آمایش سرزمین در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

آینده‌نگاری منطقه‌ای برای رشد و پیشرفت کشور بسیار ضروری است و در سند الگو هم به آن اشاره شده است. برای نمونه در بخش تدابیر سند الگو دو بند مهم، در رابطه با آمایش سرزمین و نقش به سزای آن ذکر شده است:

۱- نهادینه‌سازی تقسیم کار ملی با توجه به استعدادهای طبیعی و آفرینش مزیت‌های جدید در همه مناطق و ایجاد حلقه‌های هم‌افزای اقتصادی منطقه‌ای و گسترش پیوندها و روابط میان مناطق شهری، روستایی و عشایری به‌ویژه با گسترش صنایع تبدیلی کشاورزی، به منظور تقویت نقش آن‌ها در تولید و صادرات.

۲- بسترسازی برای پراکندگی متعادل جمعیت و توازن منطقه‌ای بر پایه توانمندی‌های سرزمینی و اصول آمایش با تخصیص امکانات و تشویق و آسان‌سازی سرمایه‌گذاری و شکوفاسازی مناطق کمتر برخوردار با اولویت نواحی مرزی به‌ویژه سواحل و جزایر جنوبی.

بر همین اساس رساله‌ای با عنوان «طراحی مدل آینده‌نگاری منطقه‌ای متناسب با ایران با رویکرد هنجاری» توسط حامد امینی در دانشگاه علم و صنعت ایران، رشته مدیریت تکنولوژی با گرایش انتقال تکنولوژی، تدوین و دفاع شده است. استاد راهنمای این پژوهش محمدسعید جبل‌عاملی رئیس اندیشکده آمایش بنیادین و عضو شورای عالی الگو اسلامی ایرانی پیشرفت است.

در این رساله آمده است:

شرایط گوناگون مناطق سرزمینی و اقتضائات بومی آن‌ها و همچنین‌عدم هماهنگی سیاست‌های نهادهای دولتی در سطح مناطق دور از مرکز، امکان برنامه‌ریزی‌های اثربخش و متمرکز را از دولت‌های مرکزی گرفته است و به‌ناچار دولت‌ها در همه دنیا به سمت تدوین برنامه‌های منطقه‌ای گرایش یافته‌اند.

از سوی دیگر سرعت تحولات و تغییرات در عرصه‌های گوناگون و اثرات این تغییرات بر یکدیگر، تدوین چشم‌انداز واحد برای سرزمین را با چالش مواجه کرده و ضرورت آینده‌نگری و بدیل اندیشی را در برنامه‌ریزی‌های منطقه‌ای بیش از پیش برجسته نموده است. در ادبیات آینده‌نگاری، رویکرد بهره‌گیری از دیدگاه‌های آینده‌نگر در برنامه‌ریزی منطقه‌ای، با نام «آینده‌نگاری منطقه‌ای» شناخته می‌شود که بیش از دو دهه از طرح آن می‌گذرد. تحقیق حاضر تلاش نموده مدلی بومی برای پیاده‌سازی این رویکرد در ایران پیشنهاد دهد. با توجه به اقتضائات خاص برنامه‌ریزی منطقه‌ای در ایران نظیر ضعف زیرساخت حقوقی برنامه و بودجه‌ریزی در سطح مناطق، ضرورت برنامه‌ریزی هنجاری مبتنی بر خواسته‌های اعتقادی و ملی و برخی موارد دیگر، توسعه مدل بومی آینده‌نگاری با رویکرد منطقه‌ای ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در این رساله پس از بررسی ادبیات مرتبط با آینده‌نگاری منطقه‌ای، تحلیل علم‌سنجی، مقایسه قابلیت‌های مدل‌های مختلف، بررسی نقاط قوت و ضعف هر یک از مدل‌ها و بهره‌گیری از رویکرد فرا تلفیق، مدل آینده‌نگاری منطقه‌ای متناسب با اقتضائات بومی توسعه داده شده است.

دستاوردهای حاصل از رویکرد فرا تلفیق و مدل پیشنهادی در معرض اظهار نظر خبرگان آمایش نیز قرار گرفته و نتایج حاصل از آن ارائه شده است.

مدل پیشنهاد شده با نام آینده‌نگاری منطقه‌ای هنجاری متناسب با ایران شامل شش بخش اصلی:

تأمین زیرساخت، آماده‌سازی و چهارچوب دهی، فهم وضع موجود از طریق شناسایی پیشران‌ها و آینده‌های ممکن ملی، ترسیم افق و آینده مطلوب منطقه، تدوین تدابیر و راهبردها و در نهایت پیاده‌سازی، نظارت و ترویج می‌شود.

در ادامه، مدل مفهومی و ساختاری متناسب با سطح برنامه‌ریزی در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، از مدل توسعه‌یافته استخراج شده است.

این کار از طریق مصاحبه‌های نیمه ساخت‌یافته و جلسه خبرگان با صاحب‌نظران برنامه‌ریزی و منطقه‌ای و آمایش و آینده‌نگاری در مرکز الگو انجام شده است.

در کنار این دو مدل، راهنمای گام‌به‌گام ایجاد مرکز آینده‌نگاری در مرکز الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت است. این راهنما شامل چگونگی تعریف کار، شکل‌دهی گروه آینده‌نگاری، تأمین زیرساخت‌های لازم، نحوه ترسیم نقشه موضوعات مورد رصد و آینده‌نگاری، ملاحظات اجرایی و در نهایت مراحل استقرار مرکز آینده‌نگاری در این مجموعه می‌شود. مدل توسعه‌یافته آینده‌نگاری منطقه‌ای با رویکرد هنجاری می‌تواند موجب ارتقا برنامه‌ریزی در سطح ملی و منطقه‌ای شده و همچنین به‌کارگیری مدل ویژه آن برای مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می‌تواند فرایند اجرای سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را بهبود دهد.