ایساک یونانسیان در گفت‌وگو با ایلنا:
جای خالی پروفسور عنایت‌الله رضا محسوس است/ در رابطه با نسل‌کشی ارامنه کم‌کاری زیادی صورت پذیرفت
به‌رغم اینکه در سراسر جهان، مورخین و سیاست‌مداران بسیاری به ماجرای نسل‌کشی ارامنه توجه ویژ‌ه‌ای دارند، در ایران کمتر به این مهم پرداخته شده است.
به گزارش خبرنگار ایلنا، ارامنه یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین مردمان ساکن فلات ایران هستند و در بسیاری از زمینه‌های مختلف فرهنگی، هنری و صنعتی خدمات بسیار زیادی به این مرز و بوم کرده‌اند. موسسه تحقیق و ترجمه هور که یکی از مراکز فرهنگی ایجاد شده توسط ارامنه است، بیش از ۴ دهه در زمینه تالیف و ترجمه نشریات و کتب گوناگون به زبان فارسی، در زمینه قرابت‌سنجی میان دو کشور ایران ارمنستان فعالیت می‌کند.
ایساک (ایسیک) یونانسیان، نویسنده آثاری از قبیل «مسئله آرتساخ» (قره‌باغ)، «عملیات نمسیس» و نگارنده چندین اثر ترجمه‌ای و تالیفی دیگر و نیز عضو هیئت‌مدیره و سخنگوی موسسه تحقیق و ترجمه هور در گفتگوی پیش‌ِرو به چالش‌ها و اقدامات مرتبط با ارمنی‌پژوهی در ایران پرداخته است.
موسسه تحقیق و ترجمه هور، دقیقا چه نوع فعالیت فرهنگی را دنبال می‌کند؟ بیشتر به انسان‌شناسی می‌پردازد یا رویکردهای مبتنی بر مردم‌شناسی تاریخی دارد؟
موسسه هور تقریبا ۳۸ سال پیش آغاز به کار کرد، و اولین هدفش این بود که مشترکات فرهنگی ایرانیان و ارامنه را به جامعه معرفی کند و به وسیله انتشار فصل‌نامه پیمان - که بیست و یکمین سال انتشارش را سپری می‌کند - و همچنین با برنامه‌های فرهنگی و تاریخی و هنری، سعی می‌کند تا به نزدیکی بیشتر میان دو ملت کمک کند و تا امروز هم در همین زمینه به فعالیت خود ادامه می‌دهد و بیشتر روی مردم‌شناسی تاریخی تاکید دارد.
در تالیف و ترجمه کتب از زبان ارمنی به زبان فارسی و بالعکس، تاکنون چه اقداماتی صورت پذیرفته است؟
در طی این سالها، کتب تاریخی زیادی از زبان ارمنی به فارسی ترجمه شده است. آثاری نیز به شکل مستقل در رابطه با تاریخ ارامنه به زبان فارسی نگاشته شده است. البته بیشتر آثار ما نیز از زبان ارمنی به فارسی ترجمه شده است که یا در رابطه با نسل‌کشی بوده - که عموما به شکل رمان، توسط نویسندگان امریکایی، اروپایی و عرب نوشته شده است - یا مسائل تاریخی بوده که بیش از ۵۰ اثر را دربرمی‌گیرد.
در رابطه با مسئله آرتساخ (قره‌باغ) و در رابطه با جغرافیای سیاسی و انسانی این مسئله، آیا اثری روانه بازار کتاب کردید؟
بله به طوری طبیعی ما نمی‌توانیم این مسئله را از فعالیت‌هایمان جدا بدانیم و در این زمینه آثار مختلفی از زبان‌های انگلیسی و ارمنی به فارسی ترجمه کردیم. همچنین ما بر این پایه سعی کردیم که از مورخین و سیاست‌مداران ایرانی و ارمنستانی دعوت کنیم که حضور داشته باشند و زوایای گوناگون این مسئله را با هم بررسی کنند.
آیا گامی برای تدوین دانشنامه ایران و ارمنستان از جانب شما برداشته شده است؟
از جانب ارامنه ایرانی کتبی در این زمینه نوشته شده است. مرحوم خانم ژانت لازاریان در کتاب ارامنه ایران، به‌طور مفصل به نقاشان، موزیسین‌ها، معماران، مورخان و نویسندگان جامعه ارامنه ایران پرداخته است و همه را در این زمینه معرفی کردند. چند کتاب دیگر نیز در همین زمینه نوشته شده است و البته فصل‌نامه پیمان نیز در طی این سالها، کوشیده است که به این موضوع بپردازد و مشاهیر ارمنی ایران را معرفی کند. ولی شوربختانه به شکل مستقل، در رابطه با نگارش دانشنامه ایران و ارامنه در این زمینه اقدام خاصی صورت نپذیرفته است. این‌کار باید بسیار دقیق انجام شود تا چیزی از قلم نیفتد و البته که کار بسیار بزرگ و زمان‌بری هست. تاکنون نیز چندین مرتبه تلاش‌هایی برای این کار انجام شده ولی پس از اینکه استارت قضیه زده می‌شد، بنا به دلایلی رها می‌شد. در همین حد بگویم که چنین طرحی را در ذهن داریم ولی تا نقطه انجام این کار فاصله بسیار زیادی داریم.
در حوزه شناخت زبان ارمنی و ریشه‌های سریانی و آرامی کهن، کرسی آموزشی در ایران ایجاد شده است؟ آیا برای ایرانیان علاقه‌مند، امکان بورسیه شدن برای آموزش زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه‌های ارمنستان به وجود آمده است؟
دانشگاه آزاد اسلامی در شهر تهران، چندین سال است که در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، این رشته را دایر کرده و اقدام به جذب دانشجو می‌کند. اساتیدی هم هستند که برای فهم زبان ارمنی در ایران تلاش می‌کنند و البته این را هم بگویم که چند دانشجوی ارمنستانی در دانشگاه شهید بهشتی تهران، در رشته ایران‌شناسی در حال تحصیل هستند.
در رابطه با آموزش زبان فارسی در ارمنستان، اوضاع به چه منوال است؟
دانشگاه ایروان ارمنستان سالهاست که در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشجوی ارمنی می‌پذیرد و همینطور دپارتمان ایران‌شناسی نیز در این دانشگاه وجود دارد که دانشجویان ارمنی در آنجا به تحصیل ایران‌شناسی و شرق‌شناسی مشغول هستند. چند روز پیش نیز توسط همین دپارتمان، کتاب رباعیات حکیم عمرخیام به زبان ارمنی ترجمه و منتشر شد.
اگر بخواهید یک آسیب‌شناسی دوسویه از میزان و کیفیت نگارش متون در رابطه با فرهنگ ارامنه در ایران داشته باشید، به چه مواردی اشاره می‌کنید؟
من فکر می‌کنم که مورخین ایرانی ما، در این حوزه کم‌کاری می‌کنند و می‌بینید هنگامی که شما به کتابفروشی‌ها سری بزنید، می‌بینید که از گواتمالا تا مالدیو! در رابطه با همه کشورهای جهان، کتب و آثار متعددی می‌بینید ولی در رابطه با ارمنستان که همسایه ماست، مورخان ما بسیار کم‌لطفی می‌کنند. مثلا در رابطه با همین مسئله نسل‌کشی، من ارمنی ایرانی نباید در این رابطه مطلبی منتشر کنم بلکه بهتر است که مورخین ایرانی غیرارمنی به سراغ این کار بروند و آثاری در این زمینه را ترجمه و یا تالیف کنند. در رابطه با کشورهای آفریقایی کتاب تالیف می‌شود اما در رابطه با کشوری که چندهزاره جزء ایران بوده و در حال حاضر هم در همجواری با ایران قرار دارد، کار پژوهشی چندانی انجام نمی‌شود. من می‌گویم که بهتر است ما حساسیت‌ها را کنار بگذاریم. در خود ترکیه که در یک طرف این ماجرای نسل‌کشی قرار دارد، بعد از اینکه اردوغان گفت که من با ارامنه ابراز همدردی می‌کنم؛ بیش از ۶۰ اثر در این رابطه تالیف و ترجمه شده است. بسیاری از افراد هم در آنجا هستند که می‌گویند ما اشتباه کردیم و البته از آن طرف ماجرا هم کسانی هستند که همچنان بر مواضع افراطی و معکوس این رویه پافشاری می‌کنند. چرا ما ایرانیان نباید به این موضوع بپردازم. اگر من در این زمینه کتابی بنویسم، می‌گویند فلانی دارد از ریشه‌های خودش جانبداری می‌کند و بهتر است که نویسندگان ایرانی در این زمینه کار کنند ولو اینکه بخواهند نظر خودشان را داشته باشند. در رابطه با مسئله آرتساخ (قره‌باغ)، نیز همین رویه حاکم است و واقعیت‌های تاریخی فراموش ناشدنی در این زمینه وجود دارد و جالب است که صدها اثر جانبدارانه از آذربایجان در این زمینه به زبان فارسی نوشته شده است ولی در رابطه با حقانیت ارامنه در این زمینه اثری به رشته تحریر درنیامده است. البته افرادی نظیر آقای کاوه بیات در این زمینه بسیار زحمت کشیده‌اند و البته خداوند مرحوم پروفسور عنایت‌الله رضا را رحمت کند که ایشان هم بسیار در این زمینه فعال بودند؛ ولی انتظار بیشتری از سایر مورخان هموطن وجود دارد. به ویژه از نسل جدید انتظارات بیشتری وجود زیرا در حال حاضر اطلاعات فراوانی در این زمینه در سراسر جهان منتشر شده و دسترسی به اطلاعات نیز نسبت به گذشته آسان‌تر است.
