هر ایرانی در سال معادل 14 تا 16 بشکه نفت، انرژی مصرف می‌کند / ایران در آینده خریدار سوخت خواهد بود!

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایلنا؛ یارانه به عنوان یک پرداخت انتقالی تعرفه، یکی از ابزارهای اقتصادی شناخته شده در مدیریت عرضه و تقاضای کالاها دریک سیستم اقتصادی است. یارانه ها می‌توانند در صورت تعیین مقدار دقیق آنها و نظام توزیع مناسب بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان سبب بهبود کیفیت تولید و رفاه مصرف کنندگان . بخش برق نیز از این قاعده مستثنی نیست. اما به نظر می‌رسد با توزیع مقادیر قابل توجه یارانه سوخت در این بخش همین یارانه سبب عدم دسترسی به اهداف فوق شده است. چرا که  به سبب منافع کم ناشی از صرفه جویی در مصرف سوخت با احتساب قیمت‌های یارانه‌ای، در بخش تولید تولید کنندگان انگیزه‌ای برای افزایش راندمان تولید نداشته و در عین حال به سبب قیمت های ارزان برق (که عامل اصلی آن یارانه‌های سوخت است) مصرف کنندگان تمایلی به مدیریت مصرف نداشته باشند چرا که منافع زیادی را با این صرفه جویی به دست نمی‌آورند.   

در همین ارتباط محمد ابراهیم رئیسی کارشناس بخش اقتصاد انرژی در نشستی با حضور فعالین صنعت برق با موضوع یارانه‌های سوخت در بخش برق کشور، گفت: درست است که امروزه موضوع یارانه‌های سوخت بیشتر در بخش حمل و نقل مطرح است اما باید بدانیم که این یارانه‌ها در بخش های دیگری از کشور نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند، که بخش برق کشور یکی از مهمترین آنها است.  یارانه‌ها می‌توانند در صورت تعیین مقدار دقیق آنها و نظام توزیع مناسب بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان سبب بهبود کیفیت تولید و رفاه مصرف کنندگان شود. ولی واقعیت موضوع این است که آیا به راستی وجود این یارانه‌ها توانسته است تا به هدف اصلی خود دست پیدا کند؟

وی در ادامه تشریح کرد: در حال حاضر بیش از 92 درصد از برق کشور از نیروگاه های فسیلی تامین می‌شود. تولید این نیروگاه‌ها در سال گذشته برابر با 288 میلیارد کیلووات ساعت برق بوده که برای این مقدار تولید69 میلیارد متر مکعب از گاز طبیعی( عمده ترین سوخت مصرفی نیروگاه های کشور) 5  میلیارد لیتر گازوئیل و در حدود 4 میلیارد لیتر مازوت به مصرف رسیده است. این نیروگاه‌ها، در سال 32 درصد از مصرف کل گاز کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

رئیسی خاطر نشان کرد: بر اساس آخرین آماری که در آمارنامه تفصیلی صنعت برق در سال 1396 منتشر شد، به ازای هر کیلو وات ساعت برق حرارتی حدودا 241/0 متر مکعب گاز ، 017/0 متر مکعب گازوییل و 013/0 لیتر مازوت مصرف می‌شود. برای محاسبه یارانه‌های هرکیلووات ساعت برق باید اثر یارانه‌ها را از قیمت سوخت حذف کرد. در حال حاضر قیمت سوخت مصرفی گاز طبیعی در نیروگاه‌ها تنها 600 ریال به ازاء هرمتر مکعب محاسبه می شود و  با ازاء هر لیتر مازوت و گازوئیل تحویلی هم درحدود 3500 ریال دریافت می‌شود.

وی ادامه داد: به منظور حذف اثر یارانه‌ها بر قیمت سوخت در خصوص سوخت‌های مایع از قیمت فوب خلیج فارس می‌توان استفاده کرد. این مقادیر در هنگام تهیه پروژه تعیین قیمت واقعی برق نیروگاه‌های حرارتی، برابر با 62 سنت بر لیتر برای گازوئیل و 60 سنت بر لیتر برای نفت گاز بوده است اما قیمت اقتصادی گاز را چگونه باید محاسبه کرد؟ داستان قیمت گاز در ایران  داستان پیچیده‌ای است.  ما گاز را به مصارف مختلف می‌رسانیم و هر کدام از آنها می‌تواند یک معیار باشد برای اینکه ما هزینه فرصت گاز را استفاده کنیم. بنابراین بهترین روش برای این کار از دیدگاه اقتصادی محاسبه هزینه فرصت این حامل انرژی با توجه به فرصت‌های مختلف آن اعم از تزریق به چاه‌های نفت؛ قیمت صادراتی، قیمت وارداتی، قیمت آن به عنوان خوراک پتروشیمی‌ها، و ظرفیت آزاد شده برای امکان صادرات نفت است.  

رئیسی اظهار کرد: گاز،  به عنوان خوراک به بخش پتروشیمی اختصاص می‌یابد و از آن تولیدات پتروشیمی متنوعی به دست می‌آید، برای قیمت خوراک پتروشیمی  قرمولی وجود دارد که براساس آن   قیمت گاز  خوراک   پتروشیمی چیزی معادل 7/10 تا 13 سنت دلار به ازای هر متر مکعب است.

این کارشناس اقتصاد انرژی در مورد هزینه فرصت دیگری که با آن رو به رو هستیم به مبحث صادرات گاز اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر، بیشترین قیمت گاز صادراتی ما به ترکیه و معادل 49 سنت بوده که البته در حال حاضر نیز به علت اعتراضات اخیر درصدی از آن کاهش یافته و به حدود 23 سنت رسیده است.

رئیسی افزود:  بحث دیگری نیز در قالب ماده 12 قانون رفع موانع تولید مطرح است که بر اساس این بند دولت با شرایطی براساس میزان سوخت صرفه جویی شده در طرح ها مبلغی را به سرمایه گذاران در طرحهای صرفه جویی سوخت پرداخت می‌کند. این قیمت در طرح افزایش کارایی موتورخانه‌ها برابر با 13 سنت بوده است.

وی تاکید کرد: میزان صرفه‌جویی شده سوخت در هر کیلووات ساعت با تبدیل به بشکه نفت می‌تواند معیار مناسبی برای هزینه فرصت گاز در کشور باشد. در حال حاضر میزان انرژی که مصرف می‌کنیم اگر به بشکه نفت تبدیل شود، عدد قابل توجهی به دست می‌آید، هر ایرانی سالانه معادل  14 تا 16 بشکه نفت انرژی مصرف می‌کند. حال اگر این سرانه را در جمعیت 82 میلیونی کشور ضرب کنیم در می‌یابیم که این معادل تولید روزانه 5/3 بشکه نفت در روز است که تقریبا معادل  تولید روزانه نفت در  کشورمان است یعنی داریم هرچه نفت  تولید می‌کنیم  را به  مصرف می‌رسانیم. در این صورت چطور امکان دارد که صادرات نفت ممکن شود؟

وی یادآور شد: جواب این امر آن است که بخشی از انرژی ما از طریق گاز تامین می‌شود- که صادرات آن ساختار متشکلی چون صادرات نفت ندارد-  هرچه امکان استفاده بیشتر از گاز بیشتر شود، سبب آزاد شدن ظرفیت نفت مصرهی در کشور  شده و این به معنای امکان صادرات بیشتر آن است، بنابراین هرچه صرفه جویی گاز بیشتر انجام شود به این معنا خواهد بود که امکان صادرات نفت بیشتر می‌شود و این واقعا درآمد عظیمی محسوب می‌شود.

رئیسی در ادامه گفت:  سوخت مصرفی برای هرمگاوات ساعت برق در کشور معادل با 1.65بشکه نفت است. با فرض قیمت هر بشکه نفت برابر 69 دلار ارزش تولید یک مگاوات ساعت برق بر اساس بشکه نفت مصرفی برابر با 114 دلار است. با تقسیم این مقدار بر میزان گاز صرفه ‌جویی شده معادل، برای تولید یک مگاوات ساعت برق معادل برابر با  271متر مکعب؛ هزینه فرصت هر مترمکعب گاز معادل 42 سنت به دست می‌آید.

وی توضیح داد: با توجه به موارد فوق با فرض احتساب قیمت 13 سنت برای گاز طبیعی (این رقم  در قالب طرح افزایش کارایی موتورخانه‌ها که براساس ماده 12 قانون رفع موانع تولید به تایید شورای اقتصاد رسیده است)  و قیمت‌های 62 سنت برای هرلیتر گازوئیل و 60 سنت برای هرلیتر مازوت قیمت سوخت مورد استفاده برای هرکیلووات ساعت برق با حذف یارانه‌ها برابر با 4320 ریال خواهد بود. نرخ برابری دلار نیز براساس قیمت هفته آخر شهریور 1397(تاریخ تهیه این محاسبات) 86658 ریال در نظر گرقته شده است.  البته برای تعیین هزینه تمام شده واقعی برق نیروگاه‌های حرارتی دو جز دیگر را هم باید به این قیمت اضافه کرد. این دو جز شامل هزینه‌های سرمایه گذاری اولیه و نگهداری و بهره برداری  و همچنین هزینه‌های زیست محیطی است. بر اساس محاسبات انجام شده با توجه به ترکیب نیروگاه‌های کشور، در حال حاضر هزینه سرمایه گذاری و نگهداری و بهره برداری برق حرارتی به ازاء هرکیلووات ساعت1570ریال و هزینه های زیست محیطی آن  1320 ریال محاسبه شده است. به این ترتیب هزینه هر یک کیلو وات ساعت برق حرارتی معادل  7210 ریال خواهد بود.

یارانه‌ها باید بدون واسطه دولت به دست مصرف کننده نهایی برسد

رئیسی گفت: اعتقاد ما بر این نیست که یارانه‌ها حذف شوند بلکه بحث بر سر  محاسبه دقیق و توزیع عادلانه یارانه‌ها است و می‌خواهیم چاره‌ای بیاندیشیم تا یارانه‌ها بدون واسطه دولت به دست مصرف کننده نهایی برسد، نقطه آغاز این حرکت این امر همان طور که پیش‌تر به آن اشاره شد در راستای محاسبه دقیق هزینه تمام شده برق است، چون در این حالت مصرف کننده از عدم مصرف برق  و اختصاص همین مبلغ به طور مستقیم به وی منتفع خواهد شد.

رئیسی با ذکر یک مثال به تشریح بیشتر اثر حذف یارانه سوخت در برق پرداخته و گفت: به طور مثال در شرایط حال حاضر، اگر ما در میزان مصرف خود صرفه جویی کنیم، این کاهش مصرف در آمدی برایمان ایجاد نخواهد کرد و از آن طرف افزایش مصرف هم هزینه زیادی را را برایمان رقم نمی‌زند، از این رو این دو عامل باعث می‌شود که  انگیزه ایجاد صرفه جویی در مصرف و کارایی بیشتر از بین برود، در اینجا این سوال مطرح می‌شود که، این سیستم انتقال درآمد دولت به چه نحوی باید صورت بگیرد تا رضایت مصرف کنندگان را بر انگیزد و در عین حال انگیزه بخش نیز باشد.

وی در ادامه با تاکید بر اهمیت بحث یارانه‌های سوخت، اظهار کرد: به غیر از بحث یارانه در بخش سوخت با جزء مهم‌تری مواجه هستیم که یک بخش آن به طور معمول آثار خارجی و یا آثار معطوف به غیر یا زیست محیطی نام دارد، به بیانی دیگر، حتی اگر هزینه سرمایه گذاری و نگهداری، بهره برداری و هزینه سوخت با قیمت‌های واقعی محاسبه شود، هزینه‌های محیط زیستی آن در نظر گرفته نشده است که در این حالت معمولا یا دولت‌ها آن را به شکل یارانه‌های بهداشت پرداخت می‌کنند و یا جامعه موظف به پرداخت آن می‌شود.

هرگونه تصمیم گیری نیازمند اطلاعات صحیح است

وی در ادامه افزود:  همانطور که  به دنبال واقعی کردن قیمت برق هستیم،  باید شرایط اقتصادی مردم را نیز در نظر بگیریم،  بنابراین مردم باید متوجه این ضرورت باشند که واقعی شدن قیمت برق، می‌تواند برای آنها منابع مالی جدیدی به وجود بیاورد و به معنی بهبود اوضاع اقتصادی آنها باشد. به بیان دیگر مردم باید آگاه شوند که این تصمیم گیری در صورت انجام یک اصلاح اقتصادی درست و ارائه داده‌های دقیق، امکان پذیر است و در غیر این صورت تصمیم گیری‌ها به اشتباه صورت می‌پذیرد.

حذف یارانه‌های سوخت موجب افزایش راندمان نیروگاه‌ها خواهد شد

وی بیان کرد: در حال حاضر و با احتساب قیمت‌های غیر یارانه‌ای سرمایه گذاری بر روی افزایش راندمان نیروگاه‌های حرارتی جذابیتی برای سرمایه گذاران نخواهد داشت چرا که منافع دریافتی از این امر در مقابل هزینه‌های مورد نیاز ناچیز بوده و از توجیه مالی برخوردار نیست. این امر در دراز مدت سبب هدرفت دائمی سرمایه های کشور خواهد شد.

سوخت فسیلی ارزش میراثی دارد

رئیسی در پایان تاکید کرد : باید بدانیم که در جهان با دو عنوان مهم منبع انرژی رو به رو هستیم که شامل تجدید پذیرها و تجدید ناپذیرها، است، بنابراین منطقا هر کشوری در مرحله اول منابعی را مورد استفاده قرار می‌دهد که تجدیدپذیر است و بعد به سراغ منابع تجدید ناپذیر می‌رود، و این یک اصل اقتصادی مهم است. امروزه یارانه و سوخت ارزش میراثی دارد و همه کشورهایی که از این دو منبع برخوردار بوده اند نیز در قدم اول از تجدید پذیرها استفاده کرده‌اند.علاوه بر آن منابع سوخت فسیلی خود به تنهایی منبع مهمی به شمار می‌روند، چراکه این منابع ارزشمند منشا توسعه صنعت و تکنولوژی هستند و اگر ما این منابع را استفاده کنیم و تنها آن را با ارزش‌های پایین به منظور مصرف سوخت بسوزانیم، در آینده عملا دچار مشکل خواهیم شد و خود خریدار آن چه خواهیم بود که امروز آن را می‌سوزانیم البته با قیمتهایی به مراتب بالاتر.