ایلامی‌ها نخستین ساکنان سرزمین خدایان بودند/ پیدایش همزمان شهرهای نوین در تمدن‌های کهن

به گزارش خبرنگار ایلنا، انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا و اداره کل میراث فرهنگی خوزستان نشست ایلام‌شناسی را با حضور بهزاد مفیدی (استاد ایلام شناس دانشگاه ماینس آلمان) در سالن همایش‌های این اداره برگزار کردند و به مباحثی پیرامون معماری ایلامی در دو بخش جداگانه پرداخته شد.

مفیدی که تاکنون بیش از ۲۰ فصل کاوش درباره‌ی ایلامی‌ها انجام داده سخن خود را در بخش نخست چنین آغاز کرد: حوزه قلمرو و گستردگی این دولت به درستی مشخص نیست اما پس از خوزستان که کانون اصلی بوده٬ می‌توان تا حدودی از فارس٬ لرستان و اصفهان یاد کرد.

همسایگانی از جنس آشوری‌ها٬ میتانی‌ها٬ هیتی‌ها٬ بابل و مصر

به گفته‌ی وی نکته‌ی جالبی که باید در نیمه‌ی دوم هزاره‌ی دوم پیش از میلاد به آن اشاره کرد گسترش و پیدایش هم‌زمان شهر‌های نوین در تمدن‌هایی است که پیش‌تر از آن‌ها نام‌ برده شد.

او ادامه داد: یکی از این شهرها «اونتاش ناپیریشا» یا شهر ناپیریشا است. مساحت این شهر ۱۰۰ هکتار بود که سه دیوار متفاوت و مجزا آن را از هم جدا می‌کرد. دیوار درونی آن زیگورات چغازنبیل است که اینک بزرگ‌ترین زیگورات جهان است و به‌صورت مربع در طول و عرض ۱۰۵ متر در ۱۰۵ ساخته شده بود .این زیگورات دارای چهار طبقه بود که طبقه یا تراست پنجم برای  نیایشگاه  کاربرد داشته است. دیوار میانی، معابد دیگر در آن جای داشت و دیوار بیرونی که کل شهر را دربرمی‌گرفت.

استاد ایلام شناس دانشگاه ماینس آلمان خاطرنشان کرد: در نگاه چند خدایی ایلامی‌ها محوطه‌های مقدس باید محصور باشند و تفکیکی میان اماکن مذهبی و شهری درنظر گرفته شود٬ چنان‌که درباره زیگورات چنین بود.

مفیدی پس از ارائه توضیحاتی پیرامون سبک معماری ایلامی٬ به پرسش‌های مطرح شده پاسخ داد و گفت: بر پایه اسناد خطی و کتابت در هزاره چهارم پیش از میلاد٬ ایلامی‌ها کهن‌ترین دولت در ایران به شمار می‌آیند. اگر چه پیش از آن آثار و ظروف سفالی بسیاری نیز پیدا شده که شاید از آن ایلامی‌ها باشد٬ اما متون تاریخی٬ ایلامی‌ها را نخستین ساکنان این سرزمین می‌دانند که خود را هلتمتی یا هتمتی به معنای سرزمین مقدس یا سرزمین خدایان می‌خوانند٬ اما سومری‌ها و بابلی‌ها آنان را ایلامی ٬ یعنی سرزمین بلند یا سرزمین کوهستانی می‌گفتند. همان‌طور که ما خود را همیشه ایرانی می‌گفتیم٬ اما دیگران پرشیا می‌خواندند.

به باور او٬ ایلامی‌ها از نظر تباری٬ نه سامی هستند و نه آریایی٬ زیرا هیچ نسبتی میان آن‌ها و تمدن‌های پیرامونی مانند زبان‌های سامی‌نژاد همچون آرامی٬ آشوری٬ بابلی٬ کلدانی٬ عربی و.... از یک‌سو و زبان‌ ایرانی و حتی سومری که آن‌ها نیز از نژادهای تک‌خانواده هستند دیده نمی‌شود. اگر چه همه‌ی این تمدن‌ها از یک‌دیگر تاثیراتی گرفته‌اند.

این استاد ایلام‌شناس تصریح کرد: ‌به ویژه با آمدن آریایی‌ها٬ زبان و فرهنگ ایرانی و ایلامی در هم تاثیرتی گذاشت و ما امروز آمیخته‌ای از آن‌ها هستیم. چنان‌که واژه دبیر ایلامی است که به زبان ایرانی راه یافته است. هم‌چنین بسیاری از کارگزاران و سربازان هخامنشی ایلامی بودند.

به گفته این استاد ایرانی دانشگاه ماینس٬ بر اساس تحقیقات زمین‌شناسی به خصوص آنچه را که بلژیکی‌ها انجام دادند٬ در روزگار ایلامی‌ها٬ کرانه‌های خلیج‌فارس پهناورتر از امر‌وز بود  به همین دلیل تنها شمال خوزستان تا اهواز مسکونی بوده و استقرارگاهی به سمت جنوب غربی خوزستان دیده نشده یا کمتر بوده است.

از نظر وی الیمایی‌ها که در روزگار اشکانیان می‌زیستند٬ بقایای ایلامی‌ها هستند که تاثیراتی را از زبان پهلوی اشکانی گرفتند  خوزی‌ها یا قوم خوزی نیز احتمالا همان الیمایی‌ها هستد که زبان‌شان ترکیبی از فارسی هخامنشی ٬ پهلوی و الیمایی بوده است.