مشروطسازی دریافت یارانه نقدی به دادن آزمایشات رایگان
پیشنهاد در دستور کار قرار دادن برنامه غربالگری برای یکی از بیماریهای غیرواگیر، میتواند به عنوان شرط دریافت یارانه نقدی برای جمعیتی خاص در کشور، به صورت پایلوت و آزمایشی باشد.
به گزارش ایلنا، نتایج بدست آمده از تحقیقات معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیانگر این است که «پرداخت یارانه» به شیوههای گوناگون، یکی از ابزارهای مهم اقتصادی و سیاستهای حمایتی دولت برای توزیع عادلانه درآمد و حمایت از اقشار آسیبپذیر است. در تمام نظامهای اقتصادی، موضوع تضمیمی حداقلی از «رفاه» و «تامین اجتماعی» برای شهروندان، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بخشی از هزینههای جاری دولت به پرداختهای انتقالی، برای برنامههای مختلف حمایت از اقشار آسیبپذیر اختصاص مییابد. اگر این پرداختها منجر به بهبود سرمایه انسانی گردد، میتواند هدفمند واقع شود.
افزایش درآمد خانواده با افزایش دستاوردهای بهداشتی کودکان، همگام است. تغذیه و پیگیری سلامت بزرگسالان با افزایش سطح درآمد، بهبود مییابد. دستیابیهای آموزشی، شدیدا با درآمد همگام و همسو بوده و آموزش، با رشد دستاوردهای بهداشتی رابطه مثبتی دارد.
اما در اثر فقر، مردم ترجیح میدهند تنها شکم خود را سیر کنند و از آموزش و بهداشت محروم میگردند. در حال حاضر، تعداد زیادی کودک محروم از تحصیل داریم که به دلیل مشکلات ناشی از فقر، از تحصیل بازماندهاند. کودکان کار نیز از عواقب فقر هستند.
بعید به نظر میرسد که پرداختهای نقدی، به فردی که گرسنه است، یا سطح نسبی از رفاه را در تامین کالاهای اساسی و یا برخی کالاهای دیگر کسب نکرده است، در جهت بهبود بهداشت و آموزش صرف شو. الگوی مصرفی فقرا و یا حتی بعضی از افراد سطح متوسط درآمد، طوری است که نمیتوانند روی سرمایه انسانی سرمایهگذاری کنند و بیشتر در جهت رفع نیازهای روزمره برمیآیند. لذا توصیه میشود به جای پرداختهای نقدی که قدرت انتخاب نحوه هزینهکرد را به افراد میدهد، از پرداختهای نقدی مشروطی استفاده گردد که در جهت تامین بیشتر بهداشت، سلامت و آموزش استفاده گردد و موجب ارتقای سرمایه انسانی گردد.
پرداخت یارانههای نقدی به صورت مشروط، یکی از روشهای کارآمد و در عین حال نوظهوری است که در بسیاری از کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه، مورد توجه قرار گرفته و به اجرا درآمده است.در این روش، پرداخت یارانه نقدی به خانوارهای فقیر، منوط به تحقق شروط خاصی از طرف این خانوارها و تغییر رفتار آنان است. شرایطی را که خانوادههای فقیر بایستی دارا باشند تا بتوانند از یارانه نقدی برخوردار شوند، در حوزههای مرتبط با تغذیه مناسب کودکان، آموزش و تحصیل کودکان، بهداشت و درمان و غیره قرار میگیرند. پرداختهیا نقدی مشروط به تامین درآمد اضافی برای فقرا، تاثیر مستقیم بر کاهش فقر میگذارد.
به عبارت دیگر، پرداختهای نقدی، مشروط، یک رویکرد دوجانبه از طریق افزایش درآمد نقدی و همچنین بهبود وضعیت سرمایه انسانی در حوزه سلامت و آموزش، برای مبارزه با فقر محسوب میشود، و انتقال فقر به نسل بعد را از بین میبرد. به طور کلی برنامههای پرداخت نقدی مشروط، دو هدف عمده را دنبال میکند: یکی کاهش فقر موجود و دیگری تشویق سرمایهگذاری خانوارهای فقیر در ارتقای سرمایه انسانی که منجر به کاهش سطح فقر آنها در آینده میشود. در نتیجه، تنها آن دسته از فقرا میتوانند از پرداختهای نقدی مشروط منتفع شوند، که واجد شرایط فوق باشند. به این ترتیب خانوادههای یکه تعهدات مذکور را انجام ندهند، از دریافت تمام یا بخشی از یارانه نقدی محروم میشوند. مشروط کردن یارانههای نقدی، انگیزهای برای افزایش سطح سرمایه انسانی فقرا است، تا چرخه فقر بین نسلی را از بین ببرند.
شرایط تعیین شده برای پرداختهای نقدی، باید به راحتی قابل فهم و ارزیابی باشد تا بتوان به آسانی تعیین کرد چه کسانی آن را محقق ساختهاند و شرایط باید به گونهای باشد که قابلیت اجرا توسط ذینفعان را داشته باشد.
در بسیاری از کشورها، شروط پرداختهای نقدی به صورت «ترکیبی» در دو حوزه آموزش و سلامت به کار میروند. در حوزه سلامت، خدماتی به عنوان شرط پرداختهای نقدی ا نتخاب میگردند که در سطح پیشگیری بوده و جنبه غربالگری داشته باشند، تا از تحمیل بار مالی سنگین به خانوارها جلوگیری و منابع دولت در بخش سلامت به صورت بهینه تخصیص یابد.
برنامههای نقدی مشروط، گسترش پوشش مراقبتهای اولیه سلامت از جمله واکسیناسیون، مراقبتهای مادر و کودک را برای افرادی که استطاعت مالی ندارند و یا از اهمیت این مراقبتها(به ویژه مراقبتهای پیشگیری) آگاه نیستند، تسهیل مینماید. از سوی دیگر، این پرداختها دسترسی به مراقبتهای درمانی را نیز به طور غیرمستقیم افزایش میدهند؛ چرا که فقرا، توانایی پرداخت بابت چنین مراقبتهایی را پیدا خواهند کرد.
هدف اجرای برنامه اجتماعی از طریق پرداخت نقدی مشروط، این است که کم هزینهتر از برنامههای اجتماعی با ارائه کالا به ذینفعان باشد. کیفیت و در دسترس بودن خدمات سلامت مرتبط، از عوامل موثر در دستیابی به پیامدهای سلامت در برنامه پرداختهای نقدی میباشند. پرداختهای نقدی مشروط، تقاضا برای خدمات سلامت را افزایش میدهد. از این رو، فراهم نمودن خدمات سلامت با کیفیت بالا و قیمت مناسب برای افراد، از جمله شروط اجرای موفق برنامه و دستیابی به پیامدهای مثبت در حوزه سلامت، میباشد.
مطالعات و بررسیهای صورت گرفته در زمینه میزان اثرگذاری طرح پرداخت کمک نقدی مشروط، در کشورهای مختلف حاکی از این است که خانوارهایی که تحت پوشش این برنامهها بودهاند، به طور میانگین هزینه بیشتری را صرف تغذیه سالم کرده و سبد غذایی آنها در مقایسه با خانوادههای مشابه که تحت پوشش طرح نبودهاند، غنیتر و با کیفیتتر بوده است؛ چرا که در شرایط عادی، خانوادههای فقیر به دلیل فشارای اقتصادی موجود، اغلب ارزش چندانی برای منافع آتی حاصل از تغذیه خوب، بهداشت، سلامت و آموزش قائل نمیشوند.
مشکلات و چالشهای احتمالی برنامه پرداختهای نقدی مشروط نیز قابل توجه است.
تحقیقات نشان داد نبود امکانات زیرساختی نظیر مراکز بهداشت و درمان و نیز مدرسه در نقاط تحت پوشش، از جمله موانعی است که سبب میشود خانوارهای تحت پوشش نتوانند شرایط طرح را به طور منظم اجرا کنند. از سوی دیگر، در بعضی برنامهها که گروههای واجد شرایط، خود باید به مراکز اجرای طرح مراجعه و ثبت نام کنند، بسیاری از خانوارها به دلیل مشغله زیاد این فرصت را نداشتند که در طرح ثبت نام کنند و از برنامهها جا ماندهاند. در نهایت مشکل دیگری که مانع از اجرای بهینه طرح میشود، عدم اعتماد گروههای هدف به برنامه است. بر اساس مطالعات انجام شده از سوی برنامه توسعه سازمان ملل متحد، در بعضی موارد گروههای هدف اطلاعات دقیق و درستی درباره نحوه اجرای طرح ندارند و همین فقدان اطلاعات، سبب بدفهمی و ترس آنها از مشارکت در برنامه میشود. همچنین گاهی این بیاعتمادی، ناشی از عدم اعتماد مردم به دولت و سیاستگذاریهای دولتی است.
به طور کلی بر اساس تجربههای صورت گرفته، نظارت بر چگونگی استفاده از تسهیلات آموزشی و بهداشتی توسط گروههای هدف و در دسترس بودن اطلاعات خانوارهای تحت پوشش، اجرای مناسب یک برنامه پرداخت نقدی مشروط با امکانپذیر میکند.
نکته مهمی که در اجرای این برنامهها باید به آن توجه شود، جدی بودن شروط و اجرای آن از سوی خانوارهای ذینفع است. اگر خانواده تحت پوشش، شروط مورد نظر برای پرداخت یارانه نقدی را رعایت نکند، برای تایید این ادعا، وقت زیادی لازم است و جمعآوری اطلاعات دقیق و درست مبنی بر عدم اجرای شروط از سوی آن خانواده، کاری وقت گیر و هزینهبر است و معمولا در بسیاری از نمونههای اجرایی، این لغو پرداختها با تاخیری چند ماهه صورت میگیرد که این مورد، جدی بودن برنامه و الزاماتی را که لازم بوده توسط خانوارها رعایت شود تا حدودی برای آنها زیر سوال میبرد.
اگر چه تا به امروز ایران تنها کشوری است که برنامه پرداخت یارانه نقدی سراسری به همه شهروندان خود را اجرا کرده است، اما در دو دهه اخیر، کشورهای معتددی برنامه پرداخت کمکهای نقدی مشروط را در بخش کوچکی از مناطق فقیرنشین خود اجرا کردهاند. بهرهگیری از نقاط قوت و ضعف تجربیات این کشورها میتواند درسهای ارزشمندی را برای بازنگری و ارتقای کارآیی سیستم پرداخت یارانه نقدی به ساکنان مناطق محروم کشور و با هدف تشویق خانوارهای فقیر به ارتقای سطح آموزش و بهداشت و سلامت اعضای خانوار به ویژه نسل های بعد یعنی فرزندانشان، در بر داشته باشد.
بر همین اساس و با توجه به حساسیت و اهمیت زیادی که در نظامهای بهداشتی و درمانی برای برنامههای پیشگیری قائل میشوند و با عنایت به اینکه 46 درصد بار بیماریها، ناشی از بیماریهای غیرواگیر است و خسارتهای وارده از این بیماریها و هزینههای سرسامآور آنها برای نظامهای بهداشتی – درمانی، بسیار سنگین میباشد، پیشنهاد در دستور کار قرار دادن برنامه غربالگری برای یکی از بیماریهای غیرواگیر، میتواند به عنوان شرط دریافت یارانه نقدی برای جمعیتی خاص در کشور، به صورت پایلوت و آزمایشی باشد.