روایتی از سختی‌های مهار رگ سفید/ چرا مهار فوران چاه رگ ‎سفید زمان‌بر شده است؟

به گزارش خبرنگار اقتصادی، آن چه این روزها بر رگ سفید ۱۴۷ می‌گذرد را می‌توان بدون شک یکی از نادرترین تجربیات فوران چاه خواند و بزرگی  فشار گاز خروجی از این چاه را نیز دلیلی بر این مدعی دانست. چاه ۱۴۷ رگ سفید روز هفتم آبان ماه سال جاری در جریان عملیات حفاری به‌ دلیل فوران گاز، دچار انفجار شد که در نهایت موجب جان باختن دو تن از کارکنان شرکت ملی حفاری ایران و آتش‌سوزی دکل حفاری ۹۵ فتح شد.

طی ۱۲ سال گذشته، ایران شاهد ۱۲حادثه فوران چاه های نفت و گاز بوده است که پیش از حادثه رگ سفید، آخرین فوران در فروردین ماه سال ۱۳۹۲ رخ داده است.

هم راستا با تلاش های شبانه روزی متخصصان و کارشناسان حاضر در محل فوران برای فرونشاندن حریق لازم است به نکاتی در خصوص اهمیت شیوه مهار این چاه پرداخته شود.

مهار چاه روش‌های متعددی در حوزه مهار فوران چاه‌های نفتی و گازی وجود دارد که از شایع ترین آن‌ها می‌توان به روش های مهار از سطح (Top Kill) و مهار از عمق (Bottom Kill) استفاده کرد. 

استفاده از روش مهار از سطح برای کنترل فوران چاه هایی مورد استفاده قرار می گیرد که فشار نسبتا کمتری دارند. به طور مثال فشار چاه های آتش گرفته در کویت درسال ۱۹۹۱ و در جریان جنگ خلیج فارس که عمدتا با این شیوه مهار شدند، میان ۹۰۰ الی ۱۰۰۰ PSI گزارش شده بود. بنابراین جای تعجب ندارد که مهار آتش زبانه کش رگ سفید با فشاری معادل ۲۴۰۰ ۹۶۰۰) PSI  برابر گاز خانگی) کاری بسی دشوار و زمان بر است.

یکی از موضوعاتی که در بحث مطالعات مخازن و حوزه زمین شناسی بر آن تاکید می شود وضعیت مخزن نفتی رگ سفید است. این مخزن به دلیل داشتن گاز گنبدی با فشار بالا و فرکچرهای موجود در ساختار ساختمان مخزن وجود دارد مخزنی سرکش است و حفاری آن کار بسیار دشواری است. در تاریخچه حفاری در این مخزن بیش از ۴۰ سال گذشته نخستین چاه هایی که حفاری شده نیز دچار فوران شده بودند که مدت زمانی طولانی برای مهار آن ها صرف شده است و بیشتر از طریق چاه امدادی (Relief Well) مهار شده اند.

این تکنیک همچنین در جریان نشت نفت Deepwater Horizon (خلیج مکزیک) در سال ۲۰۱۰ بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و در نهایت نتوانست موفق واقع شود.

پس از بروز حادثه فوران چاه ۱۴۷، شرکت های ملی مناطق نفتخیز جنوب و ملی حفاری با برگزاری جلسات تخصصی و نیز با درنظر داشتن شرایط مشابه فوران دو چاه در این منطقه، به دلیل فشار بالای گاز خروجی، شیوه مهار از عمق را نهایی کردند اما با توجه به این موضوع که شانس استفاده از روش مهار از سطح در شرایط و موقعیت چاه ۱۴۷ ناچیز است، تصمیم گرفتند از مدت زمان لازم برای آمادگی اجرای روش مهار از عمق (حداقل ۶۰ روز) استفاده کنند و تلاش خود را برای مهار از این شیوه به کار ببندند.

این بدین معناست که ضمن دانستن این امر که روش اصلی برای مهار فوران چاه ۱۴۷ و خاموش کردن آتش آن، مهار از عمق است و با وجود این که شانس مهار از سطح نسبت به مهار از عمق در شرایط این فوران بسیار کمتر است، اما در عین حال به کار گیری شیوه مهار از سطح نیز می تواند به نوبه خود تاثیرگذار واقع شود.

به همین منظور دو دکل ۹۳و ۹۴ فتح با استقرار در نزدیکی این چاه عملیات حفاری را انجام داده وطبق برنامه ریزی دقیقی که صورت گرفته است، چندین روز نسبت به برنامه معمول نیز پیشرفت داشته است و پیش بینی می شود در صورت فراهم نشدن شرایط فنی مهار از سطح ، ظرف چند روز آینده دسترسی به مخزن فراهم و فوران چاه ۱۴۷ از این طریق مهار شود.

فوران چاه های نفت و گاز از حوادث شایع در صنعت نفت دنیا است که تا به امروز روش مرسوم برای مهار آن ها، به دو شیوه مهار از طریق سطح و عمق است اما باید در نظر داشت که شیوه مهار از سطح راه حل همیشگی نیست و تصمیم گیری در مورد آن، بستگی به مواردی همچون شرایط خروج سیال از دهانه خروجی چاه دارد. همچنین فشار جریانی، کیفیت سیال به ویژه نفت یا گاز بودن آن، چگونگی دسترسی به دهانه چاه و البته فشار مخزن از مهم ترین عوامل در تشخیص مهار یک چاه از طریق سطح یا عمق است.

در برخی از اتفاقات فوران چاه اساسا مهار از سطح جوابگو نیست که  فوران چاه واقع در منطقه رگ سفید از این امر مستثنی نیست، به طوری که این میدان سال های قبل هم شاهد دو فوران چاه بوده است که به دلیل فشار بسیار زیاد گاز در این منطقه ، مهار تنها از طریق عمق میسر شده بود.

چاه ۱۴۷ رگ سفید مجموعه ای کامل را برای دشواری مهار از طریق سطح مانند فشار بسیار بالای مخرن، انحراف فوران‌گیر از شکل طبیعی و مستقیم، و نیزشرایط گازی بودن را دارد، بنابراین وجود چنین شرایطی امکان مهار چاه از سطح را به سخت ترین شکل ممکن می رساند.

شرایط نامساعد محیط پیرامونی چاه مانند دما را از دیگر چالش های موجود مهارگران آتش است که دمای حدود ۱۲۰۰ درجه سانتیگراد، شدت صوت و نور فراتر از توانایی شنوایی و دیداری را می توان از دیگر موارد مهم در مقابله با آتش از طریق سطح دانست .

علی رغم شرایط موجود ، تا روز نهایی شدن عملیات حفاری از طریق عمق، عملیات مهار از طریق سطح ادامه پیدا خواهد کرد و بی شک کارکنان حاضر در محل با جدیت فراوان به تلاش های شبانه روزی جهت خاموشی آتش ۱۲۰ متری و مهار فشار گاز با قدرت ۲۴۰۰ PSI ادامه خواهند داد.