چند عیدانه‌ی موسیقایی شاخص که پاپ نیستند+صوت
جدا از ماه رمضان که مملو از آیین‌های مذهبی و موسیقایی است، عید سعید فطر نیز به طور کم و بیش مورد توجه خوانندگان و مولودی‌خوانان و مداحان بوده و هست. طی این مطلب به شش اثر موسیقایی با محوریت عید فطر پرداخته می‌شود که توضیحاتی هم ضمیمه آن شده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، اینکه می‌گویند موسیقی در تار و پود زندگی ایرانیان ریشه دارد، جمله‌ای شعاری یا اغراض‌آمیز نیست و برای این ادعا شواهد بسیاری موجود است. واقعیت این است که موسیقی از همان زمان که بشر به موجودی متمدن تبدیل شده، بخشی از زندگی ایرانیان بوده است. البته این ویژگی صرفا متعلق به ایرانیان نیست و مردم مللِ دیگر و کشورهای باستانی و پرقدمت هم از این هنر بهره برده‌اند.
موسیقی؛ با قدمت‌تر از بشر و تمدن
اگر بنا به ریشه‌یابی باشد، حتی می‌توانیم کمی عقب‌تر برویم و بگوییم موسیقی پیش از پیدایش بشر هم وجود داشته، بی‌آنکه آدمی و ساز و آوازی وجود داشته باشد. موسیقی بخش جدایی ناپذیر طبیعت است و صدای چشمه‌ها و آبشارها، غرش رعد و نوای نم‌نم باران و آواز پرندگان هم موسیقی محسوب می‌شود تا آنجا که همه اینها در ادامه، منبع الهام اتفاقات و ابزارها و نواها و سازهای آدمی بوده است.
البته مقصود از نگارش این مطلب پرداختن به ریشه و اساس موسیقی و اثبات نظریه‌های تاریخی و شخصی نیست؛ بلکه هدف یادآوری این موضوع مهم است که موسیقی در همه بخش‌های زندگی ایرانیان نمود دارد و این مهم را می‌توان در موسیقی اقوام مختلف ایران در تمام مناطق جغرافیایی کشور دید و شنید و درک کرد.
موسیقی، تاریخ و ارتباط آن با مذهب و قرآن و اذان
طی روند تاریخیِ موجود، در کشور پر اتفاق و حادثه ایران موسیقی همیشه به قوت خود باقی بوده و حتی پس از ورود اسلام به ایران شکلی جدی‌تر به خود گرفته است. تلاوت و قرائت قرآن، اقامه اذان و خوانش ادعیه قرآنی و مذهبی را نمی‌توان بدون موسیقی تصور کرد. برخی قاریان قرآن برای تلاوت زیباتر و دلنشین‌تر قرآن کریم، موسیقی دستگاهی را درک کرده‌اند و از آن بهره برده‌اند؛ همانطور که محمدرضا شجریان پیش از فعالیت‌های موسیقایی قاریِ زبده قرآن بوده است. اذان هم بر اساس دستگاه‌های موسیقی اقامه می‌شود و شاید بتوان گفت بارزترین و دلنشین‌ترین اذان‌هایی که در یاد عامه مردم مانده، در مقام حجاز اقامه شده است.
موسیقی یار و همراه سرور و عزاداری مسلمانان
باید یادآور شد، موسیقی نه تنها در اعیاد و مناسبت‌ها بلکه در مراسم عزا و وفات ائمه اطهار هم نمود دارد و نقش اصلی را ایفا می‌کند. نمونه بارز این موضوع در مراسم ده روز محرم و روزهای تاسوعا و عاشورا دیده می‌شود؛ زیرا که «طبل» و «سنج» و دمام آلات موسیقایی محسوب می‌شوند. اما موسیقی در اعیاد و جشن‌ها بار اصلی سرور مسلمانان را به دوش می‌کشد. جدا از مراسم و آیین‌های مذهبی که موسیقی اصلی‌ترین مولفه آن‌هاست. «تواشیح» و گروه‌خوانی‌های فارسی و عربی هم از موسیقی بهره برده‌اند.
ماه رمضان و مناسکی که همواره وجود دارند
در میان مناسبت‌های مذهبی ماه رمضان یکی از با اهمیت‌ترین مقاطعی است که به طور سالانه توسط مسلمانان قدر دانسته می‌شود. آیین‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد که متاسفانه حال بسیاری از آن‌ها منسوخ شده‌اند.
«پیش‌خوانی»، «رویت هلال»، «دهل و نقاره‌زنی»، «سحری‌خوانی»، «منقبت‌خوانی یا مناقب‌خوانی» و «رمضان‌خوانی» تنها برخی از مراسمی هستند که توسط اقوام مختلف ایران در مناطق مختلف اجرا می‌شوند، که متاسفانه حال برخی از آن‌ها منسوخ شده‌اند یا در شرف فراموشی هستند. اما آیین‌ها و مناسک ماه رمضان به همین موارد محدود نمی‌شود و عید سعید فطر هم مناسبت مهمی است که برای مسلمانان اهمیت بسیار دارد. شاید این روز ظاهرا فاقد مناسک منحصر به خود باشد اما خوانندگان موسیقی ایرانی، خوانندگان مذهبی و گروه‌های «تواشیح»، همچنین روضه‌خوانان و مداحان به طور معمول و کم و بیش آثاری را با موضوع عید سعید فطر تولید و منتشر میکنند.
در ادامه این مطلب برخی از آثار موسیقایی، مذهبی عید سعیدفطر را می‌شنویم که توضیحاتی هم درباره جزییات آن‌ها ضمیمه شده است. باید یادآور شد برخی خوانندگان طی این سال‌ها آثاری را در سبک و سیاق پاپ با موضوع عید مذهبی فطر تولید و منتشر کرده‌اند که در این مطلب به آن‌ها پرداخته نخواهد شد. طی این اتفاق تلاش شده آثاری معرفی و یادآوری شوند که رنگ و بوی موسیقی ایرانی دارند و بیشتر به «تواشیح» و «مولودی‌خوانی» شبیه هستند.
«ای فرشته‌ها...» با صدای مسعود کهریزی
«ای فرشته‌ها بیایید مهمان ما شید» آوازی است با صدای مسعود کهریزی که شعر آن سروده شاعر معاصر محمدسعید میرزایی است.
مسعود کهریزی مولودی‌خوان و مناجات‌خوانی است که سبک و سیاق او بهره گرفته از موسیقی دستگاهی است و تحریرهای او آواز موسیقی ایرانی را به یاد می‌آورد. محمدسعید میرزایی نیز یکی از شاعران و غزل‌سرایان معاصر است. او در دانشگاه فردوسی مشهد ادبیات و زبان فارسی خوانده و تحصیلات خود را تا مقطع دکترا ادامه داده است. میرزایی علاوه بر کسب عناوینی در رویدادهای مختلف، مجموعه‌هایی چون «درها برای بسته شدن آفریده شد»، «مرد بی‌مورد»، «الواح صلح» را در کارنامه دارد. اشعار محمد سعید میرزایی به تعبیر رهبری یادآور نفس بیدل دهلوی است. و اینکه او تنها شاعر نسل سوم انقلاب محسوب می‌شود که یک مجموعه مستقل با موضوع امام و انقلاب سروده است.
«آیه‌های مهربونی» با صدای احمد نعمت‌الله‌زاده
«آیه‌های مهربونی» با صدای احمد نعمت‌الله‌زاده با تخلص مهرزاد است که غلامرضا سازگار شعر آن را سروده است.
احمد نعمت‌الله‌زاده مهر ۱۳۴۵ در تهران متولد شده و در خانواده‌ای اهل ذوق و هنر رشد کرده است. او در کودکی و نوجوانی با علاقه تصنیف‌های روز را حفظ و در محافل کوچک و خانوادگی اجرا می‌کرده است. وی از شاگردان زنده‌یاد حسین عمومی است و نزد او به فراگیری آواز و ردیفهای آوازی پرداخته است. نعمت‌الله‌زاده در فرصت‌های بدست آمده در جلسات کارگاهی استاد شجریان شرکت کرده. او از سال ۷۸ به اجراهای صحنه‌ای جدی پرداخته و آلبوم «مهر مهرویان» با صدای او در زمستان ۱۳۸۷ منتشر شده است.
«آمده گه وصل و لقا» با صدای محمد عبدالحسینی
«آمده گه وصل ولقا» با صدای محمد عبدالحسینی و شعری از مولانا یکی از عیدانه‌های زیبای موسیقایی مذهبی است که با موضوع عید فطر تولید و اجرا شده است. آهنگسازی و تنظیم اثر هم به عهده محمد عبدالحسینی بوده است. یکی از امتیازات این اثر جدا از لحن و تحریرهای خواننده و نوع تنظیم، انتخاب شعری ازمولانا جلال‌الدین بلخی است. آن‌هایی که آثار و اشعار این شاعر ایرانی را مطالعه کرده‌اند، می‌دانند که او اشعار متعددی در رابطه با اعیاد مذهبی سروده است.
متن شعر؛
ای عاشقان، ای عاشقان آمد گه وصل و لقا
از آسمان آمد ندا کای ماه رویان الصلا
ای سرخوشان‌ای سرخوشان آمد طرب دامن‌کشان
بگرفته ما زنجیر او بگرفته او دامان ما
آمد شراب آتشین‌ای دیو غم کنجی‌نشین
ای جان مرگ اندیش رو‌ای ساقی باقی درآ
ای هفت گردون مست تو ما مهره‌ای در دست تو
ای هست ما از هست تو در صد هزاران مرحبا
ای مطرب شیرین نفس هر لحظه می‌جنبان جرس
ای عیش زین نه بر فرس بر جان ما زن‌ای صبا
ای بانگ نای خوش سمر در بانگ تو طعم شکر
آید مرا شام و سحر از بانگ تو بوی وفا
بار دگر آغاز کن آن پرده‌ها را ساز کن
بر جمله خوبان ناز کن‌ای آفتاب خوش لقا
خاموش کن پرده مدر سغراق خاموشان بخور
ستار شو ستار شو خو گیر از حلم خدا
«بهار عید» اثری از گروه تواشیج «محراب»
«تواشیح» یکی از گونه‌های موسیقایی مذهبی است که در سال‌های پس از انقلاب بخصوص در دهه هفتاد مورد توجه قرار گرفته و عمومیت یافت. درحال حاضر گروه‌های متعددی در زمینه تواشیج فعالیت دارند که «محراب» یکی از آن‌هاست. گروه تواشیح یا گروه همخوانی و مدیحه‌سرایی «محراب» از سال ۱۳۷۵ فعالیت خود را آغاز کرده و اعضای آن جمعی از جوانان قرآنی هستند که در زمینه تولید و اجرای آثار مذهبی فعالیت دارند.
گروه «محراب» از بدو فعالیت به تهیه و تولید قطعاتی با مضامین مناجات و مدح اهل بیت (ع) پرداخته که حاصل این تلاش مجموعه‌ای با عنوان «محراب عشق» و «شمیم یار» است که در چند مجموعه با همین عناوین منتشر شده‌اند. «بهار عید» اثری کوتاه اما از گروه «محراب» است.
«عید آمد» با صدای سامی یوسف
یکی دیگر از آثار با موضوع عید فطر «عید آمد» نام دارد که خواننده آن سامی یوسف است. ملودی این اثر ایرانی است و کاوری است از تصنیف «منتظرت بودم» با صدای داریوش رفیعی که آهنگسازی آن به عهده مجید وفادار بوده و شاعر آن محمود صناعی است.
سامی یوسف خواننده و ترانه‌سرا و آهنگسازی ایرانی بریتانیای است که آثارش معمولا مضامین مذهبی و معنوی دارند. آثار این خواننده به دلیل مضامین مذهبی در ایران طرفدارانی دارد و می‌توان گفت در این زمینه خواننده‌ای شناخته شده است. سامی یوسف به لحاظ اعتقادی معتقد به «اینترناسیونالیسم اسلامی» است و از سوی مجله تایم آمریکا به عنوان «ستاره پاپ اسلام» معرفی شده و مجله گاردین انگلستان از او به عنوان «ستاره پاپ مقدس» یاد کرده است. از او تاکنون هفت آلبوم منتشر شده که «برکت» یکی از آن‌هاست.
ترجمه شعر؛
بیاید بخاطر این روز عید از ته دل شادی کنیم
خدایی جز الله وجود ندارد
محمد (ص) پیامبر و فرستاده خداست
درود و سلام خدا بر او باد
کودکان لباس‌های نویشان رو بر تن می‌کنن
و بار نگهای روشن و چهره‌های خندان خیابان‌ها را پر میکنند
و جیب‌هایشان را پر از شیرنی‌جات میکنند
پس بیاید شادی کنیم
چون که امروز روز عید است
امروز مسجد‌ها پر از عبادت کنندگان می‌باشد
در صف‌های مرتب و تمیز
خدا را به یاد می‌آورند و او را صدا میزنند
دستهایشان را رو به آسمان بلند میکنند
آن‌ها با خدایشان راز و نیاز میکنند
در این روز فرخنده
آن‌ها از خدا بخشش میخواهند
پس بیاید شادی کنیم
چون که امروز روز عید است
مردم در این روز صدقه می‌دهند
و به مردم نیازمند کمک میکنند
در این روز در مردم هیچ طمعی دیده نمی‌شود
پس بیاید شادی کنیم
چون که امروز روز عید است
دشمنان در این روز همدیگر را در آغوش می‌گیرند
و همه کینه‌ها و بدی‌ها بخاک سپرده می‌شود
همه در حال جشن و شادی کردند هستند
و هرکس را می‌بینند به او تبریک این روز را تبریک می‌گویند.
پس بیاید شادی کنیم
چون که امروز روز عید است
«عید روزه» با صدای محمد گلریز
محمد گلریز یکی از خوانندگانی است که در زمینه آواز و موسیقی دستگاهی به طور جدی فعالیت داشته اما از سال‌های پس از انقلاب در سبک و شیوه‌اش تغییراتی داده و صرفا در خوانش آثار انقلابی و مذهبی ادامه مسیر داده است. او علاوه بر اجرای سرودهای انقلابی و در مقاطع مختلف، به مناسبت درگذشت و شهادت برخی از شهدای انقلاب آثاری را خوانده است. وی همچنین یکی از خوانندگانی است که چند اثر ماندگار برای درگذشت امام خمینی تولید و ارائه نموده است. او علاوه بر آثار مذکور سرودی را به مناسبت عید سعید فطر تولید و اجرا کرده که «عید روزه» نام دارد.
