طحان نظیف:
شورای نگهبان نهادی است که رویه‌مند عمل می‌کند
عضو حقوقدان شورای نگهبان گفت: شورای نگهبان نهادی است که رویه‌مند عمل می‌کند. حتی اگر رویه‌مان را در شورای نگهبان تغییر دهیم یا از آن عدول کنیم، باز هم استحضار داریم که رویه قبلی‌مان چه بوده است. البته این‌طور نیست که یک روز به‌گونه‌ای نظر داده باشیم و روز دیگر به‌گونه‌ای دیگر. رویه‌های شورای نگهبان را گنجینه شورای نگهبان می‌دانم. با آمد‌و‌شد فقها و حقوقدانان، این رویه‌ها حاصل شده است و اگر تغییر نظری صورت گیرد، باز هم با دقت و توجه انجام می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نیکو‌نهاد، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در نشست بررسی الزامات و بایسته‌های تحلیل نظرات شورای نگهبان همزمان با معرفی کتاب «تحقیق در متون و اسناد حقوق عمومی و تحلیل نظرات شورای نگهبان» که عصر امروز با حضور هادی طحان نظیف برگزار شد، گفت: صورت‌مسئله در سال ۱۴۰۰ از این‌جا شکل گرفت که ما با شماری از نظرات و رویه‌های شورای نگهبان روبه‌رو شدیم که برجستگی خاصی نسبت به سایر موارد داشتند؛ به‌طور مثال، یک روال جدید را ایجاد می‌کردند یا مورد توجه حقوقدانان قرار گرفته بودند، یا انتظار نمی‌رفت که چنین چیزی مطرح شود.
وی ادامه داد: ما به‌صورت انتقادی در یک فعالیت پژوهشی دسته‌جمعی به این نظرات ورود کرده و رویه شورای نگهبان را محک زده و بررسی کردیم. شاید یکی از برجسته‌ترین شاخصه‌های پژوهشی این موضوع همین رویه بوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: این اثر خروجی یک طرح پژوهشی بوده و به عملکرد شورای نگهبان پرداخته و گفت‌و‌گو‌محور بوده است و به‌صورت جمعی با رویکرد انتقادی کار پیش رفته است. البته نقد، درون‌گفتمانی بوده است؛ یعنی با التزام به مبانی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران این نقد صورت گرفته است.
وی تصریح کرد: به برکت در دسترس قرار گرفتن نظرات شورای نگهبان، اکنون یک بستر خوب برای پژوهش در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است. البته این راحتی دسترسی نباید باعث شود که موضوعات پژوهشی در آن نادیده گرفته شود. در تحلیل نظرات، چند نکته بسیار اهمیت دارد؛ از جمله سیاق یا بازه زمانی نظرات، یعنی این‌که نظر در چه زمینه و زمانی صادر شده است. توجه به عقبه فکری اعضای شورای نگهبان نیز اهمیت دارد.
نیکو‌نهاد در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: خروجی این نوع پژوهش‌ها در رویه شورای نگهبان باید مورد مطالعه قرار بگیرد.
وی با اشاره به مسئولیت تقنینی شورای نگهبان گفت: یکی از دستاوردهای این نوع مطالعات می‌تواند این باشد که به سمت نظارت پسینی شورای نگهبان در اجرای قانون برویم.
در ادامه، سیدهادی طحان نظیف، سخنگوی شورای نگهبان، با بیان این‌که ما روزانه درگیر مصوبات هستیم، گفت: یکی از دغدغه‌های افرادی مانند من این است که معرفی شورا صرفاً برای انتخابات، یک معرفی واقعی نیست. شورای نگهبان علاوه بر انتخابات که وظیفه مهمی هم هست، در حوزه مصوبات پا‌به‌پای مجلس پیش می‌رود.
وی ادامه داد: وقتی ما از فرایند تصمیم‌گیری در مصوبات صحبت می‌کنیم، از یک فرایند علمی و تخصصی صحبت می‌کنیم. سعی می‌کنیم در جلسات کارشناسی که در پژوهشکده شورای نگهبان انجام می‌شود، حرف همه را بشنویم و از همه مخالفان و موافقان دعوت می‌کنیم و نظر این افراد را می‌شنویم و اعلام می‌کنیم که محدوده نظر و ورود ما در خصوص تطابق با شرع و قانون اساسی است. این تبدیل به یک روال شده است و زحمات پژوهشکده در قالب یک گزارش مکتوب تقدیم اعضا می‌شود و نظیر آن نیز در قم انجام می‌شود و گزارشی هم از نظر شرعی همکاران ما در قم تهیه می‌کنند. اگر این گزارش‌ها نباشد، بررسی مصوبه به تعویق می‌افتد.
وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: شورای نگهبان نهادی است که رویه‌مند عمل می‌کند. حتی اگر رویه‌مان را در شورای نگهبان تغییر دهیم یا از آن عدول کنیم، باز هم استحضار داریم که رویه قبلی‌مان چه بوده است. البته این‌طور نیست که یک روز به‌گونه‌ای نظر داده باشیم و روز دیگر به‌گونه‌ای دیگر. رویه‌های شورای نگهبان را گنجینه شورای نگهبان می‌دانم. با آمد‌و‌شد فقها و حقوقدانان، این رویه‌ها حاصل شده است و اگر تغییر نظری صورت گیرد، باز هم با دقت و توجه انجام می‌شود.
وی ادامه داد: برای بازخوانی نظرات شورا باید به یک اسلوب برسیم؛ الگوی منسجم می‌تواند کمک‌کننده باشد. البته گاهی اوقات با آسیب‌هایی مواجه است؛ به‌طور مثال، نگاه سیاسی و رسانه‌ای گاهی بر تحلیل‌های حقوقی غلبه پیدا می‌کند. اما برای تحلیل آرای شورای نگهبان باید به الزامات و بایسته‌هایی توجه کرد. اولین موضوع، دسترسی به اصل نظرات شورای نگهبان است و این نظرات باید از منابع معتبر دریافت شوند. نکته دیگر، ضرورت مطالعه مبانی نظرات شورای نگهبان است که برای این کار می‌توان از گزارش استدلال‌ها استفاده کرد. در حال حاضر، گزارش استدلال‌ها نیز در دسترس است. مشروح مذاکرات را هم اگر بتوانیم به‌موقع انجام دهیم، در دسترس است. البته این کار کاملاً داوطلبانه از سوی شورای نگهبان و بدون الزام قانونی در حال انجام است.
طحان نظیف گفت: درک اقتضائات دوره صدور نظر بسیار اهمیت دارد؛ لذا هر زمانی ممکن است اقتضائاتی را برای ما فراهم کند. همچنین باید بین نظرات شرع و تطبیق با قانون اساسی ـ که هر کدام گفتمان خود را دارند ـ تفکیک قائل شویم. وفاداری به متن اصلی در بررسی نظرات شورای نگهبان بسیار اهمیت دارد؛ لذا آنچه در نظر رسمی شورا منعکس شده، اهمیت دارد.
وی گفت: بایسته‌های ماهوی نیز شامل این است که الزام به تحلیل نظرات شورای نگهبان باید با مبانی قانون اساسی جمهوری اسلامی همراه باشد. برخی، تحلیل نظرات شورای نگهبان را به‌جای بررسی با قانون اساسی ایران، با قانون فرانسه مقایسه می‌کنند؛ در حالی که شورای نگهبان مصوبات مجلس شورای اسلامی را با مبانی قانون اساسی ایران تطبیق می‌دهد، لذا مبانی این قانون باید مورد تأکید قرار بگیرد. نکته دیگر این است که باید نگاهی نظام‌مند داشت و یک اصل را فارغ از سایر اصول ندانست، بلکه آن را در کنار ۱۷۶ اصل دیگر قانون اساسی دید؛ چراکه هر نظری باید با ساختار کلی قانون اساسی مورد توجه قرار گیرد. با این اقتضائات، اگر وارد تحلیل نظرات شورای نگهبان شویم، یک گام بلند برداشته‌ایم.
سخنگوی شورای نگهبان با اشاره به بحث کارشناسی ادامه داد: به خاطر دارم همزمان با بررسی بودجه، یک مصوبه هم درباره تغییر ساعت رسمی کشور به شورای نگهبان آمد و یکی از خبرنگاران از ما پرسید نظر در این مورد چیست؟ ما اعلام کردیم باید بررسی کنیم. بعد از آن دیدم عده‌ای در بیرون برآشفته شدند که شورای نگهبان می‌خواهد بررسی و کارشناسی کند و به نظرم زود قضاوت کردند، چراکه من بر این موضوع تأکید دارم که همه نهادها در حوزه صلاحیت خودشان عمل کنند.
وی عنوان کرد: ما در شورای نگهبان کارشناسی داریم؛ برای این‌که بگوییم موضوعی خلاف شرع یا قانون اساسی است، باید کارشناسی انجام دهیم. یا به‌طور مثال، اگر بخواهیم بگوییم مصوبه‌ای با نظام اداری صحیح است یا نه، نیاز به نظر کارشناسی داریم. بنابراین ما کارشناسی می‌کنیم و دقت داریم که وارد کارشناسی موافق و مخالف مانند مجلس نشویم. من حتی معتقدم مجمع تشخیص مصلحت نیز برای تشخیص مصلحت، کار کارشناسی می‌کند؛ لذا هر گروهی باید نظر کارشناسی را در حیطه وظایف خود انجام دهد. این‌ها نکاتی است که در بازخوانی نظرات قابل استخراج است. اگر بدون چارچوب علمی دچار تحلیل‌های سطحی شویم، از آسیب‌های کار پژوهش است.
