در گفت‌وگو با ایلنا تشریح شد:
الزامات باغ‌وحش‌ها در تامین امنیت روانی حیوانات و جلوگیری از روانپریشی آنها
معاون دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست از تدوین دستورالعمل جدید و ارزیابی سراسری باغ‌وحش‌های کشور بر مبنای استانداردهای بین‌المللی خبر داد و جزئیات کامل اقدامات نظارتی و برنامه‌های آتی این سازمان را تشریح کرد.
ایلنا: با انتشار اخبار و ویدئوهایی در فضای مجازی درباره‌ی آسیب‌های روانی حیوانات در باغ‌وحش‌ها - از جمله بروز رفتارهای روان‌پریشانه در خرس‌ها - تصمیم گرفتیم در این‌باره با معاون دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست گفت‌وگو کنیم.
«معصومه صفایی» در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به تدوین و به‌روزرسانی دستورالعمل مدیریت باغ‌وحش‌ها اظهار داشت: ما برای باغ‌وحش‌ها، علاوه بر دستورالعملی که چند سال پیش با مشارکت دانشگاه تهران تدوین شده بود، یک دستورالعمل جدید نیز نوشتیم و به تمام استان‌ها ابلاغ کردیم. این دستورالعمل، دو سه بار دیگر نیز بر اساس استانداردهای ایازا (EAZA) که استاندارد باغ‌وحش‌های اروپا و یکی از منابع معتبر جهانی محسوب می‌شود - به‌روزرسانی شده است.
وی در عین حال تحقق کامل این استانداردها را نیازمند زمان دانست و افزود: البته می‌دانم که دستیابی به ایده‌آل‌های این استاندارد در حال حاضر ممکن است به طور کامل میسر نباشد، چرا که موضوع مدیریت باغ‌وحش‌ها و ورود جدی سازمان به این حوزه، قدمت زیادی ندارد. این یک کار نوپاست که ما مشخصاً سه سال است به شکل متمرکز به آن ورود کرده‌ایم. اگرچه دستورالعمل اولیه حدود ۷ یا ۸ سال پیش ابلاغ شد، اما فرآیند ارزیابی باغ‌وحش‌ها برای بررسی استانداردهای مدیریتی آنها، سه سال است که در دستور کار ما قرار گرفته است.
صفایی با اشاره به اتمام ارزیابی سراسری باغ‌وحش‌ها در پایان سال گذشته، به تشریح فرآیند سه‌مرحله‌ای این ارزیابی پرداخت: هم‌اکنون باغ‌وحش‌های کشور با ۷۱ شاخص در حال ارزیابی هستند. این فرآیند در سه مرحله انجام شد؛ یک بار توسط خود باغ‌وحش‌ها، یک بار توسط ادارات کل محیط زیست استان‌ها و در نهایت، توسط یک تیم ثابت که برای اطمینان از یکنواختی و دقت ارزیابی، مأمور سنجش همه باغ‌وحش‌ها با یک خط‌کش واحد شدند.
۴ باغ‌وحش را به دلیل عدم رعایت استانداردها تعلیق کردیم
وی نتیجه مستقیم این ارزیابی را اقدام قهری علیه مراکز متخلف عنوان کرد و گفت: در پی این ارزیابی، ما ۴ باغ‌وحش را به دلیل عدم رعایت استانداردها تعلیق کردیم.
معاون دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان محیط زیست در ادامه گفت‌وگو به تشریح یکی از شاخص‌های محوری ارزیابی باغ‌وحش‌ها تحت عنوان «امنیت روانی حیوانات» پرداخت.
وی با تأکید بر تفاوت ماهوی باغ‌وحش‌ها با مراکز تکثیر و پرورش، خاطرنشان کرد: این دستورالعمل با دستورالعمل «تکثیر و پرورش» کاملاً متفاوت و مجزاست. هدف اصلی باغ‌وحش‌ها، تکثیر و پرورش نیست. بنابراین، باغ‌وحش‌ها تابع «دستورالعمل نحوه احداث و استانداردهای باغ‌وحش‌ها» هستند که ما ابلاغ کرده‌ایم. جدیدترین سندی که به ادارات کل ابلاغ شده، همین «شیوه‌نامه ارزیابی باغ‌وحش‌ها» است که آنها را رتبه بندی می‌کند.
حفظ سلامت روانی جانوران در باغ وحش‌ها شامل 20 امتیاز است
وی افزود: در آن رتبه بندی، ما محوری داریم به اسم رعایت حقوق حیوانات یک بند داریم به اسم حفظ سلامت روانی جانورانی که در باغ وحش نگهداری می‌شوند که شامل 20 امتیاز است.
صفایی عوامل متعددی را که می‌تواند منجر به بروز استرس و رفتارهای ناشی از آن در حیوانات باغ‌وحش شود، برشمرد:
- غیراستاندارد بودن محیط نگهداری
- عدم ضابطه‌مند بودن رفتار تیمارگر با حیوان
- شرایط بازدیدکنندگان، از جمله فاصله‌ای که باید به اندازه‌ای باشد که امکان پرتاب سنگ یا هرگونه آزار و ایجاد فشار و استرس برای حیوان وجود نداشته باشد
وی با اشاره به جزییات دستورالعمل ابلاغی افزود: این موارد همگی به دستورالعملی برمی‌گردد که ما ابلاغ کرده‌ایم. به عنوان مثال، برای گونه‌ای مانند خرس، مساحت حداقل محدوده نگهداری باید ۳۰۰ متر مربع باشد. اگر باغ‌وحش‌ها این استانداردها و پروتکل‌های ابلاغی را رعایت کنند، استرس حیوان به حداقل خواهد رسید.
معاون دفتر حفاظت حیات وحش سازمان محیط زیست بر اهمیت تعامل حیوان با هم‌گونه‌هایش نیز تأکید و تصریح کرد: شرایط تعامل با سایر هم‌گونه نیز بسیار مهم است. یک خرس به صورت تک‌تک در مجموعه نگهداری نمی‌شود. نوع روابط آن با دیگر خرس‌های حاضر در همان محدوده نیز می‌تواند منبع استرس باشد یا حتی تنهایی خود می‌تواند برایش استرس‌زا باشد. تمامی این موارد در قالب ضوابط و پروتکل‌های جامعی که برای باغ‌وحش‌ها تدوین و به آنها ابلاغ شده است، گنجانده شده است.
معصومه صفایی در پاسخ به این پرسش که چه اقدام عملی برای کاهش رفتارهای استرسی در حیوانات انجام می‌شود، توضیح داد: آنچه واضح است این که هرچه حیوان از شرایط استرس‌زا دور باشد، قاعدتاً می‌تواند به کاهش این گونه رفتارها کمک کند. اگر حیوان از دید عموم دور نگه داشته شود - مثلاً به مرکز قرنطینه‌ای منتقل شود که معمولاً در باغ‌وحش‌ها وجود دارد و در معرض دید نیست - در بخشی قرار می‌گیرد که حداقل سر و صدا و عوامل تنش‌زا را دارد. انتقال حیوان به مکانی امن و دور از تنش‌های محیطی، به شدت به کاهش این رفتارها کمک می‌کند.
برنامه برای ارتقای وضعیت باغ‌وحش‌ها از طریق صندوق ملی محیط زیست
صفایی در بخش دیگری از سخنانش به موضوع منابع مالی و برنامه‌های آینده اشاره کرد و گفت: ما در این حوزه چندان با مسئله بودجه درگیر نیستیم، چرا که این بخش، جزو بخش خصوصی محسوب می‌شود و نقش سازمان صرفاً نظارتی است. البته یکی از برنامه‌هایی که هم‌اکنون در دست داریم، این است که بتوانیم از ظرفیت‌های صندوق ملی محیط زیست برای ارتقای وضعیت باغ‌وحش‌ها استفاده کرده و به آنها تسهیلات اعطا کنیم.
وی در خصوص جزییات این برنامه افزود: این موضوع در حال رایزنی با صندوق است و ما تلاش می‌کنیم زمینه‌ای فراهم کنیم تا بتوانیم از این طریق حمایت لازم را انجام دهیم. هرچند این طرح هنوز اجرایی نشده، اما یک گفت‌وگوی مقدماتی با معاونت سازمان داشته‌ایم و ایشان نیز ضمن استقبال از این ایده، قول مساعد برای هماهنگی با صندوق ملی محیط زیست داده‌اند. هدف این است که برای بهسازی وضعیت باغ‌وحش‌های کشور، از تسهیلات صندوق استفاده شود.
صفایی در پایان با اشاره به ضمانت اجرایی دستورالعمل‌ها و برخورد با باغ‌وحش‌های متخلف تاکید کرد: ما مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را به‌صورت شرط مجوز به آنها اعلام کرده‌ایم و آنها را موظف کرده‌ایم که در چارچوب این ضوابط عمل کنند. در واقع، مجوزی که صادر می‌کنیم مشروط به رعایت این ضوابط است.
وی در مورد سرنوشت چهار باغ‌وحش تعلیق شده نیز گفت: هنگامی که آنها از این ضوابط تخطی کنند، با آنها برخورد خواهد شد. نمونه آن، تعلیق فعالیت چهار باغ‌وحش است که به آنها مهلت سه‌ماهه‌ای برای بهسازی شرایط داده شده است. اگر بتوانند شرایط را بهبود بخشند، مجدداً فعالیت خواهند کرد و در غیر این صورت، به‌طور قطع تعطیل خواهند شد. پس از تعطیلی، آنها ملزم خواهند بود گونه‌های خود را به مراکز استاندارد مورد تأیید ما بفروشند یا گونه‌هایی که مربوط به سازمان باشند از آنها پس می‌گیریم.
