نقد نمایشنامه بیست هزار فرسنگ زیر دریا در چهاردهمین نشست تئاتر کاغذی

به گزارش ایلنا، در چهاردهمین نشست تئاتر کاغذی ابتدا نمایشنامه هزار فرسنگ زیر دریا نوشته شادی غفوریان به کارگردانی سینا آزاد با نقش‌خوانی امید طیرانی بی‌غم، نیلوفر ترک، فاطیما موسوی و سینا آزاد نمایشنامه‌خوانی شد و سپس این اثر با حضور مهمانان این نشست مورد بررسی قرار گرفت.

در این نشست ابتدا بهزاد صدیقی (نمایشنامه‌نویس و دبیر نشست‌های تئاتر کاغذی) ضمن معرفی نمایشنامه هزار فرسنگ زیر دریا گفت: نمایشنامه هزار فرسنگ زیر دریا که در زمستان ۹۶ توسط نشر ورا منتشرشده، در فضای واقعگرایانه و فراواقعگرایانه تصویر شده و نویسنده تنهایی و انزوای آدم‌های امروز را که به روزمرگی رسیده‌اند، مورد بررسی قرارداده است.

این نمایشنامه‌نویس در ادامه گفت: با نگاهی به این اثر درمی‌یابیم که آدم‌های آن دغدغه‌هایی اجتماعی، امروزی و باورمند دارند. صدایی که از اعماق وجود آدم‌های نمایش برمی‌آید، وضعیت واقعی از آنها را به مخاطب نشان می‌دهد بی آنکه آنها را از خویشتن خویش دور کند یا نویسنده در نمایاندنشان دچار ادا و اطوارهای روشنفکری غیر قابل باور شود.

در ادامه این نشست شادی غفوریان (نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر) در خصوص موضوع اولیه برای نوشتن این نمایشنامه خود گفت: نمایشنامه هزار فرسنگ زیر دریا بر اساس دیده‌هایم از بایگانی یک اداره و مسئله اوتیسم یا در خودماندگی بوده که با تلفیق ذهنیاتم آن را نوشتم.  

این نمایشنامه‌نویس همچنین افزود: در این اثر هم چنین سعی کردم تنهایی انسان معاصر را تصویر کنم.

سینا آزاد، بازیگر و کارگردان تئاتر، نیز در بخش دیگری از این نشست در ابتدا با اشاره به وجوه پاردوکسیکال این اثر گفت: در نمایشنامه هزار فرسنگ زیر دریا، انزوای درونی آدم‌ها را در یک فضایی که با فانتزی آمیخته شده و کمی هم به فضای ابزورد نزدیک شده، به تصویر درآمده. علاوه بر این به نظرم این اثر تراژدی امروزی وضعیت آدم‌هاست و از معدود نمایشنامه‌های دغدغه‌مندی است که انزوای انسان و جهان پیرامونش را در چهارچوب کار و زندگی تکراری نشان می‌دهد.

این کارگردان و بازیگر تئاتر گفت: در این اثر شخصیت پریچهر قصه درام را پیش می‌برد. مخاطب به خوبی پی به صبوری، درد، رنج و حس مادرانه او می‌برد که در برابر مشکلات زندگی‌اش خود را آدابته کرده و به نظرم یکی از قدرتمندترین شخصیت‌های ادبیات نمایشی ما محسوب می‌شود. هر چند که شخصیت‌های دیگر این اثر به لحاظ شخصیت‌پردازی نقصان‌هایی دارند. مثلا حضور شخصیت امان می‌توانست در این اثر از تکرار کم‌تری برخوردار باشد.

در ادامه این نشست، مصطفی محمودی (منتقد، پژوهشگر  و مدرس دانشگاه) نیز در درباره مسئله انزوای شخصیت‌های نمایشنامه گفت: تنهایی و انزوای انسان حاصل جوامع توسعه یافته است و متأسفانه این انزوا در زندگی ما ایرانی‌ها هم رسوخ پیدا کرده است؛ این که امروزه گروهی از افراد جامعه به حیوانات متعدد خانگی و غیر خانگی روی آورده‌اند ناشی از همین تنهایی و انزواست که از این طریق هم‌دمی برای تنهایی خود می‌یابد.

وی در ادامه تصریح کرد: در این اثر تکرار زندگی برجسته شده و فضای فرا واقعگرایانه دیده می‌شود.

این منتقد هم چنین افزود: اگر چه ما در زندگی کارهای تکراری زیادی وجود دارد و به یک سری از کارهای روزمره عادت می‌کنیم، اما ما می‌توانیم عامل تغییر باشیم. متأسفانه ما دربستر روزمرگی غرق می‌شویم و به راحتی به مغلوب کارهای تکراری می‌شویم.

محمودی در ادامه با طرح پرسش‌هایی از نویسنده نمایشنامه هزار فرسنگ زیر دریا، درباره علت نام‌گذاری این اثر که یادآور نام رمان بیست هزار فرسنگ زیر دریا نوشته ژول ورن است و چرایی اشارات مستقیم در این اثر به فروغ فرخزاد و اشعار او پرسید.

شادی غفوریان در پاسخ به مصطفی محمودی گفت: نوشتن این اثر ترکیبی از تجارب شخصی‌ام است. در نوشتن این اثر هم متأثر از شعر فروغ فرخزاد بودم و هم مکان فرضی قصه نمایشنامه را که در زیرزمین ساختمان قدیمی یک اداره اتفاق می‌افتد و به نوعی یادآور رمان تخیلی ژول ورن هست، انتخاب کردم. در واقع قصه نمایشنامه‌ام در یک مکان غیر واقعی اتفاق می‌افتد. در چنین فضایی شخصیت پریچهر و شخصیت‌های دیگر نمایشنامه شکل گرفت که بر اساس وضعیت گروهی از دختران جامعه و کسانی که به بیماری اوتیسم دچار هستند، با ذهنیاتم آمیخته و خلق شدند.

مصطفی محمودی در ادامه این نشست اضافه کرد: در این نمایشنامه شخصیت‌پردازی پریچهر خیلی محکم و درست شکل گرفته اما بر خلاف آن دو شخصیت دیگر آن باباحاجی و امان به قدرت و قوت پریچهر نیستند و پردازش کافی ندارند.

او گفت: شخصیت‌های اثر مابه‌ازاهای بیرونی خوبی دارند اما رمزگشایی نمایشنامه بر اساس کدهای زیادی که در بخش زیادی از متن  وجود دارد، دیر اتفاق می‌افتد.

 این منتقد تئاتر و مدرس دانشگاه در بخش دیگری از این نشست یادآور شد: زمانی که پدر پریچهر و امان می‌میرد، فضای تلخ این اثر تبدیل به درام عاشقانه می‌شود.

محمودی در ادامه افزود: این نمایشنامه از قابلیت‌های خوبی برای اجرا برخوردار است اما اجرای آن کار سختی است که نیاز به کارگردانی قدرتمندی دارد. از سویی دیگر این اثر متن خوبی است که به مخاطبان تلنگر زیادی می‌زند و بسیاری از مخاطبان با آن همذات‌پنداری می‌کنند. علاوه بر این عنصر تکرار نقطه کانونی آن است. هم چنین نمایشنامه پایان‌بندی خوبی دارد و از بعد روانشناختی شخصیت‌ها اثر قابل توجهی است که نویسنده به لحاظ پرداخت روانشناختی شخصیت‌هایش به درستی، توجه و عمل کرده است.

شادی غفوریان در پایان این نشست گفت: در نوشتن این نمایشنامه توجه به اختلالات اوتیسم یا در خودماندگی از روی عمد بوده است. اگر رفتارهای بیمارگونه آدم‌ها را در این اثر نشان دادم به دلیل آن بود که می‌خواستم این مریضی را به جامعه کوچک خودمان تعمیم بدهم. از طرفی اگر به شخصیت پریچهر توجه زیادی کردم، چون او شخصیت بزرگ و مهم نمایشنامه‌ام بود و برایم اهمیت زیادی داشت و شاید به همین دلیل از دو شخصیت دیگر اثرم غافل شدم و آنها را مثل پریچهر محکم‌تر تصویر نکردم.

بر اساس این گزارش، در پایان سیزدهمین نشست تئاتر کاغذی از طرف محسن سلیمانی، مدیر فرهنگسرای ارسباران و رئیس منطقه سه فرهنگی هنری، به رسم یادبود و تقدیر و تشکر، به هر یک از مهمانان این نشست لوح تقدیر اهدا شد.

سلسله نشست‌های تئاتر کاغذی با هدف معرفی و بررسی نمایشنامه‌های منتشر شده  جدید ایرانی ماهی یک بار در فرهنگسرای ارسباران برگزار می‌شود.