مسئله اصلی رودخانه کارون کیفیت آب است
رئیس حوضه آبریز کارون بزرگ، با تأکید بر اینکه مسئله اصلی رودخانه کارون کیفیت آب است، گفت: جریان تأمین زیست‌محیطی در انتهای رودخانه کارون به‌هیچ‌وجه هدرروی آب نیست و باید برای حفظ اکوسیستم و حیات آبزیان تداوم یابد. وی در این گفت‌وگو از چالش‌های کیفی آب، عوامل مؤثر بر شوری رودخانه، پروژه‌های در دست اجرا و لزوم جداسازی صنایع از خطوط آب شرب شهری سخن گفت.
به گزارش ایلنا از مدیریت منابع آب ایران، فراز رابعی، رئیس حوضه آبریز کارون بزرگ، با بیان اینکه چالش اصلی این حوضه کیفیت آب است گفت: در بیشتر نقاط کشور کمیت آب مسئله اصلی است اما در رودخانه کارون، مسئله اصلی و اولویت دار کیفیت آب است.
وی افزود: عوامل متعدد و مختلفی بر کیفیت آب در رودخانه کارون تأثیر گذاشته‌اند. یکی از مهم‌ترین دلایل، کاهش آورد حوضه است که میتوان آن را به دو بخش طبیعی و انسان ساز تقسیم کرد. از دلایل طبیعی کاهش آورد میتوان به تغییر اقلیم و شکست هیدرلوژیکی در بیست سال گذشته اشاره کرد به طوریکه متوسط بارش و آورد سرشاخه‌ها که اتفاقا از کیفیت بسیار خوبی نیز برخوردار است نسبت به دوره شصت ساله، به‌شدت کاهش یافته است.
از دیگر عوامل طبیعی کاهش آورد، تغییر الگوی بارش را میتوان نام برد که از وقوع بارش‌های پیوسته با شدت کمتر و بارش به صورت برف در بیست سال گذشته به سمت وقوع بارش‌های با شدت بالا و حدی و کاهش بودجه برفی حوضه تغییر یافته است. در گذشته سالانه برف بیشتری می‌بارید که باعث نفوذ و تغذیه چشمه‌ها و افزایش دبی پایه رودخانه است.
وی افزود: عامل دوم کاهش آورد، متاثر از دخالت‌های انسانی است که از جمله آن میتوان به توسعه‌های بخش های بالادستی حوضه که در دو دهه اخیر در بخش کشاورزی و صنعت قابل توجه بوده و موجب کاهش آب ورودی به رودخانه چه به لحاظ کمی و چه کیفی شده و همچنین برداشت‌های انتقال بین‌حوضه‌ای اشاره کرد.
رابعی در ادامه به نقش پسآب‌ها و زهکش‌ها در افت کیفیت اشاره کرد و گفت: ورود زهکش‌ها و پسآب‌های صنعتی و کشاورزی به رودخانه یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت آب است. از ویژگی‌های رودخانه کارون میتوان به بازچرخانی آب گاهی تا هفت نوبت در مسیر رودخانه اشاره کرد که توسط مصرف کنندگان مختلف استفاده می‌شود و بخش قابل توجهی از آن به دصورت آب برگشتی و بدون تصفیه به رودخانه باز می‌گردد که این امر میزان شوری را به شدت افزایش می‌دهد. عامل مهم دیگر در افزایش شوری آب کارون پیشروی آب دریاست.
این مقام مسئول تصریح کرد: با کاهش آورد رودخانه در سال‌های خشک، جریان رودخانه کم می‌شود و در نتیجه، پیشروی آب شور دریا تا نزدیکی اهواز ادامه می‌یابد؛ به‌طوری‌که در حال حاضر آب شور تا دارخوین رسیده است، در حالی که پیش‌تر آب شیرین تا آبادان و خرمشهر امتداد داشت؛ به این ترتیب رودخانه از بالادست با پساب‌ها و زهکش های تصفیه نشده و از پایین دست با غلبه شوری دریا تحت فشار است.
پروژه‌های کنترل کیفیت، شوری و مدیریت توسعه بالادست
رئیس حوضه آبریز کارون بزرگ درباره اقدامات انجام‌شده گفت: برای کنترل کیفیت و شوری رودخانه، پروژه‌های متعددی در کوتاه‌مدت و بلندمدت تعریف شده است. به‌عنوان مثال، در طرح جلوگیری از ورود زهکش‌های آلوده‌کننده، تقریباً تمام زهکش‌های نیشکر که شامل حدود ۱۰ واحد نیشکری هستند، به جز هفت‌تپه، از ورود به رودخانه کارون بازداشته شده‌اند.
رابعی خاطرنشان کرد: در شهر اهواز نیز ۲۴ ورودی فاضلاب خانگی و صنعتی شناسایی شده که تاکنون از ورود چهار مورد جلوگیری شده است. با بهره‌برداری کامل از تصفیه‌خانه‌های اهواز و سایر شهرهای بزرگ دیگر، می‌توانیم از ورود فاضلاب خانگی و صنعتی به کارون جلوگیری کرده و پساب تصفیه شده را به مصرف صنعت برسانیم.
وی افزود: صنایع نیز بر اساس قانون ملزم شده‌اند که تنها آب تصفیه‌شده را وارد رودخانه کنند. بخشی از این برنامه‌ها انجام شده، بخشی در حال انجام است و برخی نیز به علت محدودیت‌های اعتباری هنوز تکمیل نشده‌اند. اگر اعتبارات از سال ۱۳۹۴ که کارگروه ساماندهی حوزه کارون آغاز به کار کرد، به‌موقع تأمین می‌شد، اکنون همه این پروژه‌ها به اتمام رسیده بودند.
رابعی درباره پروژه‌های مقابله با شوری آب خلیج فارس گفت: پروژه‌ای تحت عنوان سدهای سه گانه بهمنشیر در حال اجراست که از سه سد سلولی تشکیل شده است؛ یکی از این بندها به بهره‌برداری رسیده و دو سد دیگر حدود ۳۰ درصد پیشرفت دارند. اگر اعتبارات کامل تأمین شود، ظرف یک تا یک‌ونیم سال آینده این دو سد نیز تکمیل خواهند شد و می‌توانیم از غلبه شوری آب دریا جلوگیری کنیم.
وی در ادامه با اشاره به ضرورت مدیریت توسعه در بالادست گفت: توسعه‌های بالادستی بدون رعایت سقف آب قابل برنامه‌ریزی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت آب در پایین‌دست دارند. ما نمی‌گوییم بخش‌های بالادست توسعه ندهند، اما همه باید در سقف آب قابل برنامه‌ریزی فعالیت کنند تا تعادل حوضه کارون حفظ شود. توسعه بی‌رویه و ناپایدار، کیفیت آب را در پایین‌دست به خطر می‌اندازد و شوری را افزایش می‌دهد.
نخیلات خوزستان و اکوسیستم کارون در معرض تهدید
رئیس حوضه آبریز کارون بزرگ درباره پیامدهای شوری گفت: در انتهای حوزه کارون، نخیلاتی وجود دارند که نه‌تنها معیشت مردم خوزستان بلکه هویت فرهنگی و تاریخی این استان به آن‌ها گره خورده است. این نخیلات به شوری بالاتر از ۴۰۰۰ میکروموس حساس‌اند. اگر در بالادست کنترل شوری و اجرای پروژه‌های کیفی به‌موقع انجام نشود، این نخیلات در شرایط خشکسالی مانند امسال دچار آسیب جدی می‌شوند و عملکرد آن‌ها به‌شدت افت می‌کند.
وی با اشاره به اهمیت جریان زیست‌محیطی کارون تأکید کرد: اکوسیستم این رودخانه هزاران سال بر اساس تعادلی طبیعی شکل گرفته است. گونه‌های ماهیان و آبزیان، وابسته به جریان آب شیرین هستند. تأمین جریان زیست‌محیطی در انتهای رودخانه کارون هدرروی آب نیست؛ بلکه ضرورتی علمی و زیست‌محیطی برای حفظ اکوسیستم است. متأسفانه برخی مسئولان ملی تصور می‌کنند رها سازی آب به خلیج فارس نوعی اتلاف منابع است، در حالی که این جریان بخشی از چرخه حیات رودخانه و دریای خلیج فارس است و باید حفظ شود.
صنایع، آب شرب و هوشمندسازی منابع آب
رابعی درباره مدیریت مصرف صنایع گفت: در حوضه کارون سیاست ما این بوده که تمام صنایع عمده غیربهداشتی باید از خطوط آب شرب شهری جدا شوند. متأسفانه در برخی نقاط هنوز صنایع بزرگ از شبکه شهری تغذیه می‌شوند که خطایی بزرگ است. در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۰ صنعت بزرگ آب‌بر تعیین تکلیف شدند تا از منابع غیرمتعارف استفاده کنند، اما تاکنون هیچ‌یک از آن‌ها این الزام را اجرا نکرده‌اند.
وی در خصوص هوشمندسازی منابع آب افزود: حدود ۹۰ درصد مصارف آب حوضه کارون از منابع آب سطحی تأمین می‌شود، با این حال در هر دو بخش سطحی و زیرزمینی نصب ادوات اندازه‌گیری و کنترل هوشمند در دستور کار قرار دارد. تاکنون کمتر از نیمی از چاه‌ها به کنتورهای هوشمند مجهز شده‌اند و هدف ما تسریع این روند است. البته کشاورزان باید در این طرح‌ها مشارکت داده شوند تا خود را در فرآیند پایش و مدیریت منابع سهیم بدانند.
