«ممیز» میزبان «نامی پتگر» شد

چهل و سومین نشست پژوهشی هنر با نکوداشت زنده یاد نامی پتگر، نقاش و مدرس با همکاری سازمان زیباسازی شهر تهران و نشریه تندیس در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

به گزارش ایلنا، همزمان با برگزاری این نشست که با اجرای محمدحسن حامدی، سردبیر نشریه تندیس و سخنرانی بهنام کامرانی، هادی سیف و مرسده لسانی، همسر استاد نامی؛ نمایشگاهی از آثار، اسناد و عکس‌های این هنرمند چهارشنبه ۱۶ مهر در نگارخانه ممیز خانه هنرمندان ایران افتتاح شد.

در ابتدای این نشست پژوهشی هنر که با محوریت نامی پتگر برگزار شد، محمدحسن حامدی ضمن خوشامدگویی به حاضران و خواندن غزلی از حافظ، گفت: چهل و سومین نشست پژوهشی هنر را با یاد یکی از چهره‌های شاخص هنر معاصر ایران زنده یاد استاد نامی پتگر، هنرمند برجسته‌ای که تنها راه جستجو در زندگی را از مجال هنر یافت اما فقط در هنر خاص خودش که نقاشی بود وقفه نکرد بلکه هنرهای دیگری را هم در زندگی‌اش جستجو کرد؛ آغاز می‌کنیم. استاد نامی پتگر موسیقی‌شناس برجسته‌ای بود، ادبیات را به خوبی منتقدان برجسته ادبی خودش می‌شناخت و در نقاشی نیز یکی از برجسته‌ترین چهره‌های هنر معاصر ما محسوب می‌شود. آقای کامرانی می‌گفتند زمانی که نامی، فیگور را وارد کار خودش کرده بود چه بسا خیلی‌ها از این درایت و این هوش بی‌بهره بودند و چه بسا سمت و سوهای دیگری را نشانه گرفته بودند و بازگشت به هنر فیگوراتیو شاید یک دهه بعد از نامی پتگر در هنر نقاشی ظهور پیدا کرد.

حامدی در ادامه افزود: نشست پژوهشی ما به این نیت برگزار می‌شود که بتوانیم آنچه را که از یک هنرمند می‌شود جستجو کرد در یک مجموعه جمع کنیم، بخشی از آن را احیانا ارائه بدهیم مثل نمایشگاهی که بعد از این مراسم افتتاح می‌شود، بخش‌هایی از آن هم بماند تا کسانی از راه برسند و در این زمینه‌ها پژوهش کنند. این نشست اولین بار است که در خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود و پیش از این، نشست‌هایی در نگارخانه برگ و موزه مکتب کمال‌الملک داشته‌ایم. مکتبی که پتگر اعتقاد داشت از آن بهره گرفته اما الزاما متصل به آن نبوده است.

بهنام کامرانی نیز طی سخنانی گفت: من بیشتر صحبت‌هایم را در زمینه نقاشی‌های پتگر و حرف‌هایی گفته نشده درباره آن‌ها متمرکز می‌کنم. متاسفانه یکی از خلاء‌هایی که ما در هنرهای تجسمی داریم کمبود نویسنده و همینطور منابع مکتوب است و اینکه جایگاه دستاوردهای هر هنرمند مشخص نمی‌شود. امیدوارم که با صحبت‌های کوتاهم بتوانم فتح بابی باشم برای دستاوردهایی که نامی پتگر در نقاشی ایران به وجود آورد.

این منتقد هنری در ادامه افزود: یکی از مسائلی که قبل از هر چیز باید به آن اشاره کنم این است که نامی پتگر در تلفیق و همین‌طور به روز کردن سنت‌های نقاشی خیلی خیلی دقت داشت. چه در مورد نقاشی شرق به ویژه نقاشی ایران و نگارگری و چه دستاوردهای کلاسیک نقاشی غرب و از قضا آن چیزی که در نقاشی غرب، تاکید داشت، نقاشی آکادمیک و بسیار جدی بود که از زمان کلاسیک تا حال حاضر ادامه دارد و به این شکل نامی پتگر را می‌توان یکی از پیش غراولان نگاه پست مدرنیسم آن هم نگاهی که رجوع می‌کند به دستاوردهای کلاسیک و آن را با نگاه تازه‌ای احیا می‌کند، دانست؛ موجی که هم اکنون هم قدرتمند است و در سراسر دنیا پیروان خاص خودش را دارد. اما آن چیز که در واقع از خلال تحلیل‌ها و نگاه هنرمندانه نامی پتگر عبور می‌کند، پالوده کردن و جواب شخصی دادن به این نگاه است، اینکه چطور سطوح را با حجم‌پردازی تلفیق می‌کند، چطور فیگور را با منظره ترکیب می‌کند و در همه این‌ها علی‌رغم اینکه به تاثیر از پدر و عمویش به نوعی نگاه کلاسیک پشت آثارش وجود دارد، در عین حال به سنت‌های ایرانی و نه تنها نقاشی ایرانی بلکه دیگر هنرهای سنتی ایران نظر دارد.

کامرانی با اشاره به پرداخت‌های پتگر، اظهار داشت: حتی نوع پرداختی که در رنگ روغن روی پارچه‌ها انجام می‌داد برگرفته از جنس پارچه‌های سنتی ایرانی بود یا چطور به نقوش ایرانی توجه می‌کند و به تمام این‌ها جواب شخصی می‌دهد. نکته دیگری که فکر می‌کنم در نقاشی معاصر ایران کم دیده می‌شود، رنگ‌اندیش بودن نامی پتگر است و می‌توانم بگویم که پالت او یکی از قوی‌ترین پالت‌هایی است که در نسل پتگر و حتی بعد از او دیده می‌شود. روی تمیز گذاشتن رنگ بسیار دقت داشت، رنگ را پر‌جسارت مصرف می‌کرد و این در حالی بود که تفنن در نقاشی یا رفتارهای شانسی و تصادفی را خیلی نمی‌پسندید، این ثابت می‌کند که چطور این هنرمند از پالت بسیار متنوع بهره‌گیری می‌کند، شاید بعد از این سخنان وقتی به آثار پتگر با دقت نگاه کنید، می‌بینید که در واقع چطور به عنوان مثال از چندین رنگ سرخ‌فام استفاده کرده و در نتیجه پالت غنی نقاش در مواجه نزدیک با آثارش بهتر درک می‌شود.

این پژوهشگر حوزه هنر در ادامه افزود: من نگاهی دارم به میراثی که نامی پتگر بیشتر به آن‌ها نظر داشت، او بسیار به دنبال رمز و راز بود در نقاشی، حتی وقتی که به آثار پرتره پتگر نگاه می‌کنیم، آثاری که معمولا از فرزندان، همسر، دوستان یا شاگردانش کار می‌کرد، سعی شده در گوشه‌های تصویری که از پرتره می‌کشد رازی پیدا و ایجاد کند و یک پرتره معمولی نکشد. پتگر در آثارش کاملا جنبه شاعرانه، ادبی و حتی تئاترال به سوژه‌ها می‌دهد و این دستاوردی است که هنرمندان سمبولیسم خیلی از آن استفاده می‌کردند.

کامرانی سپس با نشان دادن نمونه‌هایی از آثار سمبولیسم‌های معروف جهان، اضافه کرد: با نشان دادن این آثار خواستم فقط به شما بگویم که نامی پتگر از چه پشتوانه قوی‌ای برای کارش بهره می‌برده است. شاید اگر بخواهیم نقاشی‌های پتگر را در بخش‌های خیلی کلی طبقه‌بندی کنیم، باید به شمایل‌ها، آثار فیگوراتیو(که معمولا دو پییکره در آن‌ها ترکیب می‌شوند و جنبه‌های تئاترال بسیار قوی دارند) و مناظر(که جایگاه خاصی در منظره‌سازی معاصر دارند) اشاره کنیم.

وی در ادامه با نشان دادن آثاری از تقسیم بندی‌های مختلف نامی پتگر، به ویژگی‌های خاص آثار او اشاره کرد و گفت: اتصال موضوعات کلاسیک به وسیله یک عنصر، به عنوان مثال یک کلاه شاپو، به دنیای امروز؛ استفاده از رنگ‌های طلایی و سرخ‌فام، دقت به حرکات دست، طرز نشستن فیگور‌ها، استفاده از فضاهای انتزاعی در حالی که اثر انتزاعی نیست، استفاده از فرم‌های نگارگری در اثری که نگارگری نیست، رازآمیز بودن مناظر و شمایل‌ها به صورت کاملا حساب شده، استفاده از پرده در آثار، بازخوانی کردن فرار از کادر و یا درون کادر ماندن نقاشی ایرانی و… از ویژگی‌های بارز آثار پتگر محسوب می‌شود. باید بگویم که من نقاش دیگری را نمی‌شناسم که با این جسارت و در عین حال در یک فضای حساب شده توانسته باشد از رنگ قرمز استفاده کند.

بهنام کامرانی در پایان سخنانش با غنیمت دانستن نمایشگاه آثار، اسناد و عکس‌های نامی پتگر، اضافه کرد: برای دیدن این همه ظرافت در کارهای پتگر باید این آثار را با دقت بیشتری دوباره و دوباره دید خصوصا نسل جوان که کارهای او را یا ندیده‌اند و یا از نزدیک ندیده‌اند، این نمایشگاه فرصت غنیمتی محسوب می‌شود که می‌توانند کارهای ایشان را از نزدیک ببینند.

در ادامه این نشست، هادی سیف، نویسنده و پژوهشگر هنرهای تجسمی، ضمن ایراد سخنانی به ویژگی‌های شخصیتی نامی پتگر اشاره کرد و گفت: ابتدا از آقای حامدی تشکر می‌کنم که غیرت و مسئولیت‌پذیریشان موجب تداوم روحیه پژوهشگری در حوزه هنرهای تجسمی شد. آشنایی من با نامی پتگر از انتشار کتابم درباره استاد علی اکبر صنعتی، آغاز شد. پیش از آن من آثار او را دنبال می‌کردم اما از نزدیک او را ندیده بودم. به طریقی کتاب به دستش رسیده بود و بعد از آن طی تماسی قرار ملاقاتی گذاشتیم، در یک روز پاییزی در منطقه دربند، سال ۱۳۶۷ یا ۶۸ بود.

این پژوهشگر در ادامه افزود: وقت دیدار، مردی لبخند به لب آمد که پیش از سلام، آشنایی را خبر می‌داد، ساده و آراسته پوش بود، شمرده حرف می‌زد، او مانند تابلو‌هایش در یک سکوت پر از معنا به سر می‌برد. قبل از دیدن نامی فکر می‌کردم، او متعلق به نسلی است معترض به آنچه که پیشینه‌ای به اسم مکتب کمال‌الملک، نگارگری سنتی و… بود اما نامی خیلی زود خط بطلانی کشید روی پندارهای من و آرام و آهسته در گوشم نجوا کرد: ما هر آنچه داریم از جسارت انسان‌هایی داریم که راه را هموار کردند و امروز من نامی پتگر، شاگرد آن‌ها، تو هادی سیف رهرو آن‌ها هستیم.

سیف در ادامه با اشاره به دغدغه‌های پتگر، اظهار داشت: پایه‌های یک دوستی در آن جلسه شکل گرفت، من دوست در حاشیه زندگی نامی بودم. نامی برایم حکایت کرد که نقاشی بریده از هویت نیست، درد پنهان و آشکار اهل قلم است. او و نیما، نسل بریده از پدر و عموی خویش نبود، آن‌ها هر دو نسلی متصل به مکتب پدر بوده‌اند. نسلی که از کودکی مدادرنگی‌ها مهم‌ترین دغدغه‌شان بود به گونه‌ای که نامی می‌گفت عالم را اگر گم می‌کردم بهتر از آن بود که رنگ ارغوانی مدادم را گم کنم. در‌‌ همان جلسه اول دیدار متوجه یک طوفان درونی در وجود او شدم. نامی سخت دلواپس قدرناشناسی‌ها و پشت کردن‌ها بود.

این نویسنده اضافه کرد: این مراوده تا سال ۱۳۷۱ به زمانی کشیده شد که صدای او خبر از مرگ پدر می‌داد. فراموش نکنید این خاندان در عرصه نگارگری معاصر ایران، ویژگی‌های خاص خودشان را دارند، من در جایی دیگر هم گفته‌ام این‌ها نقاشان معلم بودند راهوران نهضتی به عنوان اشاعه نگارگری و بیرون آمدن از انحصار‌ها و شکستن انحصار‌ها از محافل درباری و خصوصی به دل مردم بودند. اصغر و جعفر پتگر کسانی بودند که جماعت بانوان را دعوت به نقاشی و نقش آفرینی کردند، آنهم در شرایطی که هنر ما در طول تاریخ مردانه تلقی می‌شده است.

هادی سیف ادامه داد: نامی اعتقاد داشت نقاشی تفنن نیست، هویت تاریخی یک ملت است. در دیدار‌ها متوجه پرسه‌های نامی برای پیدا کردن راهی در بیان نوی نگارگری ایران، شدم. متوجه شدم دانش وسیعی در مکاتب هنری دارد و عاقبت به عنوان نماینده هنرمندان هنر شرق و هنر آمیخته با عرفان شرق قصد دارد، واقعه‌ای را تعریف کند و آن حکایت عشق است. او به عنوان یک پژوهشگر رسالت نقاشی کردن را انجام می‌دهد.

این مورخ تاریخ هنر ایران در پایان سخنانش گفت: گذشت تا سال ۱۳۷۸، هرگز باور نمی‌کردم نامی به این زودی بار سفر ببندد، آن زمان ایران نبودم و خبر برایم خیلی سخت بود. برای خلاء نامی پتگر گریستم. نامی در سه دوران مشخص سه تولد دارد، دورانی که فرزند خلف اصغر پتگر است تا سال ۱۳۴۴، دورانی که معلم می‌شود و هم در مقام یک نقاش و هم در مقام یک معلم عرصه‌های نوینی را برای خود و شاگردانش ایجاد می‌کند و مرحله سوم زندگی نامی هجرت او است به دیار سبز و گریز از تهران پر جنجال؛ که فکر می‌کنم داشته مقدمات یک رنسانس تازه‌ای را شروع می‌کرده در استفاده از رنگ‌های با پیام، ارغوانی‌ها، لاجوردی‌ها و مسی‌های نامی. او معتقد به ارزش‌های زندگی سرزمینی بود که او را به یک نگاهبان هنر تبدیل کرد. نقاشی از میان ما رفت که جرمی نداشت جز عاشقی، سربلندی و افتخاری هم نداشت جز عاشقی، خاطره‌ای هم ندارد جز رخ پر جلال عشق.

در ادامه این نشست مرسده لسانی، همسر زنده‌یاد نامی پتگر، در سخنانی ضمن خیر مقدم به حاضران و تشکر از دکتر مجید سرسنگی، مدیرعامل خانه هنرمندان ایران و محمدحسن حامدی، مدیرمسئول و سردبیر نشریه تندیس و دیگر دست اندرکاران برگزاری این نشست، گفت: برای بسیاری از شما نام نامی پتگر، نامی به یاد ماندنی بوده و هست اما شاید برخی از عزیزان نسل جدید ما با زندگی‌نامه و آثار او آشنایی کمتری داشته باشند.

لسانی در ادامه با روایت مختصری از زندگینامه پتگر، اظهار داشت: او با سیستم آموزش کلیشه‌ای و معمول اغلب استادان هنری به مخالفت پرداخت. نقاشی را از شیوه رئالیسم پدر و عموی خود آغاز و در چهره‌پردازی مهارت بی‌نظیری یافت و بعد‌ها به ناتورالیسم تغزلی و مینیاتور و نگاه سمبولیک عارفانه رسید. از دید او در چشم‌اندازهای کوهستانی، قریحه سرکوب شده خلاقیت در موسیقی، منجر به کیفیتی سرشار از موزیکالیته و واقعیت متمایل به تجرید شده بود. فیگور‌هایش به نوعی بیان تمثیلی با حال و هوایی تغزلی و شرقی همراه بود و همین ویژگی آثار رنگ و روغنی نامی را از فیگوراتیو غربی جدا می‌کرد. در سفرهای خارجی از هنر کلاسیک و مدرن اروپا بسیار آموخت اما با این حال هرگز از شیوه حسی و ادراک شهودی ایرانی خودش دست برنداشت و از تجربیاتی که از تدریس در دانشگاه‌ها یا آموزشگاه شخصی خود کسب کرده بود برای تبیین حقانیت بروز جلوه‌های بینش انسانی و معنوی در هنر بهره جست و مقالاتی در این زمینه منتشر کرد و در برنامه‌های تلویزیونی در رابطه با تفسیر تاریخ نقاشی، تحلیل‌های ویژه‌ای ارائه کرد.

این شاعر در پایان سخنانش گفت: او وفاداری به خاطره قومی و لزوم تلفیق میراثبیان تصویری شرق و غرب و نیز لزوم ترکیب ارزش‌های کلاسیک و معنویت ایام گذشته را برای عبور از بحران مدرنیسم و ورود به پسامدرنیسم و حتی حرکت‌های بعدی دنیای هنر ضروری؛ و خود‌شناسی و سیر و سلوک عرفانی و دیدن بدون پیش فرض و بدون قضاوت را برای پویایی و تعالی ذهن هنرمند لازم می‌دانست.

در پایان این نشست، فیلمی درباره زندگی و آثار زنده یاد نامی پتگر به کارگردانی هومن حسنی پخش شد و در ادامه نمایشگاه آثار، اسناد و عکس‌های این هنرمند در نگارخانه ممیز خانه هنرمندان ایران افتتاح شد.

علاقه‌مندان برای دیدن این نمایشگاه می‌توانند تا ۲۵ مهرماه از ساعت ۱۳ تا ۲۰ به نشانی خیابان طالقانی، خیابان موسوی شمالی، باغ هنر، خانه هنرمندان ایران مراجعه کنند