قدرتمندترین بازیگر صحنه نفت رو به افول است / اوپک پایانش را فریاد می‌زند

اوپک با عدم وحدت نظر اعضایش، نتوانسته‌است تاثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط و کاهش انفجاری قیمت نفت داشته باشد تا روز بروز صدای «مرگ اوپک» و پایان کارش را بلندتر به گوش همگان برساند.

به گزارش خبرنگار ایلنا، ۱۹ شهریور ۱۳۳۹ نمایندگان پنج کشور حاشیه خلیج فارس شامل ایران، عراق، کویت و عربستان به همراه ونزوئلا در کنفرانس بغداد گرد هم آمدند. گردهمایی‌ای که نتیجه آن تولد سازمانی به نام اوپک بود. سازمانی که بعد از نیم‌قرن همچنان قدرتمندترین بازیگر صحنه نفت تلقی می‌شود.

هدف اصلی این سازمان، آنچنان که در اساسنامه بیان شده، هماهنگی و یکپارچه سازی سیاست‌های نفت کشورهای عضو و تعیین بهترین راه برای تامین منافع جمعی یا فردی آنها، طراحی شیوه‌هایی برای تضمین ثبات قیمت نفت در بازار نفت بین‌المللی به منظور از بین بردن نوسانات مضر و غیر ضروری؛ عنایت و توجه ویژه به کشورهای تولید کننده نفت و توجه خاص به ضرورت فراهم کردن درآمد ثابت برای کشورهای تولید کننده نفت؛ تامین نفت کشورهای مصرف کننده به صورت کارآمد، مقرون به صرفه و همیشگی؛ و بازده مناسب و منصفانه برای آنهایی که در صنعت نفت سرمایه گذاری می‌کنند.

این سازمان رفته رفته با اضافه شدن کشورهای الجزایر، لیبی، نیجریه، قطر، امارات متحده عربی، اکوادور، آنگولا در حال حاضر ۱۲ عضو دارد و بیش از ۸۰ درصد ذخایر نفت جهان، یعنی بیش از ۱۲۰۰ میلیارد بشکه را در اختیار دارد و بیش از ۴۰ درصد نفت جهان توسط این سازمان تولید می‌شود.

اگرچه محوریت اوپک را مساله نفت تشکیل می‌دهد، کشورهای عضو این سازمان سهم قابل توجهی از ذخایر گاز جهان نیز دارند که مساوی حدود نیمی از این ذخایر یعنی بیش از ۹۵ تریلیون مترمکعب است.

در زمان تاسیس این سازمان ایران به عنوان یکی از بنیانگذاران سمت نخستین دبیرکلی را از آن خود کرد. فواد روحانی از ابتدای سال ۱۹۶۱ به عنوان نخستین دبیرکل اوپک فعالیت خود را شروع کرد و تا آوریل ۱۹۶۴ این سمت را عهده‌دار بود. سمتی که بعد از او هیچ ایرانی نتوانست آن را به دست آورد. طی دوران دبیرکلی وی، نخستین کنفرانس سالانه اوپک در سال ۱۹۶۱ در تهران برگزار شد. ۱۰ سال بعد، در بیست و دومین کنفرانس اوپک اعضای این سازمان برای یک بار دیگر در تهران گرد هم آمدند. رویدادی که با وجود گذشت بیش از چهار دهه از آن، کماکان به عنوان یکی از نقاط عطف تاریخ سازمان از آن یاد می‌شود.

در اجلاس مذکورتصمیم گرفته شد در صورت عدم توافق بر سر افزایش سهم کشورهای تولیدکننده از درآمدهای نفتی، قیمت‌ها به صورت یک‌طرفه افزایش یابند و تحریم وضع شود. توافق موسوم به «توافق تهران» در ۱۴ فوریه ۱۹۷۱ به امضای طرفین رسید و بر اساس آن، سود کشورها به ۵۵ درصد رسید، قیمت هر بشکه نفت ۳۳ سنت افزایش یافت و علاوه بر آن افزایش‌های دیگری نیز به صورت موردی در قیمت نفت اعمال شد.

آنچه این گزارش بر آن اذعان دارد اینکه نقش و اهمیت نفت و تاثیرات تعیین کننده و فراگیر آن در حیات سیاسی – اقتصادی جهان غیر قابل انکار است و فلسفه شکل گیری سازمانی که قدرتمندترین است و اینکه مهمترین نقش را در تولید، قیمت گذاری و صادرات طلای سیاه و چه بسا ارزشمند و حیاتی تر از طلا، دارد، واضح و مبرهن است.

اما اوپک در حال حاضر اعضایش به ۱۱کشور کاهش یافته است به طوری که اکوادور و گابن که در سال های ۱۹۷۳ و ۱۹۷۵ به سازمان پیوسته بودند درسالهای ۱۹۹۲ و ۱۹۹۴ از این سازمان خارج شدند و همچنین زمزمه هایی شنیده می شود که اندونزی نیز قصد خروج از این سازمان را دارد که در صورت ادامه این روند اوپک نفوذ خود را بتدریج در بازار ازدست خواهد داد.

اما غیر از خروج احتمالی اعضا از این سازمان بنا به اذعان بسیاری عدم تصمیم گیری اعضا در اجلاس اخیر نیز در زمینه کاهش تولید نفت برای افزایش قیمت آن اعتبار این سازمان را بیشتر زیر سوال برد و تا آن را به سازمانی تاریخ مصرف گذشته تبدیل کند.

البته بنا به گفته زنگنه وزیر نفت ایران اوپک در اجلاس ۱۶۶ تصمیم گرفته بود که تصمیم نگیرد اما با این وجود این سازمان که بزرگترین کشورهای نفتخیز عضوش هستند بنا به دلایل درون سازمانی و آنچه بر آن تحمیل شد نتوانست درآمد اعضایش را تضمین کند و روز بروز ارزش طلای سیاه را کم ارزش تر کرد تا کشورهای مصرف کننده را رضایت مند گرداند.

امروز برخی با اشاره به ناتوانی اوپک در کنترل بازار نفت و سقوط قیمت آن به زیر ۱۰۰ دلار و همچنین سهم قابل توجه از بازار گاز نیز مزید بر استدلال‌های متداول درباره کم‌اثر بودن سازمان در تصمیم‌گیری‌های بازار نفت باعثشده که از پایان عمر این سازمان سخن ‌گویند.

آنچه آشکار است اینکه اوپک با عدم وحدت نظر اعضایش، نتوانسته‌است تاثیرات مثبتی در جهت جلوگیری از سقوط و کاهش انفجاری قیمت نفت داشته باشد تا روز بروز صدای «مرگ اوپک» و پایان کارش را بلندتر به گوش همگان برساند.

گزارش از زهرا قلی پور