه آثار را تکمیل کنم و برای شرکت در جشنواره تئاتر فجر امسال هم بنا به دلایلی «افلیا» را انتخاب کردم. پیش از این هم  شهریورماه امسال «سندرم هملت» را در تالار مولوی روی صحنه برده بودم. 

«افلیا» در جشنواره تئاتر شکسپیر ارمنستان مورد توجه بود

طیبی در ادامه گفت: ما با همین مجموعه کارها در رویدادهای خارجی شرکت کرده‌ایم. جشنواره تئاتر شکسپیر در ارمنستان یکی از رویدادهایی بود که در آن شرکت کردیم. فصل بهار هم برای حضور در رویدادهای دیگر در رابطه با شکسپیر به کشور ایتالیا سفر خواهیم کرد.

مسعود طیبی گفت: ایجاد و تدام چنین اتفاقاتی در راستای شرکت در رویدادهایی با محوریت آثار شکسپیر برایش خوشایند است.

او در پاسخ به این سوال که چرا نمایش «سندرم هملت» را به جای «افلیا» در جشنواره تئاتر فجر چهل و یکم شرکت نداده، گفت: گاه یک اتفاقاتی می‌افتد که به انجام چنین انتخاب‌هایی می‌انجامد و اینکه به بار نشستن و کامل‌تر شدن آثار گاه به زمان نیاز دارد. من برای پرزنت کردن نمایش «سندرم هملت» زمان زیادی نداشتم. به دلیل اینکه این اثر شهریورماه روی صحنه رفت. زمانی که قرار است شما به عنوان نویسنده و کارگردان اثری را برای حضور در جشنواره‌های اروپایی پرزنت کنی، مقوله‌ای زمان‌بر خواهد بود و اینکه حتی فیلم اجرای «سندرم هملت» را هم نداشتم که آن را با خودم به جشنواره شکسپیر ارمنستان ببرم. «افلیا» این روند را طی کرده بود. 

او در ادامه درباره دیگر دلایل اهمیت نمایش «افلیا» برای خودش و اعضای گروهش، توضیح داد: امیدوارم با صحبت‌هایی که می‌کنم حمل بر این نشود که انگار خدایی نکرده مدعی بلد بودن هستم، اما در جشنواره شکسپیر که اجرا رفتیم، اثرمان به شدت مورد استقبال قرار گرفت.

با حضور در جشنواره شکسپیر آثارم در آرشیو جهانی ثبت شد

این نویسنده افزود: من فیلم تئاترهای دیگرم را زیرنویس شده به ارمنستان برده بودم و آثارم در آرشیو جهانی شکسپیر ثبت شد. این اتفاق همین چند ماه پیش در مهرماه رخ داد. همین حضور بود که باعث شد برای شرکت در جشنواره شکسپیر در ورونای ایتالیا به ما پیشنهاد دهند و پس از این اتفاق هم به دانمارک خواهیم رفت. 

او اذعان داشت: جشنواره «شکسپیر» پانزدهمین دوره خودش را گذرانده است. این رویداد در واقع تور جهانی شکسپیر است که آرم اتحادیه اروپا را دارد و بر «سرتیفیکیت» یا گواهی‌نامه‌ای که از جشنواره دریافت کرده‌ام نیز درج شده است. این رویداد بخشی از نت‌ورک جهانی شکسپیر است که در کشورهای مختلف اجرا می‌شود. این رویدادها و دیگر اتفاقات مربوطه در واقع یک جشنواره هستند که مقطع به مقطع در کشورهای مختلف اجرا می‌شود. اینطور نیست که جشنواره شکسپیر در ارمنستان از جشنواره شکسپیر ورونا جدا باشد. 

طیبی در پاسخ به اینکه برای پرداختن به آثار شکسپیر کدام تحلیل‌ها از این هنرمند را مدنظر داشته، گفت: من بیش از همه تحت تاثیر «یان کارت» و نگاهش به آثار شکسپیر هستم. به هرحال یان کارت در دنیای امروز ما و تا پیش از درگذشتش، بزرگترین مفسر کارهای شکسپیر است. 

یان کارت افلیا و هملت امروزی را جوانانی سرگردان می‌داند

 طیبی در پاسخ به این سوال که کلیت تحلیل یان کات از آثار شکسپیر چگونه است، توضیح داد: می‌توانم اینطور بگویم که از نظر یان کات هملت و افلیا در دنیای امروز ما جوانان سردرگمی هستند که وسط شلوغ‌ترین خیابان‌های نیویورک، تهران یا هر شهر دیگر ایستاده‌اند و نمی‌دانند از آینده خودشان چه می‌خواهند؟! دغدغه‌ها و آوار مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی روی سر این افراد خراب می‌شود. به قول میشل فوکو در دنیای امروز عمل نکردن به مثابه عمل کردن است! یعنی اینکه ما با یک پارادوکس در افراد مواجهیم. خب داستان این است که با چنین نگاهی داستان متفاوت می‌شود. 

وی در پاسخ به این سوال که تحلیل یان کات و تعریف میشل فوکو را چگونه در نمایش «افلیا» لحاظ کرده، گفت: در نتیجه این نگاه که به نوعی در اثرم لحاظ شده، قبل اینکه هملت، افلیا را بکشد، افلیاست که هملت را کشته است. در ادامه هم سر هملت و تکه‌های بدن او را در یخچال نگه‌داری می‌کند.

وی افزود: افلیا بعدا شروع به صحبت با خود می‌کند چراکه دچار بیماری سایکو سوماتیک شده است. او آنقدر با خودش صحبت می‌کند و آنقدر تکه تکه پازل زندگی‌اش را توضیح می‌دهد و از انواع فشارهایی که به او وارد شده می‌گوید که در نهایت کارش به خودکشی می‌کشد. 

طیبی در ادامه درباره جزییات بیشتر نمایش «افلیا» و منابعی که در جریان پرداختن به اثر بر نگرش و عملکردش تاثیر داشته، گفت: اتفاقی برای یکی از همکاران عزیز من رخ داد که هرگز آن را فراموش نمی‌کنم. بخش تکه تکه شدن بدن هملت را از واقعه‌ای برداشت کرده‌ام که برای او رخ داد.

بابک خرمدین و همکاری که با تلخی پایان یافت!

طیبی گفت: این دوست عزیزم که توسط والدینش کشته و طی اتفاقی تلخ تکه تکه شد، بابک خرمدین نام داشت. بابک در حالی به رحمت خدا رفت که با او ارتباط داشتم و باهم در دانشگاه تدریس می‌کردیم. ما در واحد سی و هشت علمی، کاربردی با هم همکار بودیم. اتفاقی که برای او رخ داد برایم دردناک و تکان‌دهنده بود چون او را شخصیتی بسیار آرام می‌دانستم. رابطه ما خیلی فراتر از دانشگاه نبود اما در همان چهارچوب و طی برخوردارهایی که در اتاق اساتید با هم داشتیم، صحبت‌هایی می‌کردیم و از همین تعاملات بود که او را انسانی آرام دیدم. راستش فاجعه‌ای که برایش رخ داد مرا خیلی شوکه کرد و نمی‌توانستم از کنارش به راحتی بگذرم؛ لذا تصمیم گرفتم بخشی از کار را بر اساس این فاجعه به اثر بیفزایم. 

«افلیا» به مسائل زنان در دنیای امروز می‌پردازد

او درباره دیگر مقولات با اهمیت نمایش «افلیا» گفت: همانطور که می‌دانید من نمایش‌های دیگری دارم و می‌توانستم هر کدام از آن‌ها را جشنواره‌های خارجی ببرم. مثلا می‌توانستم نمایش «هنگامه‌ای که هملت به دست جادوگران مکبث کشته شد» را در رویدادی خارجی و بین‌المللی روی صحنه ببرم و اتفاقا این اثرم را بسیار دوست دارم. شاید «افلیا» به دلیل پرداختنش به مسئله زنان و نوع حرف‌هایی که در اینباره می‌زند برایم اولویت بیشتری داشته است. به هرحال این اثر به مسائلی چون آزادی، عدالت، برابری و حقوق زنان می‌پردازد و کاری به روز است. به همین دلایل است که «افلیا» در اجرای برون‌مرزی خیلی مورد استقبال قرار گرفت. 

درباره جزییات حضور در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر چیزی نمی‌دانم!

مسعود طیبی در ادامه درباره توقعاتش از حضور در بخش بین‌املل چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر هم اینگونه توضیح داد: امیدوارم «افلیا» در جشنواره تئاتر فجر هم دیده شود و مورد توجه قرار گیرد. و اینکه هنوز نمی‌دانم قرار است برای آثار ایرانی حضور یافته در بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر چه اتفاقاتی قرار است رخ دهد؟ و اینکه آیا آثار مورد ارزیابی قرار می‌گیرند؟ و اگر اینطور است داوران و هیئت ارزیابی چه کسانی هستند. 

طراحی افلیای جشنواره با آنچه اجرا شد کاملا متفاوت است

او درباره تغییرات احتمالی اعمال شده در نمایش «افلیا» برای حضور در چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر نیز توضیحاتی ارائه کرد. او گفت: برای اجرا در جشنواره امسال طراحی صحنه و لباس را کاملا تغییر داده‌ام. این تغییرات تا به آنجاست که اگر کسی قبلا اثر را دیده باشد و حال دوباره آن را تماشا کند، تصور خواهد کرد اثری دیگر است و هیچ ارتباطی میان این دو ورژن از اجرا پیدا نخواهد کرد. 

دکور سنگینی که با پتک خرد می‌شود

او در ادامه افزود: دکور ما بسیار سنگین است. مکعبی آهنی در ابعاد بزرگ داریم که دو وجه آن برداشته شده و دو دیوار آهنی در دو طرف دیگرش وجود دارد. دیگر اینکه میز به وام حمام و صندلی به توالت فرنگی تبدیل می‌شود. کلا فضا و دکور را به شدت تغییر داده‌ام. در ادامه اجرا افلیا با پتک یخچال، توالت فرنگی و دیگر وسائل را با پتک می‌شکند که این اتفاق نیز بخشی از دکور و اجرا و طراحی صحنه ماست. 

سالن سایه برای اجرایی تک‌پرسوناژ مناسب است

طیبی در پاسخ به این سوال که آیا تالار سایه واقع در مجموعه تئاتر شهر را برای اجرای نمایش «افلیا» مناسب دیده یا خیر گفت: این سالن را به خاطر اجرای یکی از آثارم با عنوان «فقط چهل روزه بودم» می‌شناسم. برای اجرای «افلیا» با توجه به تک پرسوناژ بودنش سالن سایه را مناسب دیدم. به این فکر کردم که اگر بخواهیم سالن را بزرگتر در نظر بگیریم آن تاثیر روانی لازم را روی مخاطب نخواهد داشت.