اعلام آمار انواع مسمومیت ها در کشور

به گزارش ایلنا،  بر اساس اعلام دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو،   برگزاری هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها در بسیاری از کشورهای جهان در هفته سوم مارس (۲۶-۱۹ مارس) و دقیقاً یک هفته قبل از هفته پاکیزگی عمومی (به منظور استقبال از بهار) اجرا می‌شود.  در کشور ما نیز سابقه برگزاری این مناسبت از مرز یک دهه گذشته است و از سال ۱۳۸۵ به صورت هماهنگ در کل کشور هفته اول آبان ماه (اول تا هفتم آبان ماه) به عنوان هفته «پیشگیری از مسمومیت‌ها» نامگذاری شده است. شعار امسال این هفته، «با پیشگیری آگاهانه از وقوع مسمومیت‌ها، زندگی را ایمن‌تر کنیم» است که با هدف افزایش آگاهی عمومی و تقویت اقدامات پیشگیرانه از مسمومیت‌ها برگزار می‌شود. 

زندگی صنعتی جوامع کنونی و دسترسی آسان به انواع مواد شیمیایی، داروها، سموم و… بدون داشتن اطلاعات کافی از نحوه نگهداری، مصرف، عوارض، خطرات و هشدارهای مربوط به آن، شیوع مسمومیت‌های اتفاقی و تعمدی را به میزان زیادی افزایش داده است. 

بسیاری از ضایعات ناشی از بروز مسمومیت‌ها به سادگی قابل پیشگیری می‌باشند و با نگاهی نو به روند آموزش نحوه پیشگیری از مسمومیت‌ها می‌توان بسیاری از مسمومیت‌ها را به حداقل رساند. گاهی اوقات اهمال در نگهداری صحیح داروها و مواد شیمیایی در منزل، می‌تواند منجر به عوارض دائمی و آزار دهنده ناشی از مسمومیت‌ها خصوصاً در کودکان شود. 

وقوع مسمومیت‌های حرفه‌ای حاد و مزمن در کارگران شاغل در کارخانجات صنایع شیمیایی از یک سو و استفاده از وسایل گازسوز و مواد شیمیایی و شوینده در منازل و فقدان آگاهی‌های کافی در اغلب خانواده‌ها از سوی دیگر، خطرات جدی را متوجه آنان می‌کند. 

همچنین جوان بودن جمعیت کشور و برخی از مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مرتبط با آن و همچنین سوء مصرف مواد مخدر و محرک، تعداد مسمومیت‌های عمدی از جمله خودکشی را نیز افزایش داده است. به طوریکه برخی از افراد بدون توجه به عواقب اجتماعی و خانوادگی، اقدام به خودکشی با داروها و مواد سمی می‌نمایند. اگر چه بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط گروه پزشکی کنترل شده و به مرگ منتهی نمی‌گردد ولیکن خسارات جبران ناپذیری را به پیکره اقتصاد، سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد خواهد نمود. 

دسترسی آسان به دارو در منازل وعدم نگهداری صحیح آن‌ها همراه با افزایش تعداد بیماران افسرده و آگاهی عامه مردم از قابلیت سمیت‌زایی برخی داروها، متاسفانه جامعه را نسبت به مسمومیت‌های ناشی از داروها خصوصاً شکل تعمدی آن آسیب پذیرتر نموده است. 

بنابراین برگزاری هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها همه‌ساله با اهداف ارتقاء فرهنگ و دانش عمومی جامعه در خصوص پیشگیری از مسمومیت‌ها، آموزش عمومی جهت پیشگیری از بروز مسمومیت و در صورت بروز، انجام اقدامات اولیه و ضروری درمانی در اقشار مختلف جامعه، ارتقاء سطح سلامت و بهداشت عمومی جامعه، کاهش مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌ها، آموزش در جهت پیشگیری از مسمومیت‌های اتفاقی و شغلی و نحوه برخورد با حوادث شیمیایی صورت می‌گیرد. در هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها، اهداف اطلاع‌رسانی از طریق انتشار مطالب (چاپ بروشور، کتابچه، پمفلت و پوستر آموزشی)، انجام تبلیغات شهری (نصب بیلبوردهای آموزشی، تابلوهای الکترونیک، تلویزیون شهری) اجرای آموزش‌ها در مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز بهداشتی- درمانی، کارخانجات، مؤسسات، مساجد و عملیات وسیع اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌های عمومی شامل خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون، ارسال پیامک به تلفن‌های همراه، برپایی نمایشگاه و مسابقه نقاشی حاصل می‌شود. 

ستاد مرکزی اطلاع‌رسانی داروها و سموم به عنوان بخشی از دفتر نظارت و پایش تجویز و مصرف فرآورده‌های سلامت، در امر آموزش عمومی و تخصصی اطلاع‌رسانی داروها و پیشگیری و درمان مسمومیت‌ها و نظارت بر پاسخگویی تلفنی به این سوالات از طریق تلفن ۱۹۰ (داخلی ۳ کد۲)، عهده‌دار برنامه‌ریزی، تقسیم کار و نظارت بر برگزاری هفته پیشگیری از مسمومیت‌ها می‌باشد و هرساله این هفته با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور، معاونت‌های درمان و بهداشت وزارت بهداشت، سازمان پزشکی قانونی کشور (ارائه آمار فوت ناشی از مسمومیت در کشور)، ادارات آموزش و پرورش، سازمان آتش‌نشانی، شهرداری برگزار می‌گردد. 

لازم به ذکر است ستاد مرکزی اطلاع‌رسانی داروها و سموم به عنوان اصلی‌ترین مرجع ارائه آمار مسمومیت‌های کشور هرساله اقدام به جمع‌آوری و ارائه آمار مسمومیت‌ها از منابع مختلف می‌نماید. از آن جمله می‌توان به آمار مسمومیت‌های مراجعه شده به مراکز درمانی در سطح کشور که توسط معاونت‌های غذا و دارو کشور جمع آوری می‌شود و همچنین آمار مرگ و میر ناشی از مسمومیت‌های ارائه شده توسط سازمان پزشکی قانونی کشور اشاره کرد. 

آمار کلی انواع مسمویت‌های مراجعه شده به بیمارستان‌ها 

در سال ۱۴۰۳، آمار کل مسمومیت‌ها ۲۷۶۱۳۸ نفر می‌باشد که شامل ۵/۳۸ درصد مسمومیت‌های دارویی، ۲۲ درصد مسمومیت با مواد اعتیاد آور، ۷/۲۰ درصد مسمومیت با مواد شیمیایی، ۲/۱۶ درصد مسمومیت با گزش جانداران سمی، ۹/۱ درصد مسمومیت با مواد غذایی و ۷/۰ درصد مسمومیت با قارچ‌ها و گیاهان سمی می‌باشد. 

در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، آمار کل مسمومیت‌ها ۱۲۸۵۵۹ نفر می‌باشد که شامل ۱/۳۴ درصد مسمومیت دارویی، ۹/۲۱ درصد مسمومیت با مواد اعتیاد آور، ۲/۲۱ درصد مسومیت با گزش جانداران سمی، ۷/۱۹ درصد مسمومیت با مواد شیمیایی، ۱/۲ درصد مسمومیت با مواد غذایی و ۱ درصد مسمومیت با قارچ‌ها و گیاهان سمی می‌باشد. 

مسمومیت دارویی؛ بیشترین مسمومیت منجر به فوت در سال‌های اخیر 

براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور در سال ۱۴۰۳ حدود ۱۰۹۲۲ نفر و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۴۲۳۲ نفر از هموطنانمان بر اثر بروز انواع مسمومیت‌ها جان باخته‌اند. بیشترین مسمومیتی که در سال اخیر منجر به فوت شده است، مسمومیت ناشی از داروها بوده است، به این ترتیب که در سال ۱۴۰۳.۵/۴۲ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۴/۴۸ درصد از مرگ و میرها به دلیل مسمومیت با داروها اتفاق افتاده است. بیشترین مسمومیت با داروها که به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۳ مراجعه‌کرده‌اند، به ترتیب بنزودیازپین‌ها ۴/۳۳ درصد، داروهای مسکن غیر مخدر ۹/۱۶ درصد، داروهای ضدافسردگی ۹ درصد، آنتی‌سایکوتیک‌ها ۶/۴ درصد، دیگوکسین و داروهای قلبی ۵/۳ درصد، آمفتامین و محرک‌های CNS ۲/۳ درصد و آنتی بیوتیک ۶/۲ درصد می‌باشد. مسمومیت با داروهای کنتراسپتیوها ۳/۱ درصد و کورتون ۵/۰ درصد شیوع کمتری دارند. ۲۵ درصد مسمومیت‌ها هم با سایر داروها می‌باشد. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت دارویی به ترتیب در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، کرج و لرستان گزارش شده است. 

مسمومیت ناشی از مواد مخدر، محرک و اعتیادآور

براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور در سال ۱۴۰۳، ۳/۲۱ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۶/۲۱ درصد از مرگ و میرها به دلیل استعمال مواد و عوارض ناشی از سوء مصرف و اعتیاد به مواد مخدر و مواد محرک اتفاق افتاده است. براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، مشاهده می‌شود در سال ۱۴۰۳ و شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۲۲ درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با مواد مخدر، محرک و اعتیادآور مسموم شده‌اند. اصلی‌ترین مسمومیت با مواد مخدر و محرک که به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۳ مراجعه‌کرده‌اند، با اختلاف زیاد مسمومیت با داروی متادون ۹/۴۶ درصد، ترامادول ۸/۱۵ درصد و تریاک ۴/۱۵ درصد مشاهده شده است و بعد از آن مسمومیت با مورفین ۶/۵ درصد، شیشه ۵/۵ درصد، حشیش ۴ درصد، هروئین ۸/۱ درصد و ۵ درصد سایر ترکیبات در رده‌های بعدی قرار دارند. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با مواد مخدر، محرک و اعتیادآور به ترتیب در شهرهای تهران، مشهد، اهواز، کرمان و بیرجند گزارش شده است. 

مسمومیت‌های ناشی از دسته سموم 

رتبه بعدی مرگ و میر ناشی از مسمومیت به میزان ۲۴ درصد در سال ۱۴۰۳ و ۶/۱۸ درصد در پنج ماهه اول سال ۱۴۰۴، در اختیار انواع سموم از قبیل قرص برنج، سموم دفع آفات نباتی، جونده‌کش‌ها، سیانور، گاز منواکسیدکربن و دیگر سموم بوده است. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با سموم به ترتیب در شهرهای تهران، کرج، مشهد، اهواز و اردبیل گزارش شده است. 

قرص برنج در سال ۱۴۰۳ به تنهایی عهده‌دار ۶/۱۳ درصد از کل مرگ‌های ناشی از مسمومیت بوده است. از سال ۱۳۹۶ تعداد مرگ ناشی از این سم فسفید آلومینیوم یا همان قرص برنج روند صعودی داشته است. 

تعداد مسمومیت‌های ناشی از قرص برنج مراجعه‌کننده به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۲.۱/۱ درصد و در سال ۱۴۰۳.۱ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴.۱/۱ درصد از کل مسمومیت‌های مراجعه شده به بیمارستان‌ها را شامل می‌شود. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با قرص برنج به ترتیب در شهرهای تهران، مازندران، گیلان، اردبیل و کرج گزارش شده است. 

واضح است که حتی یک مورد مسمومیت با قرص برنج هم نباید مشاهده شود؛ چرا که توزیع و خرید و فروش این سم در سطح کشور ممنوع بوده و از سال ۱۳۸۵ واردات قرص برنج توسط وزارت جهاد کشاورزی ممنوع اعلام شده است و از سال ۱۳۹۰ قرص برنج از جانب ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، کالای ممنوعه به شمار می‌رود و خرید و فروش و استفاده آن مشمول مجازات است. 

آلومینیوم فسفید یا همان قرص برنج از آفت کش‌های بسیار قوی و کاربردی است که برای از بین بردن حشرات غلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشور ما، استفاده از قرص‌های برنج در کشاورزی به دلیل کارآیی بالای این فرآورده برای از بین بردن آفات، قیمت ارزان، سهولت استفاده، نداشتن باقیمانده در محصول و در دسترس بودن با استقبال زیاد از سوی کشاورزان همراه بوده است ولی متأسفانه به دلیل عواملی مانند سمیت بالا و میزان کشندگی زیاد این ماده و سهولت دسترسی به این سم، در سالیان اخیر با آمار نسبتاً بالای مسمومیت‌های ناشی از این عامل مواجه بوده‌ایم. در صورتی که فرد قرص برنج را بخورد دچار مسمومیت خواهد شد و در صورتی که سم از بدن وی خارج نشود مرگ در پی خواهد داشت. همچنین اسشتمام بوی قرص برنج که در داخل کیسه‌های حبوبات و برنج نگهداری می‌شود به علت تصعید گاز خطرناک فسفین در محیط نیز سبب مسمومیت و متعاقب آن مرگ می‌شود. 

اگر گاز متصاعد شده از قرص یا گرد برنج به صورت اتفاقی استنشاق شد، به سرعت فرد را به هوای آزاد منتقل کرده و سعی کنیم بدن او را گرم نگه داریم و مطمئن شویم که به راحتی نفس می‌کشد، سپس فرد را به مراکز درمانی و اورژانس انتقال دهیم. خود فرد نجات دهنده نیز به همراه ورود به محیط از ماسک و دستکش‌های حفاظتی استفاده نماید. اگر گرد یا پودر ناشی از قرص برنج با لباس تماس پیدا کرد، به سرعت اقدام به تعویض آن کنیم. لباس آلوده را نباید در مکان‌های بدون تهویه یا بسته و مکان‌های عمومی رها کرد. در صورتی که قرص برنج، تعمدی یا اتفاقی بلعیده شود، باید هرچه سریع‌تر فرد را به مراکز درمانی و اورژانس منتقل کرد. 

مسمومیت با گاز مونوکسیدکربن در فصل سرما 

فصل سرما یکی از فصول رایج برای مسمومیت با مونوکسیدکربن است که به قاتل خاموش معروف است و در سال ۱۴۰۳، ۸/۷ درصد و در پنج ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۶ درصد مرگ‌های ناشی از کل مسمومیت است. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با مونوکسیدکربن به ترتیب در شهرهای مشهد، اردبیل، تهران، تبریز و کرج گزارش شده است. 

مسمومیت ناشی از مونوکسیدکربن به دلیل استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز مانند بخاری، آبگرمکن و پکیج، در کشور ما بسیار شایع است. این درحالیست که با رعایت نکات بسیار ساده در شروع فصل سرما، می‌توانیم خانواده و عزیزان‌مان را از بروز این مسمومیت محافظت کنیم. 

مسمومیت ناشی از الکل‌ها

امروزه مسمومیت ناشی از مصرف خوراکی مشروبات الکلی دست ساز و تقلبی بسیار شایع است. براساس اعلام سازمان پزشکی قانونی کشور، در سال ۱۴۰۳، ۶ درصد و در پنج ماه اول سال ۱۴۰۴، ۵ درصد از مرگ و میرها به دلیل مسمومیت با الکل‌ها اتفاق افتاده است. 

براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، مشاهده می‌شود در سال ۱۴۰۳، ۱۰ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۵/۸ درصد از مراجعان مسمومیت به بیمارستان‌های سراسر کشور با الکل‌ها مسموم شده‌اند. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با الکل به ترتیب در شهرهای کرج، تهران، مشهد، مازندران و اهواز گزارش شده است. 

مسمومیت‌های ناشی از مواد شیمیایی از جمله مواد شوینده خانگی 

از آنجا که نزدیک به ۹۰ درصد مسمومیت با شوینده‌ها در منازل روی می‌دهد، لذا ایمن‌سازی منازل در مقابل عوامل بروز مسمومیت‌ها حائز اهمیت است. استفاده نابه‌جا و بدون آگاهی از مواد شوینده و پاک کننده شیمیایی می‌تواند خطرات جبران ناپذیری بر سلامتی وارد نماید. مسمومیت با شوینده‌های خانگی با توجه به اطلاع‌رسانی و آموزش همکاران در سال ۱۴۰۳ روند کاهشی داشته است و نزدیک به ۵/۸ درصد از کل مسمومیت با مواد شیمیایی را شامل می‌شوند. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با مواد شوینده به ترتیب در شهرهای مشهد، تهران، تبریز، یزد و اردبیل گزارش شده است. 

استفاده از پاک‌کننده‌هایی مثل جوهرنمک، مواد شوینده و لکه‌بر، لوله‌بازکن، لاک‌پاک‌کن، سموم حشره‌کش و جونده‌کش، تینر، ضدیخ، بنزین و نفت خطرناک بوده و این مواد در صورت بلعیده شدن و تماس با پوست و چشم یا تنفس، بسیار سمی هستند. بنابراین هنگام استفاده از شوینده‌ها و پاک‌کننده‌های شیمیایی، پنجره‌ها را باز کنید تا هوا خوب در محیط جریان داشته باشد. بسیاری از این ترکیبات بخارهای سمی ایجاد می‌کنند که به مخاط دهان، بینی و ریه صدمه می‌زنند. 

مسمومیت با جانوران سمی

براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشوردر سال ۱۴۰۳، ۲/۱۶ و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۲/۲۱ درصد مسومیت با گزش جانداران سمی می‌باشد. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با جانوران سمی به ترتیب در شهرهای جیرفت، اراک، اهواز، آبادان و بم گزارش شده است. بیشترین آمار مسمومیت با جانوران سمی که به بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۳ مراجعه‌کرده‌اند، با اختلاف زیاد مسمومیت با گزش عقرب ۳/۶۲ درصد مشاهده شده است و بعد از آن مسمومیت با گزش سگ ۳/۱۵ درصد، مار ۸/۹ درصد، زنبور ۳/۹ درصد، جانداران دریایی سمی ۷/۲ و سایر جانوران سمی ۷/۰ درصد در رده‌های بعدی قرار دارند. 

مسمومیت با گیاهان و قارچ‌های سمی

براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۳، ۷/۰ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۱ درصد مسومیت با گیاهان و قارچ‌های سمی می‌باشد. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با قارچ‌های سمی به ترتیب در شهرهای یزد، همدان، اردبیل، کردستان و مازندران گزارش شده است. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با گیاهان سمی به ترتیب در شهرهای اصفهان، تهران، مشهد، یزد و اهواز گزارش شده است. 

مسمومیت غذایی

براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور در سال ۱۴۰۳.۹/۱ درصد و در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴، ۱/۲ درصد مسومیت با مواد غذایی می‌باشد. 

در سال ۱۴۰۳ بیشترین مسمومیت با مواد غذایی به ترتیب در شهرهای مازندران، یزد، کرمان، جیرفت و تبریز گزارش شده است. 

بررسی مسمومیت از لحاظ پراکندگی سنی 

براساس آمارهای دریافت شده از بیمارستان‌های مرجع مسمومیت در کشور، به لحاظ پراکندگی سنی مسمومین مراجعه کننده به بیمارستان ۹۰ درصد بزرگسال و ۱۰ درصد آن‌ها کودکان زیر ۱۲ سال بوده‌اند و در این بین ۶۰ درصد از مراجعه کنندگان مرد و ۴۰ درصد زن می‌باشند. بیشتر مرگ ناشی از مسمومیت در کشور ما در مردان اتفاق می‌افتد به نقل از سازمان پزشکی قانونی کشور، متاسفانه ۷۸ درصد از موارد مرگ ناشی از مسمومیت در مردان و ۲۲ درصد آن در زنان رخ می‌دهد. ۴۴ درصد مسمومیت‌ها تعمدی و ۵۶ درصد مسمومیت‌ها اتفاقی می‌باشد.