یادداشتی از علیرضا پورحسین؛
«شگرد»؛ از تشک کشتی تا پرده سینما
علیرضا پورحسین، منتقد سینما و تلویزیون، در یادداشتی با اشاره به موفقیت تیم ملی کشتی ایران در جام جهانی ۲۰۲۵، امروز را زمان مناسبی برای اکران مستند «شگرد» دانسته که سال گذشته سیمرغ بلورین بهترین فیلم مستند جشنواره فجر را از آن خود کرد. او معتقد است که اکران این فیلم می‌تواند به یک جریان ملی در فرهنگ‌سازی و تقویت سینمای مستند تبدیل شود.
سینمای مستند در ایران در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیری در حوزه تولید و تنوع موضوعی داشته است، اما هنوز جایگاه آن در اکران عمومی تثبیت نشده است. بسیاری از آثار مستند تنها در جشنواره‌ها یا محافل تخصصی دیده می‌شوند و کمتر فرصت می‌یابند با مخاطب عام ارتباط مستقیم برقرار کنند. در حالی‌که در جهان امروز، مستند یکی از مهم‌ترین ابزارهای روایت اجتماعی و فرهنگی است و در بسیاری از کشورها، اکران عمومی آن جایگاهی هم‌سنگ سینمای داستانی پیدا کرده است.
نمونه‌های موفق در عرصه جهانی نشان می‌دهند که مستند ورزشی، به‌ویژه وقتی به ورزش‌های ملی و ریشه‌دار پرداخته باشد، ظرفیت بالایی برای جذب مخاطب و ایجاد گفت‌وگو دارد. برای مثال، مستند Wrestle (۲۰۱۸) در آمریکا زندگی چهار نوجوان کشتی‌گیر در ایالت آلاباما را دنبال کرد و با نمایش در جشنواره SXSW به یکی از آثار تحسین‌شده سال بدل شد. یا Team Foxcatcher (۲۰۱۶) که توسط نتفلیکس تولید شد، با روایت ماجرای تلخ تیم کشتی آمریکا در دهه ۹۰ میلادی، توانست به بحثی گسترده در جامعه ورزشی و رسانه‌ای بدل شود. حتی آثاری مانند Takedown: The DNA of GSP (۲۰۱۴) درباره زندگی و مبارزات جورج سن‌پیر در رشته MMA نشان دادند که ورزش و قهرمانی، وقتی با روایت انسانی و اجتماعی ترکیب شوند، می‌توانند مخاطبان وسیعی را به خود جلب کنند.
در ایران امروز، نمونه‌ای مشابه با این تجربه‌های جهانی در دسترس ماست: مستند «شگرد» محصول مرکز مستند سوره.
جایزه‌ای که توجه را جلب می‌کند
«شگرد» در جشنواره فیلم فجر موفق شد سیمرغ بلورین بهترین فیلم مستند را از آن خود کند؛ جایزه‌ای که مهم‌ترین نشان سینمایی کشور به حساب می‌آید. کسب این جایزه برای یک مستند، معنایی فراتر از یک افتخار فردی دارد: نشان می‌دهد فیلم توانسته نظر داوران معتبرترین جشنواره سینمایی ایران را جلب کند و از کیفیت هنری و محتوایی بالایی برخوردار است.
اما همین موفقیت جشنواره‌ای، مسئولیتی تازه به همراه دارد. وقتی یک مستند چنین جایگاهی پیدا می‌کند، طبیعی است که توقع جامعه فرهنگی از آن، فراتر از نمایش‌های محدود باشد. سیمرغ بلورین در عمل مطالبه‌ای برای دیده‌شدن گسترده‌تر اثر ایجاد می‌کند.
پیوند با افتخارات کشتی ایران
موضوع «شگرد» با ورزش کشتی پیوند خورده است؛ ورزشی که از دیرباز به‌عنوان نماد پهلوانی و بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود. روایت فیلم از تأسیس یک باشگاه کشتی در روستای سیدآباد و نقش آن در زندگی اجتماعی جوانان، یادآور همان کارکرد تاریخی کشتی به‌عنوان مدرسه‌ای برای اخلاق، تلاش و ایستادگی است.
این موضوع وقتی برجسته‌تر می‌شود که در نظر بگیریم ایران اسلامی در جام جهانی کشتی ۲۰۲۵ بار دیگر توانست با قهرمانی‌های بزرگ و مدال‌های رنگارنگ، افتخارآفرین شود. هم‌زمانی اکران احتمالی «شگرد» با این موفقیت‌ها می‌تواند فرصت مغتنمی برای پیوند میان روایت سینمایی و دستاوردهای ورزشی کشور باشد.
چرا اکران عمومی اهمیت دارد؟
نمایش عمومی «شگرد» می‌تواند چند دستاورد کلیدی داشته باشد:
اثرگذاری اجتماعی: فیلم به موضوعاتی فراتر از ورزش می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه یک باشگاه ورزشی می‌تواند مسیر زندگی جوانان را تغییر دهد. چنین روایتی می‌تواند الهام‌بخش برای نسل جدید باشد.
فرهنگ‌سازی برای تماشای مستند: تجربه سالن‌های سینما برای دیدن مستند هنوز در ایران جا نیفتاده است. اکران گسترده «شگرد» می‌تواند نخستین گام جدی برای تثبیت این فرهنگ باشد.
ایجاد مسیر برای آثار مشابه: موفقیت در اکران عمومی می‌تواند الگوی عملی برای دیگر مستندهای ورزشی و اجتماعی باشد و چرخه تازه‌ای در سینمای مستند ایران ایجاد کند.
نقش مرکز مستند سوره
«شگرد» بخشی از فعالیت‌های مرکز مستند سوره است؛ مرکزی که طی سال‌های اخیر با تمرکز بر سوژه‌های کمتر دیده‌شده، تلاش کرده ظرفیت‌های تازه‌ای را در سینمای مستند ایران فعال کند. تولید «شگرد» و هم‌زمان آغاز پروژه‌ای درباره فوتسال بانوان ایران نمونه‌هایی روشن از این رویکرد است.
مستند فوتسال بانوان، که به زودی در جشنواره سینماحقیقت عرضه خواهد شد، نشان می‌دهد سوره تنها به رشته‌های پرطرفدار محدود نیست، بلکه به ورزش زنان و روایت‌های کمتر بازگو شده نیز توجه دارد. این نگاه می‌تواند سینمای مستند ایران را به افق‌های تازه‌ای هدایت کند.
نگاه به دیگر مستندهای کشتی‌محور
«شگرد» تنها مستندی نیست که به کشتی پرداخته است. در سال‌های اخیر، به‌ویژه در استان‌های کشتی‌خیز مانند مازندران، آثاری همچون «پهلوانان» و «مازرونی پهلوون» تولید شده‌اند. این مستندها نیز تلاش کرده‌اند بخشی از سنت‌ها، قهرمانان و ارزش‌های فرهنگی کشتی ایرانی را ثبت و روایت کنند. توجه به چنین آثاری در کنار «شگرد» می‌تواند تصویری جامع‌تر از پیوند کشتی و فرهنگ ایرانی ارائه دهد.
مقایسه‌ای با تجربه‌های جهانی
وقتی نمونه‌های جهانی مانند Wrestler یا Team Foxcatcher توانستند با موضوع کشتی به مخاطب گسترده برسند، چرا نباید انتظار داشت «شگرد» هم بتواند در ایران چنین نقشی ایفا کند؟ تفاوت اصلی در اینجاست که در ایران، کشتی نه یک رشته محدود، بلکه ورزش ملی و بخشی از هویت جمعی است. همین مسئله ظرفیت «شگرد» را برای تبدیل‌شدن به یک تجربه اجتماعی گسترده بیشتر می‌کند.
جمع‌بندی
اکران عمومی «شگرد» فرصتی است برای ایجاد پیوند میان سه عرصه: سینما، ورزش و جامعه. این فیلم می‌تواند نشان دهد که مستند تنها روایت یک موضوع خاص نیست، بلکه ابزاری است برای بازنمایی ارزش‌ها و الهام‌بخشی به نسل‌های آینده.
اکنون که کشتی ایران در سطح جهانی می‌درخشد و «شگرد» نیز موفق‌ترین جایزه جشنواره فجر را کسب کرده است، زمان آن رسیده تا این مستند از محدوده جشنواره‌ها فراتر رود و در سالن‌های سینما به تماشای مردم گذاشته شود. چنین گامی نه تنها جایگاه سینمای مستند را ارتقا می‌دهد، بلکه می‌تواند آغازگر جریان تازه‌ای در فرهنگ عمومی کشور باشد.
