جستاری در طراحی و نقاشی سیاه قلم
طراحی که پایه و اساس تمامی هنرهای تجسمی است، امروزه جایگاه ویژه ای در میان اهالی هنر در ایران پیدا کرده است. این هنر در شکل‌ها و قالب‌های مختلف و در مراکز هنری گوناگون حضور پیدا کرده و جایگاه و اهمیت خود را به هنردوستان یاد آوری و گوشزد نموده و خودنمایی میکند: در نمایشگاه های هنری، در مدارس و مراکز هنری، در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی هنری، در نشریات و مطبوعات هنری و غیره.
در هر کدام از این محیطها ممکن است طراحی با تعاریف و کارکردهای متفاوتی خود را بنمایاند. امروزه، متاسفانه دربسیاری از تعریف‌ها، مرزها در نوردیده و چهارچوب‌ها از هم گسیخته شده اند. در بسیاری از جاها، تعاریف، جای خود را از دست داده‌اند. بدین گونه که دیده شده است مثلا از لفظ نقاشی برای بعضی از طراحیها استفاده میشود. برای مثال نقاشی سیاه قلم، لفظی است که عموما به طراحی‌هایی که بسیار پر کار بوده تعلق میگیرد و از آنجا که این طراحیها، مانند یک نقاشی کامل سیاه سفید به نظر میایند، از لفظ نقاشی سیاه قلم برای اشاره به آن استفاده شود.
اساسا تعریف ما از طراحی و اینکه طراحی چیست ، و تفاوت آن با نقاشی در چه میباشد، ما را در استعمال واژه ها به شکلی صحیح تر و در جای مناسبتر و درستتر آنها، راهنمایی میکند. یکی از اساسی ترین تفاوتها میان نقاشی و طراحی، در این مسئله نمود پیدا میکند که تیره و روشناییها، در اثر هنری مورد نظر، چگونه ایجاد شده اند؟ اساس یک اثر هنری تجسمی را تیره روشن و یا همان سایه روشنها ( که اصطلاحا تنالیته نامیده میشود) تشکیل میدهد. نحوه برخورد خالق اثر با این تیره روشنها و تکنیک بکار گرفته شده برای نمایش آنها، متفاوت بوده و سر منشا دسته بندی و وجه تمایز مابین نقاشی و طراحی میتواند قرار گیرد.
در طراحی چنانچه مرسوم است تُن ها و تاریک روشناییها، با کم و زیاد شدن قشر و اثر وسیله و ابزار طراحی (مانند مداد یا ذغال یا آبمرکب و غیره) بروی کاغذ یا هر زمینه دیگری که برای طراحی در نظر گرفته شده باشد، بوجود می آیند.
برای مثال، این یک اثر طراحی است که در آن تاریکی و روشناییهای اثر با کم و زیاد شدن اثر قشر مداد بوجود آمده اند.
اما در نقاشی و عموما نقاشی رنگ روغن مشاهده میکنیم که تاریکیها و روشناییها با کم و زیاد شدن رنگ سفید بوجود آمده اند مانند تصویر نقاشی زیر.
در این اثر، زمینه نقاشی که در اینجا بوم نقاشی میباشد، کاملا بواسطه رنگهایی که در ترکیب با رنگ سفید، از درجات مختلف تاریکی و روشنایی بر خوردار شده اند، پوشانده شده و در هیچ کجای اثر مشاهده نمیشود که مثلا مانند یک طراحی، از زمینه برای ایجاد روشنی استفاده شده باشد. پس میتوان این تفاوت را یکی از اصلی ترین تفاوتهای مطرح تکنیکی مابین طراحی و نقاشی، بمفهوم رایج و معمول آنها در نظر گرفت.
حال با این توضیح به بررسی لفظ نقاشی سیاه قلم که امروزه بسیار رایج گشته و خواهان زیادی در فضاهای خصوصا آموزشی هنری پیدا کرده است، میپردازیم تا ببینیم چه اندازه استفاده از این واژه میتواند صحیح و اصولی باشد.
نقاشی های سیاه قلم عموما با مداد سیاه گرافیتی یا با پودر ذغال و قلم مو بروی زمینه های سفید مقوایی یا کاغذ انجام میپذیرد. در این تکنیک سایه ها و تاریک روشنیها با کم و زیاد شدن قشر وسیله طراحی، و تغییر تراکم آن بروی زمینه ایجاد میشوند. به عبارتی نقاط روشنتر اثر، نقاطی است که قشر مداد یا ذغال، تراکم کمتری داشته و سفیدی زمینه، خود را از میان قشری که با وسیله طراحی بروی کاغذ ایجاد شده، نمایان میکند. هرچه قشر مداد یا ذغال کمتر باشد، سفیدی کاغذ نمایانتر است و سایه ها و تُن های روشنتری ایجاد میشود. اما مثلا در یک نقاشی رنگ روغن، قسمتهای روشن کاملا با رنگهای روشنتر پوشیده شده و زمینه در نمایش روشنی نقشی ایفا نمیکند.
مثالی بزنیم. فرض کنیم نقاش، با دو رنگ سیاه و سفید، پرتره ای از شما را به تصویر میکشد. حاصل کار، یک نقاشی سیاه و سفید میشود که سایه ها همانگونه که اشاره شد ایجاد شده اند و زمینه اثر نقشی در نمایش روشنائیها ایفا نمیکند. حال فرض کنید هنرمند دیگری، یک تصویر سیاه قلم از شما اجرا میکند. هنرمند در اینجا برای ایجاد سایه ها از سفیدی زمینه استفاده میکند و تصویری زیبا از شما را که به عکس بسیار شبیه میباشد ارائه میدهد. شما در اینجا دو تصویر زیبا دارید که از لحاظ تکنیکی و اجرایی تفاوت دارند. یکی نقاشی سیاه و سفید با رنگ روغن است و دیگری یک طراحی با کیفیت که استادانه و با مهارت سایه ها و تاریک روشنیها را با استفاده از سفیدی زمینه کار، به ثبت رسانده است.
پس شما یک نقاشی دارید و یک طراحی. پس لفظ نقاشی برای کاری که با مداد و یا ذغال انجام شده نمیتواند لفظ با مسمایی باشد. اما متاسفانه در کشور ما به کار مدادی و یا ذغالی (که با دقت و توجه زیاد به جزئیات انجام شده باشد)، نقاشی سیاه قلم گفته میشود.
آنچه که امروزه بعنوان سیاه قلم و یا نقاشی سیاه قلم ارائه میگردد، در حقیقت همان «طراحی» میباشد که غلط مصطلح «نقاشی سیاه قلم» را برای آن بکار میبریم. متاسفانه در بسیاری از مراکز و یا سایتهای مربوطه در فضای مجازی هم، بین سیاه قلم و طراحی فرق گذاشته و با ارائه تعریف ناقص از طراحی، به جدا کردن و متمایز نمودن آن از سیاه قلم میپردازند. براستی واژه سیاه قلم معادلی در لاتین ندارد و به آن همان drawing و یا همان طراحی گقته میشود. از آنجا که این طراحیها قرار است بسیار به عکس شباهت پیدا کنند، صفت هایپر رئالیستی هم به این طراحیها اصافه میگردد و طراحی هایپر رئالیستی با مداد یا ذغال به آنها گفته میشود.
دقت و توجه ما به معانی و تعابیر هنری و بکار بردن صحیح آنها، موجب اشاعه فرهنگ صحیح بصری شده و از خلط مبحث و برداشتهای نادرست از اصطلاحات هنری جلوگیری مینماید. مراجعه به ریفرنسها و منابع معتبر، خصوصا در فضای مجازی، میتواند آگاهیهای صحیحتری بما بدهد. در این جستجوها، توجه به اعتبار و قدمت سایتها و پایگاه های اطلاعاتی مجازی، ضروری مینماید.
شما میتوانید اطلاعات مفیدی در خصوص دانستنیهای طراحی ، و یا همچنین آموزه هایی در باب بسیاری از اصطلاحات و مفاهیم هنر نقاشی را در سایت تخصصی آموزش نقاشی ایکاروس به آدرس www.mahvis.net بیاید و با مراجعه به مطالب آموزشی این سایت اطلاعات کاملی در باب اصطلاحات و مفاهیم نقاشی، و سبکهای نقاشی و هنرمندان، بدست بیاورید و از مطالب آموزشی آن استفاده نمایید. و یا حتی در صورت نیاز، جهت شرکت در کلاسهای آموزشی آموزشگاه ایکاروس، با این مرکز تماس حاصل نمایید.
