پرندگان مهاجر از کجا و کی به ایران سفر می‌کنند؟ + عکس و فیلم

به گزارش خبرنگار ایلنا، پرنده نگری در حال حاضر در میان علاقمندان به طبیعت یکی از شاخه‌های اکوتوریسم بسیار پرمخاطب در جهان است، یکی از دلایل این علاقمندی، دنیای گسترده و متنوع پرندگان و رفتارهای جذاب آن‌ها است، پرندگانی که با زیبایی‌های خاص و شگفت‌انگیز، رفتارهای متنوع که از خود نشان می‌دهند. 

پرنده نگری فعالیتی بر پایه احترام به طبیعت و لذت بردن از دنیای زیبا و پر راز و رمز پرندگان است. در اصل پرنده نگری یک فعالیت تفریحی - علمی بوده که به واسطه داشتن جاذبه‌های فراوان مورد استقبال بسیاری از مردمان علاقمند به طبیعت قرار گرفته است. پرنده نگری یکی از تفریحات محبوب بیش از ده ها میلیون نفر در سراسر دنیا محسوب می‌شود. کشور ایران به لحاظ ظرفیت‌های پرنده نگری از این قاعده مستثنی نیست و در یک دهه گذشته شمار علاقمندان به این شاخه از اکوتوریسم در کشور در حال رشد بوده و در گروه‌های مختلف پرنده نگری به سفر برای تماشای پرندگان می‌پردازند.

در تعریف پرنده نگر باید گفت، پرنده نگرها افراد مشتاقی هستند که همواره در حال مطالعه، سفر و تلاش برای جستجو و یافتن پرنده‌های آزاد و وحشی، به خصوص گونه‌های جدید هستند. برای پرنده نگرها احترام به قوانین طبیعت و رعایت تمام اصول مرتبط با اکوتوریسم یک اصل محسوب می‌شود.

ایران یکی از مهم‌ترین کریدورهای سالانه مهاجرت پرندگان است

دکتر صیاد شیخی ئیلانلو، کارشناس تنوع زیستی درباره زمان ورود پرندگان مهاجر و فصل‌هایی که به ایران وارد می‌شوند، گفت: پرنده‌های مهاجر عمدتا از سمت سیبری و آفریقا و در کریدور مهاجرتی مهم سیبری به آفریقا وارد کشور می‌شوند؛ البته پرندگان مهاجر در دو پیک مهاجرتی به کشور وارد می‌شوند که یکی از این پیک ها در پاییز و زمستان است که پرندگان مهاجر در سواحل‌های شمال، جنوب و برخی از تالاب‌هایی ایران وارد می شوند و عمدتا پرنده‌های مهاجر از سیبری، کشور روسیه و کشورهای که عرض‌های جغرافیایی بالایی قرار دارند به این مناطق وارد می‌شوند و بخش دیگر پرندگان مهاجر در فصل‌های بهار و تابستان وارد ایران می‌شوند که از سمت آفریقا و کشورهای دارای عرض‌های جغرافیای پایین هستند که در زیستگاه‌های مختلف ایران حضور دارند و می‌توان آن‌ها را در مناطق زیادی از ایران مشاهده کرد.

وی ادامه داد: یک سری گونه‌ها هم به صورت مهاجر گونه از کشور گذر می‌کنند و در مسیر عبور خود در تالاب‌ها و سواحل ایران استراحت و تغذیه کرده و مجدد به مسیر خود ادامه می‌دهند.به طور کلی ما سه نوع پرنده مهاجر در ایران داریم، پرندگان مهاجر پاییز و زمستان گذران که عمدتا در تالاب های ایران حضور دارند و پرندگان بهار و تابستان گذران که به طور معمول در گروه زادآور هستند و برای تولید مثل به زیستگاه‌های ایران می‌آیند و یک سری هم پرندگان عبوری هستند که از زیستگاه‌های ایران برای استراحت و تغذیه استفاده می‌کنند.

گونه‌های خاص پرندگان، پتانسیلی برای جذب گردشگران خارجی است

این کارشناس تنوع زیستی درباره بازار گردشگری از طریق پرنده نگری گفت: در پاییز و زمستان سواحل جنوب زیستگاه‌های بسیار خوبی برای پرندگان هستند و همچنین در فصل بهار و تابستان دیگر زیستگاه‌هایی که در ایران است گواه از پتانسیل خوبی برای جذب گردشگران می‌دهد. موقعیت کشور در بین سه منطقه جغرافیایی پالئارکتیک، ایندومالیا و آفروتروپیکال قرار گرفته که هر کدام از این موارد گونه‌های خاص خود را دارند که باعث خلق یک سری ظرفیت‌های پرنده نگری برای ایران هستند، از دیگر پتانسیل‌هایی که ایران با خود دارد تنوع فصلی است که گونه‌های مختلف پرنده‌های مهاجر از دیگر نقاط دنیا در ایران قابل مشاهده است. این دست موارد با خود جذابیت‌های را به همراه دارد، البته باید متذکر شد از لحاظ رتبه‌بندی دارای رتبه‌ بالایی در بازار گردشگری پرنده نگری نیستیم ولی همچنان وضعیت کشور با توجه به گونه‌های خاص در شرایط بدی قرار ندارد.

وی ادامه داد: ایران همواره در مسیر مهم‌ترین کریدورهای سالانه مهاجرت پرندگان از جمله کریدور شرق آسیا-غرب آفریقا و کریدور آسیای مرکزی بوده است که این خود یک جاذبه گردشگری برای ایران است. همچنین استان‌های گیلان، خوزستان، آذربایجان غربی، سیستان و بلوچستان، بوشهر و هرمزگان می‌تواند به عنوان مناطق با اولویت بالا برای جذب گردشگران پرنده نگر باشد، گونه‌های خاص همچون میش مرغ، زاغ بور و سیاه خروس و این دست گونه‌ها می‌تواند گزینه‌ای برای جذب گردشگر در سطح بین الملل و داخلی باشد.

تشریح کدهای اخلاقی و رفتاری در حوزه پرنده نگاری

شیخی در خصوص عکاسی از پرندگان و رعایت اصول کدهای اخلاقی چنین گفت: باید کدهای اخلاقی و رفتاری نسبت به تصویربرداری و عکاسی از پرندگان رعایت شود. خوشبختانه در این مسیر تا حدود زیادی کدهای اخلاقی رعایت می‌شود، اما گاهی به طور مثال طعمه‌هایی به صورت دستی برای جذب گونه‌های پرنده‌ها گذاشته می‌شود تا امکان عکاسی از آن‌ها محیا شود، اما متاسفانه این روش ممکن است برای پرندگان آسیب زننده باشد. استفاده‌های مکرر از دستگاه‌های پخش صدا باعث اخلال در رفتار پرندگان می‌شود و همچنین نزدیک شدن بیش از حد به لانه‌های پرنده‌ها به خصوص در زمان زادآوری بسیار آسیب‌زا است، چرا که پرنده تخم‌های خود را رها می کند و دگیر به لانه خود برنمی گردد. همچنین باید حد فاصل را برای گونه‌های خاص که در معرض انقراض هستند رعایت شود.

دستگاه پخش صدا و طعمه‌گذاری به پرندگان آسیب می زند

وی در ادامه درباره‌ی دستگاه‌های پخش صدا و طعمه تاکید کرد: باید یک سری استانداردهایی در این زمینه در نظر گرفته شود؛ اصولا گذاشتن دستگاه‌های پخش صدا و طعمه برای جلب پرنده‌ها برای عکاسی، تصویربرداری کار درستی نیست و اگر قصد بر ثبت تصاویر پرنده‌ها است ترجیح بر این است که استفاده از طعمه و دستگاه پخش صدا در بین نباشد.گاهی برای بحث‌های آموزشی و ترویجی نیاز است که تصاویری از پرندگان وجود داشته باشد؛ بالاخره عکس و تصاویری که از پرنده‌ها در مراحل و شرایط مختلف گرفته می شود، در آگاه سازی عمومی و جلب مشارکت عمومی برای حفاظت پرندگان نقش به سزایی دارد همچنین در مسیر شناخت ارزش‌های آن‌ها بسیار مفید است، باید در جهت آسیب نرساندن به گونه‌ها مراقب بود و تا حدامکان از استفاده دستگاه پخش صدا و طعمه‌گذاری جلوگیری شود و اگر زمانی قصد انجام آن بود، باید بر اساس نظر متخصصان و استفاده از دستورالعمل ها صورت گیرد.

پرندگان دامنه ترس‌های متفاوتی دارند

شیخی در ادامه گفت: گونه‌های مختلف، دامنه‌های متفاوتی از ترس دارند بنابراین نمی‌توان یک فاصله قطعی را بیان کرد. در مجموع ۵۶۸ گونه پرنده در حال حاضر در ایران وجود دارد و هر کدام از این گونه‌ها رفتار خاص خود را دارند به همین دلیل در حین مشاهده و عکاسی از پرنده‌ها باید کارشناس و محیط بانان در این مسیر نقش تسهیل کننده داشته باشند و آن فواصلی که برای عکاسی لازم است بیان کنند تا بازدید کنندگان آن را رعایت کنند؛ اما باید دستور العملی در جهت حفاظت در حین عکاسی و تصویربرداری تهیه شود و در سطح گونه‌های مشابه قرار داده شود تا حدالمقدور این موارد در حین تصویربرداری از پرندگان در نظر گرفته شود.

رها کردن تخم‌ها نتیجه ورود به حریم پرندگان ماده

وی خاطر نشان کرد: نکته‌ای که باید متذکر شد این است که حساسیت در فصل تخم‌گذاری و زادآوری بسیار بالا است، اگر بیش از حد به لانه پرنده ماده نزدیک شد، موجب ترس و اضطراب پرنده ماده می شود که این مسئله در نهایت منجر به رها و ترک پرنده از تخم‌های خود می‌شود و امکان‌ عدم بازگشت آن پرنده به لانه هم وجود دارد و به خاطر همین توصیه می‌شود که در فصل‌های تخم‌گذاری فاصله کاملا رعایت شود. همچنین پرندگان مهاجر عبوری که به صورت موقت به طور مثال یک هفته، پنج روز یا ده روز در تالاب‌ها حضور دارند، اگر استرس به آن‌ها بیش از حد وارد شود، پرنده‌ها آن تالاب را ترک کرده و در مسیر مهاجرت خودشان به مشکل برخورد می‌کنند.

توضیح درباره ارزش اقتصادی پرنده نگری

کارشناس تنوع زیستی درباره حضور شکارچیان پرندگان گفت: یکی از مشکلات فعالان محیط زیست در حوزه پرندگان همچون دیگر حوزه‌های محیط زیست حضور شکارچیان غیر مجاز است، به خصوص در شهرهای مازندران و خوزستان که موجب آسیب به پرندگان  می‌شوند. پرندگانی که مورد شکار قرار می‌گیرند، دو نوع آبزی و خشکی‌زی هستند که در پرندگان آبزی اردک‌ها بیشتر در تالاب‌ها به صورت غیرمجاز شکار می‌شوند در بخش پرندگان خشکی‌زی دو گونه پرنده شکار می‌شوند، هوبره و پرندگان شکاری که در واقع کشورهای حاشیه خلیج فارس برای قوشبازی آن‌ها را به صورت غیر مجاز شکار می‌کنند یا از کشور این پرنده‌ها صید می‌شوند و به صورت قاچاق به کشورهای حاشیه خلیج فارس برده می‌شوند. 

وی در ادامه تصریح کرد: کمبود نیروی محیط بان برای یگان‌های دریایی و تالاب‌ها وعدم وجود امکانات و تجهیزات لازم برای محیط بان ها، از دلایلی است که شکارچی‌ها به تالاب‌ها وسواحل دریایی ورود کرده و پرندگان را شکار می کنند. یکی از رویکردهای مهم برای جلوگیری از شکار غیر مجاز و تخریب زیستگاه‌های پرندگان توجه به ارزش‌های اقتصادی خدمات اکوسیستمی است که خدمات اقتصادی ناشی از پرنده نگری می‌تواند در این زمینه در جهت کاهش تعارضات نقش سازنده‌ای را ایفا کند. به طور مثال مطالعه‌ای در کشور مکزیک بر روی زیستگاه‌های تالابی نشان داد که ارزش اقتصادی پرنده نگری می‌تواند ارزش اقتصادی بیش از ۲۴ برابر را برای جوامع محلی و دولت‌های محلی تامین کند. لذا مدیریت و توسعه پرنده نگری و دیگر شاخه‌های اکوتوریسم می‌تواند به حفاظت بلند مدت از پرندگان کمک شایانی کند.